Мұзафар Әлімбаев...

Мұзафар Әлімбаев 1923 жылы 29 қазанда Павлодар облысы, Шарбақты ауданындағы Маралды ауылында туған. ҚазҰУ-ді бітірген. Тырнақалды өлеңі он бес жасында Павлодар облыстық «Қызыл ту» газетінде жарық көрген. Соғыс жылдарында шығармалары республикалық, облыстық және майдандық газеттерде басылып тұрды.

Армиядан оралған соң (1948), «Пионер» журналында поэзия бөлімін басқарады. 1956-1958 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінде бөлім меңгерушісі, Бас редактордың орынбасары қызметін атқарған. 1958 жылы «Балдырған» журналы ашылған күннен 1986 жылға дейін журналдың бас редакторы болған.

Алғашқы кітабы – «Қарағанды жырлары» 1952 жылы басылып шыққан. Жүз сексен әнге өлең жазған. 70 төлтума және аударма кітаптардың авторы. Шығармалары 20 тілге аударылған. Көркем аударма саласында Сағдидың «Бостанын» («Жәннат» деген атпен), Петефи мен Тоқтағұлдың, Аполлинердің таңдамалы өлеңдер жинақ­та­рын, Ю.Фучиктің «Дар алдындағы сөзін», Орбелианидің «Ғибратнамасын» және Пушкин, Лермонтов, Маяковский, Ғ.Тоқай, М.Жәлил, Фирдоуси, Х.Әлімжанның өлең-жырларын қазақ тіліне аударған.

1982 жылы «Аспандағы әпке» жинағы үшін республикалық Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды. Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1978), Қазақстанның халық жазушысы, Жамбыл атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты. Қазақстан Республикасының алғашқы Әнұраны авторларының бірі.

Отан соғысының І және ІІ дәрежелі ордендерімен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен, «Отан» орденімен марапатталған.

«Қарағанды жырлары», «Жұмбақтар», «Лирика», «Алатау баурайында», «Менің Қазақстаным», «Таңдамалылар», «Шынықсаң, шымыр боласың», «Жолдар – жырлар», «Жүрек лүпілі», «Өрнекті сөз – ортақ қазына», «Көңіл күні», «Балдәурен шір­кін, балалық», «Тәрбие туралы әңг­імелер», «Ер еңбегі – айнасы», «Қалам қай­раты», «Көңіл күнделігінен», «Маржан сөз», «Ақмаңдайлым», «Аянның алақаны», «Сүймеген жүрек семеді», «Өмір. Өнер. Өнерпаз», «Екі тақтай бір көпір», «Нақылдар кітабы», «Аулақ бол жаман әдеттен», «Хат», «Нақылнама», «Көп томдық шығармалар жинағы», «Балдәурен», т.б. кітаптары жарық көрген.

Мұзафар Әлімбаев ел тәуелсіздігін жан-жүре­гі­мен жырлаған абыз ақсақалымыз. Ол қазақ әдебиетін жаңа биікке көтергендердің алдыңғы қатарында болды. Саналы ғұмырын халқымыздың бірлігі мен келі­сіміне, ұлт әдебиетінің әлемдік биікке көтерілуіне арнады.

Жетпіс жыл бойы Қазақстан жұрты мен қазақ халқының рухани өсіп-өнуіне аянбай еңбек еткен Алаш қауымының ардақ­ты­сы, еліміздің абыз ақсақалы Мұзафар Әлім­ба­евтың жарқын бейнесі халқымызбен бірге мәңгі жасай береді.

Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Алматы қаласының әкімдігі, Павлодар облысының әкімдігі, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының секретариаты

Өмірді сүйген өр рухты жан болатын

Барша қазаққа Мұзаға атанса да, жан-жүрегі жылылық төгіп тұра­тын, қазақ дегенде ішкен асын жер­ге қоятын, балаларға арналған төрт­та­ған тақпақтан бастап еліміздің Ән­ұранын жазуға дейін араласып, аза­мат­тық, ақындық абырой биігіне кө­те­рілген, жаратылысы бөлек жан еді біздің Мұзағаң. Жас кезімізден Мұзағаңның ән мәтіндерін тыңдап өстік. Журналистикаға араласа бастаған кезімізде Мұзағаңның редакторлық қа­рымының шет-жағасын көріп, көңіл­ге түйдік. Әсіресе өзінің өкшесін басып келе жатқан қанатының қағысы бөлек інілеріне ықылас-пейілі ерекше шын мағынасындағы аға бола білді. Өзі де ағалардан көрген тәрбиесінен жаңылмаған сиректеріміздің бірі еді. Кейін үлкен әдебиетке аяқ басқанда, алдымен ақ батасын беріп, ақжол тілеген де аяулы біздің Мұзағамыз болды. Менің 1977 жылы шыққан ең алғашқы «Беймаза өмір» атты жинағыма ақ тілегін айтып, пікір білдіріп мақала жазды. Үлкен ағаларымыз қолымызды кейде алып, кейде алмаса да, соған мәз болып жүретін жастық шағымызда, алыстан төбесін көріп, бас изеп сәлем бергенімізде көзінде нұры ойнап, мейірлене қарап, ынтамызды көтеріп, мар­қайтып қоятын Мұзағамыздың кіші­пейіл мінезі кісіліктің әліппесіндей болатын. Бірде телефон соғып: «Нұр­лан, халың қалай, шырағым, сенің мына жарыққа шыққан жаңа дүниеңді оқып, риза болып отырмын. Риза болғаным сондай, сен туралы мақала жазып отырмын, қарсы емессің бе?» деп мәз болып күледі.  Жанының жайсаңдығы, жүрегінің кеңдігі өзінен кейін ізін басқан әдебиеттегі, өнердегі жас буынға адамдықтың абзал үлгісіндей еді.

Мұзағаң соғыстан кейінгі әдебиеттің қайсар мінезді, қағілез жүректі өкілі болды. От көрген, оқ көрген адам болса да, өмірдің қадірін білетін өзге­ше болмыс иесі екені танылып тұра­тын. Жанына жолдас, дос жинады. Соның арқасында Қадыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев, Сағи Жиен­ба­ев сияқты қазақ поэзиясының бір-бір марқасқа өкілдерінің балалар әдебиетін де жатырқамай, кішкентай оқырманға арнап қалам тартқанына қарап, ол ауылға Мұзағаңды үлгі етіп, шығармашылығы қызықтырған соң іле­сіп барды-ау деп ойлап қоямын. Әсі­ресе Тұманбай ағамыз екеуінің ара­сын­дағы ағалы-інілі қарым-қаты­настың сон­шама тереңдігі мен шынайылығына сырттағы жанның бәрі сүйсіне қараушы едік.

Балалар әдебиетін, балалар поэзиясын Мұзағаңсыз елестету мүмкін емес. «Балдырған» журналына көп жыл басшылық жасап жүргенде бала­ның жүрегіне тікелей жол салатын мөп-мөлдір, айнадай жарқыраған таза дүниелер басылым бетінен шүп-шүп төгіліп тұратын. Мұзағаңның өлең­нен бөлек, әлемнің арғы-бергі классик­те­рінің шығармаларын аударған ең­бегі, жаңылтпаш жазып, мақал-мә­тел жинақтап құрастыруы, осының әр­қай­сысы бөлек-бөлек қарастыруды қа­жет ететін сом дүниелер. Тілдің парқын білетін, мәйегін танитын, ма­ғынасына, мәніне бойлай алатын бірегей қалам иесі болғандықтан, М.Әлімбаев әдебиетті көркем аудармалармен байытты.

