Биыл қыркүйек айында Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің құрылғанына бір жыл толды. Осы уақыт аралығында саладағы уәкілетті орган болып табылатын ведомство тарапынан көптеген іргелі жұмыстар қолға алынып, бірқатар стратегиялық құжаттар әзірленді. Министрліктің бастамасымен іске асырылған заңнамалық өзгерістер мен толықтырулар туралы егжей-тегжейлі білу мақсатында Дін істері және азаматтық қоғам вице-министрі Берік АРЫНМЕН әңгімелескен едік.
– Берік Сақбайұлы, қазіргі таңда Дін саласындағы мемлекеттік саясат туралы тұжырымдама бекітіліп, заң жобасын жасақтау және талқылау сатысы артта қалып, оны Үкіметке енгізіп отырсыздар. Осы туралы қысқаша тоқтала кетсеңіз?
– Бір жыл ішінде министрлік дін саласындағы ауқымды жұмыстарды қолға алып, нәтижелері бірте-бірте көріне бастады. Биыл маусым айында тәуелсіз тарихымызда тұңғыш рет Мемлекет басшысының Жарлығымен 2017-2020 жылдарға арналған Дін саласындағы мемлекеттік саясат тұжырымдамаcы бекітілді. Біз осы құжатта дін саласындағы мемлекеттік саясаттың алдағы орта мерзімдегі негізгі бағыттары мен басымдықтарын айқындадық. Заң жобасы белгіленген тәртіпке сәйкес барлық мүдделі мемлекеттік органдардың келісуінен өтіп, министрліктің ресми сайтында және Үкіметтің ашық веб-порталына орналастырылды. Үкіметке енгізген заң жобасы шеңберінде әртүрлі саланы реттейтін 9 заңға және 2 кодекске өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделіп отыр. Олардың қатарында діни қызмет және діни бірлестіктер, білім беру, мемлекеттік қызмет және басқа да мәселелер бойынша ел заңнамаларын жетілдіруге бағытталған көптеген ұсыныстар бар. Атап айтар болсақ, заңнамалық өзгерістер мен толықтырулар кәмелетке толмағандардың діни іс-шараларға қатысу тәртібін, шетелдерде діни білім алу мәселесін реттеу, қоғамдық орындарда адамның бет-әлпетін тануға бөгет жасайтын киім түрлерін киіп жүруге тыйым салу, дін саласындағы уәкілетті органның діни бірлестіктермен өзара іс-әрекетін жетілдіру, діни бірлестіктердің қаржылық ашықтығын қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметкерлердің діни рәсімдер мен жораларға қатысуын реттеу және тағы басқа да көптеген мәселелерді қамтып отыр.
– Заң жобасы бойынша өзіңіз айтқан өзгерістердің бірқатарына рет-ретімен тоқтала кетсек. Жасөспірімдерді діни қызметке тарту бойынша заң талабын күшейтудің себебі неде, қандай мүддені көздейді?
– Көзделіп отырған барлық заңнамалық өзгерістер бойынша көптеген шетелдердің дін саласындағы қарым-қатынастарды құқықтық реттеу тәжірибелері жан-жақты зерттелген. Заңнамалық өзгерістердің ішінде ата-аналарының немесе заңды өкілдерінің келісімінсіз немесе ертіп жүруінсіз 16 жасқа жетпеген жасөспірімдердің діни іс-шараларға баруына заңнамалық тыйым салу қаралған. Осы орайда, бұл талап діни (рухани) білім беру мекемелерінде білім алатын жасөспірімдерге қатысты емес екендігін айта кеткен жөн.
– Осы мәселеге қатысты шетелдердің тәжірибелері не дейді?
– Біз әсіресе кешегі Кеңес Одағы құрамында бірге болған және бүгінгі даму жүйесі ұқсас көрші елдердің тәжірибелеріне ден қойдық. Мәселен, Тәжікстанда балаларға діни білім беру ата-аналардың немесе оларды алмастыратын тұлғалардың жазбаша келісімімен мектептен тыс уақытта 7 жастан 18 жасқа дейін рұқсат етіледі. Осы елдің «Балаларды тәрбиелеу мен оқытудағы ата-аналардың жауапкершілігі туралы» заңына сәйкес, ресми діни білім беруді қоспағанда, кәмелетке толмаған балаларға діни қызметке қатысуға тыйым салынады. Кәмелетке толмаған жасөспірімдерді діни ұйымдардың жұмысына заңсыз тартуға жол бермеуге қатысты Беларусь саясаты «Сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» заңының 39-бабымен реттелген. Онда жасөспірімдерді діни ұйымдарға тарту, оларды өздерінің қалауынсыз және ата-аналары мен оларды алмастыратын тұлғалардың келісімінсіз дінге оқыту заңда бекітілген тәртіпте жауапкершілік жүктейді.
