Жуықта жолымыз түсіп Ташкент шаһарына бардық. Әуелі қазақ тарихында бүтін билікке қолы жеткен данагөй абыз Төле бидің басына барып, марқұмға аят-дұға бағыштадық. Одан кейін қаладағы Әмір Темір музейіне ат басын бұрдық. Киіз үй пішіндес үш қабат ғимараттың тұлабойы жәдігерге тұнып тұр. Осылардың ішінде көзімізге оттай басылғаны – Оспан халифаның Құраны.
Бұл жәдігер жайлы біздің де бұған дейін шамалы мәліметіміз бар еді. Яки, мұсылман әлемінің үшінші халифасы Оспан Аффан тұсында ислам діні жарты әлемге тарады. Сөйтіп араб емес халықтарға Құранды дұрыс оқыту үшін қырағат қажет болды. Сол себепті, бірінші халифа Әбу Бәкірдің кезінде хатқа түсіріліп, екінші халифа Омардың қызы Хафсаның қолында сақтаулы тұрған жалғыз Құран жеті нұсқамен (қырағат) көбейтіліп, мұсылман діні жеткен жерлерге жіберілген. Бұл кітаптар тарихта «Оспан Құраны» деген атпен қалды. Музейде тұрған жәдігер осы.
Біз музей қызметкеріне «бұл Құран Орталық Азияға қалай келді?» деген таңданысқа толы сұрағымызды қойып үлгердік. Ол айтады: «1402 жылы Әмір Темір Османлы империясының сұлтаны Баязидті талқандап, қайтарында Басра қаласындағы орталық медреседе сақтаулы тұрған осы кітапты Самарқанға алып келген екен. 1868 жылы қала орыс отарлаушыларының қолына өткен тұста, шіркеу қызметкерлері қасиетті кітапты қолға түсіреді (ресми деректе 100 рубльге сатып алған делінген). Кітап ақыры Түркістан өлкесінің генерал-губернаторы фон Кауфманның қолына тиеді. Ол кітапты Санкт-Петербургтегі Империал қоғамдық кітапханасына жолдайды. Қазан төңкерісінен кейін Құран РСФСР Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы Лениннің шешімімен Бүкілресейлік мұсылман кеңесіне жіберіледі. Одан кейін 1941 жылы кітап Ташкентте Өзбек-стан халқының тарихи мұражайына беріліп, мұнда 1989 жылға дейін тұрыпты. Кітаптың түпнұсқасы қазір республиканың діни басқармасы орналасқан Барақ хан медресесінде сақталуда».
Осы орайда қазақ қаламгері Әнес Сарайдың да жоғарыдағы қасиетті кітап жайлы былай деп жазғаны бар екен: «1918 жылы батыс алашордашылардың Қаратөбе съезі ашылды. Халел Досмұхамедов баяндама жасап, әскер құру жайлы шешімге келіп, ол үшін әр түтін 100 сом ақша қоссын дейді. Халық екіге жарылып, дау өршіген тұста, Жанша Досмұхамедов ақырып ортаға шығады. Жәкеңнің Мәскеуде өткен Ресей мұсылмандарының съезіне қатысып келген беті екен, ол кісі елдік мәселеге қатысты бүй депті: «Мен иісі мұсылманның басын қосқан съезге барып келдім. Жиын бітіп, далаға шықсам ойпырым-ай, ақ боранмен бірге алапат атыс басталып кетіпті. Алды-артымнан оқ борап жүргізбеді. Көшеде келе жатып қаладағы атақты музейге біреулер басып кірді дегенді ести сала солай жүгірдім. Келсем музей іші қырғын атыс, осындағы Осман халифаның Құранын жаңбырдай жауған оқтың арасынан аман алып шығып, мұсылман комитетіне әкеп тапсырып келіп отырмын» депті дейді.
Демек, Ташкент төрінде тұрған Құранның аман-есен сақталып, бүгінге жетуіне қазақ арысының да еңбегі бар сияқты.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»