Сөйткен Мұзағаң абыздық кезеңіне иек артқан шағында, арбамен айналып жүріп те өмірді сүйген өр рухын құлатпай өтті. Тәуелсіздік алғаннан кейін елімізде болып жатқан әр жаңалыққа құлақ түріп, жетістіктерге балаша қуанып, Ел басшысынан бастап қатардағы азаматтарға дейін түгендеп, ісіне  баға беріп отыратын. Өмірге өте құштар адам болды, оқудан, ізденуден, жазудан шар­шамай кетті. Тоқсанның бесеуіне қа­раған жасында дархан мінезді, жаны жайс­аң жақсы ағамыз өмірден өтіп бара жа­тыр. Артындағы іздеушісі, қалың оқыр­маны, қара орман қазақ жұрты аман болса, Мұзағаңның мол рухани мұрасын қастерлеп, уақыт озған сайын ұлт игілігіне қызмет атқаратын кәделі дүниеге айналдыратынына еш күмән келтірмей үлкен сеніммен қараймын. Ағамыздың жатқан жері жайлы, топырағы торқа болсын!

Нұрлан ОРАЗАЛИН, ақын, драматург, Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы

Туған елі ұмытпайды

Аса көрнекті ақын, Ертіс-Баян өңірінің тумасы, Қазақ­стан­ның халық жазушысы, Абай атындағы Мемле­кет­­тік сый­лықтың лауреаты – Мұза­фар Әлім­баев 95 жасқа қараған шағында дүние сал­ды. Мұзафар аға қа­зақ әде­биетінде өшпейтін із қал­дыр­ған ақын-жазушылардың маң­дай­алдысы, балалар әдебиетінің қара нары еді.

Мұзафар Әлімбаев Павлодар облысы, Шарбақты ауданындағы Маралды ауылының тумасы. Әкесі Айтмағамбеттен сегіз жасында, анасы Зейнептен 13 жасында айырылған ол жетімдіктің ащы дәмін тартып есейеді. Облыс орталығындағы педагогикалық училищеде білім алып жүрген жылдары алғашқы өлеңін 15 жасында жазып, тырнақалды туындысы облыстық «Қызыл ту» газетінде басылады.

18 жасында Ұлы Отан соғы­сы­на өзі сұранып, сұрапыл соғыс даласында толарсақтан қан кешіп, талай қиындықты өткереді. Алғашқыда саяси жетек­шінің орынбасары ретін­де Ржев түбіндегі шайқас­тар­­ға қатысады. Кейін танк ба­та­реясының командирі болып, соғыстың соңына дейін ауыр шайқастарда ерлікпен шай­қасады. Қан төгіс майданда да қаламын жанына серік еткен ақын жорықтас жауынгерлердің ер­лік істерін жырға қосады. Ке­ңес Одағының Батыры Мәлік Ғаб­дулинге арнаған «Батырға» атты өлеңі «Жауға қарсы аттан» майдан газетінде жария­ланады. Ақын өзінің «Ту тік­кен» дастанында рейхстагқа жеңіс туын желбіреткен Ха­лық Қаһарманы Рақымжан Қошқарбаевтың ерлігін шабытпен жырлайды.

Мұзафар Айтмағамбетұлы балалар әдебиетінің дамуына тың серпін беріп, зор үлес қосқан талантты ақын, шебер жазушы еді. Мұзағаның қаламынан туған жырлар әндерге арқау болып, жүз сексенге жуық өлеңі әнге айналады.

Мұзафар Әлімбаев халық ауыз әдебиетінің бай мұрасы – мақал-мәтелдерді жинаумен қатар, өзге халықтардың мақал-мәтелдерін қазақ тіліне аударумен айналысқан. Ақынның «666 мақал мен мәтел», «Мақал – сөздің мәйегі», «Өрнекті сөз – ортақ қазына» жинақтары мен зерттеулері бар. Халқымыздың отты ақыны Қасым Аман­жоловтың «Мұзафар – қазақ мақалының маршалы» деп айтқаны да осыдан болар.

