Qulaq túrip tyńdaı berseń, qandaı as iship, qandaı astan bas tartý kerektigi týraly, qaısysynyń paıdaly, qaısysynyń zıandy ekendigi jaıly áńgime kóp. Keıde sondaı sózderdiń qaısysyna senerińdi bilmeı shaqshadaı basyń sharadaı bolatyn kezder oryn alyp jatady. Maıly tamaqty jeme, kofe densaýlyqqa zıan degen sıaqty áńgimeler jıi aıtylady. Spırtti ishimdik týraly tipti aýyz ashpaý kerek. Sonda qandaı as paıdaly, qandaıy zıandy?
Aıtalyq, kókónis pen jemis-jıdek yqylym zamandardan beri paıdaly taǵamdar túrine jatady. Osy oraıda ony qatyrylǵan kúıde emes (uzaq saqtaý úshin), jas kúıinde paıdalanǵan durys degen pikir bar. Degenmen amerıkalyq ǵalymdar qatyrylǵan kókónis pen jemis-jıdektiń quramynda dúkenderde satylatyndarǵa qaraǵanda dárýmender men paıdaly zattardyń kóp bolatynyn anyqtaǵan. Mysaly, tońazytqyshta bes kún saqtaǵannan keıin-aq jańa ákelgen kókónis pen jemis-jıdekte onyń qatyrylǵan túrine qaraǵanda A dárýmeni áldeqaıda az bolady eken. Sonymen birge bul aıtylǵandardyń kókónistiń keıbir túrlerine ǵana qatysty ekenin de esten shyǵarmaǵan jón.
Paıdaly zattary men dárýmenderi kóp bolǵandyqtan shyryndar salamatty tamaqtaný júıesiniń mańyzdy bóligi sanalatyny barshaǵa aıan. Tipti rasıonnan barlyq tamaq túrin alyp tastap, tek shyryn ishýge ǵana keńes beretin dıeta túrleri de bar. Sóıte tursa da Prınston ýnıversıtetiniń ǵalymdary jemis shyrynyn ash qarynǵa ishýdiń ishektiń mıkroflorasyna teris áser etetinin eskertýde. Sondyqtan ony as iship bolǵannan keıin ǵana paıdalanǵan durys kórinedi. Sonyń ózinde de, aýstralııalyq ǵalymdar anyqtaǵandaı, jemis shyrynyn turaqty túrde iship turý ortalyq sıstoldy qan qysymyn joǵarylatyp, júrek-qan tamyry aýrýlarynyń damý táýekelin kúsheıte túsedi eken.
Jasyratyny joq, kez kelgen dárigerdiń aldyna bara qalsańyz maıly tamaq ishpeńiz dep keńes beredi. Al endi halyqaralyq zertteýshiler toby maılar qaýipsiz ǵana emes, sonymen birge paıdaly degen qorytyndyǵa kelgen, 18 eldiń 135 myńnan astam azamatynyń densaýlyq kórsetkishterin salystyra kelip ǵalymdar maılar jetkiliksiz bolǵan jaǵdaıda júrek-qan tamyry aýrýlarynyń paıda bolý qaýpi kúsheıe túsetinin baıqaǵan. Sol sıaqty elý myńdaı názik jandy qatysqan basqa bir zertteýde de ǵalymdar sút bezi, jýan ishek obyry nemese júrek aýrýlarynyń damýy men rasıondaǵy maı deńgeıiniń arasynda eshqandaı baılanystyń joq ekendigin anyqtaǵan.
Jurttyń kópshiligi uıqyny ashady, sergitedi dep súısinip ishetin kofe týraly da jaǵymdy pikirler aıtyla bermeıdi. Ásirese 1991 jyly DDSU-nyń Obyrdy zertteý jónindegi halyqaralyq agenttigi kofeni kanserogenge jatqyzǵannan keıin onyń zıany týraly áńgime burynǵydan da jıi aıtyla bastaǵan bolatyn. 2016 jyly joǵaryda atalǵan agenttik sarapshylary onkologıalyq aýralardyń paıda bolýyna kofeniń qatysy bar ekendiginiń ǵylymı turǵyda dáleldenbegenin túsindirip berdi. Bul az deseńiz, zertteýler barysy kúnine bir shyny aıaq kofe ishý obyr, júrek jáne qan tamyrlary aýrýlary qaýpin tómendete otyryp, densaýlyqqa qolaıly áser etetinin dáleldegen.
Salamatty tamaqtaný, dene belsendiligi jáne alkogoldi ishimdikten múlde bas tartý áıelderde sút bezi obyrynyń, erkekterde prostatit aýrýynyń paıda bolý táýekelin azaıtady deıdi fransýz ǵalymdary. AQSh-tyń obyr aýrýyn zertteıtin ınstıtýtynyń qyzmetkerleri de dál osyndaı kózqaras ustanady eken.
Degenmen Vırdjınıadaǵy polıtehnıkalyq ýnıversıtet ǵalymdary óz áriptesteriniń shyǵarǵan qorytyndylarymen op-ońaı kelise salmaq emes. Olar júzimniń qabyǵynda, ıaǵnı tıisinshe sharapta bolatyn resveratrol dep atalatyn zattyń mıǵa oń áser ete otyryp, qartaıýdy tejeıtinin dáleldegen. Onyń syrtynda sharapty shamamen ishý mıdy túrli qabynýlardan saqtap, kletkalardyń túrli toksınderden arylýyna kómektesetin kórinedi. Al syra bolsa, shamamen ishken jaǵdaıda júrek-qan tamyry aýrýlarynyń aldyn alyp, qandaǵy holesterınniń deńgeıin qalypqa keltiredi deıdi vırdjınıalyq ǵalymdar.
Kópshiligimiz kúndelikti as retinde qoldanyp júrgen keıbir taǵam túrlerine qatysty birqatar ǵalymdardyń pikirleri mine, osyndaı. Olardyń aıtqandarynyń shyndyqpen qanshalyqty sáıkesetinin nemese sáıkespeıtinin anyqtaý bizdiń qolymyzdan kelmeıdi, árıne. Sondyqtan bul máseleniń naqty sheshimin osy máselelerdi áli de tereń zertteı alatyn ǵalymdardyń enshisine qaldyrǵan durys. Al joǵarydaǵy jaıttardy baıandaı otyryp odan tek habardar bolýdy ǵana maqsat etken bizdiń paıymdaýymyzsha, Tabıǵat-ananyń adamzatqa bergen syıynyń qaı-qaısysyn da tutynýǵa bolady. Tek shamadan asyp, shekten shyǵyp ketpeý kerek.