– Шетелдерде діни білім алуды реттеудің қажеттілігі неден туындап отыр?
– Бұл норма да жұртшылықтың және еліміздегі діни бірлестіктер мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы тарапынан кең қолдау тапты. Мұндай талап шетелдерге діни білім алу мақсатымен аттанған жастардың радикалды діни ағымдардың идеологтарының ықпалына түсу мүмкіндігін азайту үшін енгізілгелі отыр. Өкінішке қарай, шетелдерге өз бетімен барып, исламдық діни білім алған жастарымыздың елдегі дәстүрлі исламға тән түсініктер мен дәстүрлерді мансұқтап жүргенін көріп те, естіп те жүрміз. Әрине бұл – шетелдік діни оқу орындарына азаматтарды жіберу тәжірибесінің реттелмегендігінің нәтижесі. Сондықтан дін саласын реттейтін қолданыстағы заңға Қазақстанда арнайы діни білім алған соң ғана шетелдерде жоғары діни білім алуға болатын норманы енгізу ұсынылды. Осы орайда, ресми тіркелген діни бірлестіктердің елімізде діни (рухани) білім беру ұйымдары жоқ болған немесе халықаралық келісім болған жағдайларда аталған заң нормасы оларға қолданылмайтынын айта кетейін.
– Қоғамдық орындарда деструктивті діни ағымдарға қатыстылығын көрсететін сыртқы атрибуттарды, киім түрлерін пайдалануға, киіп жүруге тыйым салу туралы не айтар едіңіз?
– Қазіргі таңда әлем елдері бұл мәселені заң шеңберінде шешуге талпынып отыр. Мәселен Франция Еуропа елдерінің ішінде алғаш рет адамның бет-әлпетін тұмшалайтын әйелдер киімін киюге заң жүзінде тыйым салып, оны киген және киюге қысым жасаған адамдарға қылмыстық жауапкершілік бекітті. Бельгия үкіметі 2011 жылы «Толықтай немесе жартылай бет-әлпетін жабатын кез келген киімді киюге тыйым салу туралы» заң қабылдап, елдің барлық аумағында бет-әлпетті толықтай немесе жартылай жабатын киім киюге тыйым салды. Аустрияда биылғы 1 қазаннан бастап қоғамдық орындарда адамның бет-әлпетін жабатын бас киімдерді, маскалар мен арнайы киімдерді киюге тыйым салатын заң күшіне енді.
Көріп отырғанымыздай, адамның бет-жүзін тұмшалайтын киімге заңнамалық тыйым салу – әлем елдерінде бар тәжірибе. Сондықтан осы мәселеге қатысты біздің тарапымыздан заң жобасына енгізілген талаптар дін саласын реттеу арқылы қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейтін игі мақсатты басшылыққа алады деп толық сеніммен айта аламын.
– Заң жобасында көзделіп отырған барлық мәселелерді бір сұхбатпен қамту мүмкін емес. Әңгімемізді осы заңнамалық өзгерістердің мақсаты не және одан не күтеміз деген сауалмен қорытсақ?
– Біз осы заңнамалық өзгерістер мен толықтырулар арқылы мемлекет пен діни бірлестіктердің арасындағы өзара ықпалдастықты күшейтуді, қоғамда зайырлы қағидаттарды нығайтуды және діни қызметті үйлестіру бойынша мемлекеттің функциясын арттыруды көздеп отырмыз. Осы орайда, еліміздегі діни ахуалдың тұрақты екенін баса айтқым келеді. Мен мұны барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың атқарып отырған қызметтерінің және ел азаматтарының мемлекет тарапынан жүргізіліп отырған саясатқа толық қолдау көрсетіп отырғанының нәтижесі деп түсінемін. Ең бастысы, бұл өзгерістер мен толықтырулар қоғамның және ондағы барлық азаматтардың мүддесіне жұмыс істейтіндігін атап өткім келеді.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»