Жазушы Ұлы Отан соғысы­ның І және ІІ дәрежелі ор­ден­дерімен, Қазақ КСР Жоғар­ғы Кеңесінің Құрмет грамота­сымен, «Отан» орденімен марапатталған. Мұзафар Айтма­ғам­бетұлы тәуелсіз Қазақстан Рес­­публикасының Тұңғыш Әнұ­ра­ны­ның сөзін жазуға қатысқан ақындардың бірі.

Қазақ әдебиеті алып бәйте­ре­гінен, туған халқы ақыл­шы абызынан айырылды. Павлодар облысы тұрғындарының және өзімнің атымнан марқұмның туған-туыстары мен жақын­да­рына қайғырып көңіл айтамын.

Мұзафар ағаның жаны жән­нат­­тан жай тауып, иманы серік бол­­сын. Қазақ халқы қа­зы­на­­лы қария, қарымды қа­лам­­гер, ұлтының сүйікті пер­зен­ті ардақты ақыны Мұзафар Әлім­ба­евты ешқашан ұмыт­пай­ды.

Болат БАҚАУОВ, Павлодар облысының әкімі

Жанашыр жақыным еді

Біздің әдебиетке қосылған кезі­міз­ден бастап Мұзағаң әркімге, әсі­ресе кейінгі жастарға қамқор болып жүрер еді. Бір мінезі, қолы қаламнан босамаса аузы әңгімеден босамайтын. Кездесе қалған жерде ең алдымен сұрайтыны: «Не жазып жүрсің?» дейтін. Шынында да ағаның осы сұрағынан кейін «Осы мен не істеп, не тындырып жүрмін?» деп ойланып қалатын едік. Мұзағаң айналасындағы жастарды осылайша еңбекке қарай бейімдеді. «Құр қарап жүрме» деп мойныңа жүк артқандай міндеттеп қоятын. Біле білгенге бұл әдебиеттегі алдыңғы ағалардың жақсы үлгісі еді.

Ағамыз жақсы өмір сүрді. Өзі де еңбекқор болды. Кешегі үл­кен­дердің: Мұхаңның, Сәбеңнің, қос Ғабеңнің соңынан еріп әрқашан са­парлас болып, солардың сондағы айтқан ұлағатты әңгімелерін бізге жеткізетін. Ал өзін кейінгі толқынға бас болды деуге болады. Себебі  маңайына жастарды топтастырып, солардың өсуіне, өнуіне, қатарға қосылуына әрдайым бас-көз болып жүретін.

Мұзағаңның тұрған бойы – ақыл мен нақыл. Кез келген сөзден ұй­қас құрастырып шығаратын. Ел ішін­дегі сирек сөздерді іздестіріп, жинап жүретін. Мұзафар Әлімбаев қазақ әдебиетінің көрнекті өкіл­де­рінің біріне айналды. Поэзия жанрын­дағы еңбектері – өлеңдері, поэ­малары әдеби сын тарапынан да, оқырмандардан да жақсы бағасын алды. Қазақ әдебиетінде мақал-мәтелдердің бірден-бір жинаушысы болды. Осы орайдағы бірталай кітаптарды құрастырып шығарды. Өзінің жеке мақал-мәтелдері де қалың бір том болып шықты. Мысалға айтсақ, «Мақал – сөздің мәйегі» деген әдемі нақыл Мұзағаңның төл туындысы екенін қазір екінің бірі біле де бермеуі мүмкін.

Жастардың жанашыры болған жақсы әрі жақын ағамыздың топы­ра­ғы торқа, жаны жәннатта болсын!

Ахат ЖАҚСЫБАЕВ, жазушы

АЛМАТЫ

Ғасыр ата 

Алғашқы жыр жинағымның жа­рыққа шығуына Мұзафар Әлім­ба­ев атамыздың тікелей қатысы бол­ды. Қолжазбамды оқып, арада үш күн өткенде телефон шалып, өзіне шақырды. Түзетулерін енгі­зіп, ескертулерін шетіне жазып қой­ып­ты. Содан соң, 179-беттегі өлең­ді жи­нақ­тан алып тастағанымды қа­лады.

«Абайдың анық ақындыққа алаңсыз алғырлықпен құлай берілетін жасында екенсің, Дәулетбек! Алла тағала Абай шабыты мен өлең­­нің асылдығын бұйыртсын! Байтұр­сын­ның, Ахаңның да аруағы қолдасын! Әкелеріңіздің аттары ұқсас­тығы кездейсоқтық та болмас. Сөз соңында ақ батам мынау: Жолың болсын, балам! Елің болсын панаң!» деп алғысөз жазды.

Ақсақалдың қасында отырмын, сөзді сонау соғыс жылдарынан бастады. Әскери бөлімшеге сыйлы командир болған Рахмет Жанайдаров деген азамат туралы бір сырды ағытты. «Сол Жанайдаров ағаның айтқан сө­зін өмір бойы ұстанып келемін. Мен енді саған айтайын, сен де ұмыт­па! Ол мынау: «Мойны озғанды оқ табады». Қысқасы, 179-беттегі өлең­нің неге қажет емес екенін енді түсін­ген шығарсың!» – деді.

 Әр жолы қаламымды қолыма алғанда Мұзағам көз алдыма келіп тұра қалады. Қалай жазу, нені жазу туралы ойланамын. Мұнда Мұзафар Әлімбаев «Мойны озғанды оқ табады» десе, арғы жақта Омарғазы Айтанов «Аң шадырын оқ табады» деп тәлім айтады.

Бұл – атамызбен болған әңгіме­лер­дің мыңнан бірі. Ол кісінің шарапатын көрген мен ғана емес, ондай оқиғалар өте көп екенін әр-әр жерден естіп, кейіпкерлеріне ылғи да кездесіп келемін. Мұзафар атаның қолдауына ие болу бір жағы күш, бір жағы үлкен жауапкершілік еді біз үшін.

Дәулетбек БАЙТҰРСЫНҰЛЫ, ақын

Қайран да менің Мұзағам! 

Мұзағам, Мұзафар Әлімбаев асылдың сынығы еді, тұманың тұнығы еді. Оқ өтпес қорғаным еді, жел өтпес орманым еді. Сөз өнерінің саңлағы еді, балалар әдебиетінің бағбаны еді. Мәлім деген жасырын атымен қазақ сөзінің інжу-маржанын теріп, жинап, болашақ ұрпаққа мәлім еткен біртуар тұлға еді. Мұзағаңның қаламынан туған қыруар жырларды айтпаған күннің өзінде, туған елінің әдебиет қоржынына ол салған мол олжа қаншама! «Менің Қазақстаным!», «Естай-Қорлан», «Ту тіккен» поэмалары, «Ақ маңдайлым», «Ақ сұңқарым», «Маралдым» әндерінің мәтінін жазған Мұзафар Әлімбаев есімі қазақ халқы барда ешқашан ұмытылмайды.

Жалғанның көші тоқтамас мәңгі ұзаған, Туыңды жығып, тұлпардан түстің, Мұзағам. Қамқорым едің, өсірген жастан қанатыңменен қорғалап,  Тойымсыз ажал саған да жетті-ау, жыландай жылжып жорғалап. 

Хабарыңды естіп, қайғыға түстім көзімнің жасы сорғалап. Алапат өрттің бәрін де көзден өткеріп, Тұрманың сайлы, қанжығаң майлы, ғасырды кеттің бөктеріп. Таусылса дәмі кімге де болсын, бақидың жолы – жақын жол. Пейіштің төрі бұйырсын саған, бақұл бол, аға, бақұл бол!

Несіпбек АЙТҰЛЫ АСТАНА