Бұл туралы Президент twitter-дегі парақшасында «Ақтөбеде өзен арнасын кеңейту бойынша гидрологиялық жұмыстардың дұрыс ойластырылмағанынан экологиялық қауіпті жағдай қалыптасып отыр. Мәселені шұғыл түрде шешу керек. Бұл жаңадан құрылған министрліктің басшысына алғашқы тапсырма», деп жазған-ды. Бұдан бұрын Ақтөбедегі жағымсыз иіс туралы ел Президентінің аталған өңірге іссапары кезінде де айтылған. Мемлекет басшысы жағымсыз иіс, Елек, Жайық өзендерінің ластануы, кәріз суын тазалау нысандарын салу жұмысын Үкімет пен әкімдікке тапсырған болатын.
Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында министр Мағзұм Мырзағалиев бастаған жұмыс тобы Ақтөбе су қоймасы мен Қарғалы, Елек өзендерінің жағдайымен танысты. Сондай-ақ жергілікті жобалаушылармен, мамандармен жүзбе-жүз кездесіп, зейнеттегі экологтардың пікірін тыңдады. Министрдің жұмыс сапарынан соң Ақтөбедегі өзен арнасын кеңейту жұмыстары тоқтатылды. М.Мырзағалиев өз сөзінде құрамына қала белсенділері мен сарапшылары, әкімдік өкілдері енетін жұмыс тобы жағдайды жіті зерделейтінін, әзірге мәселенің шешімі табылғанша кеңейту жұмыстары тоқтатылатынын жеткізді. Министр облыс әкімімен сөйлесіп, бұл жерде шамамен 65 мың тұрғын тұратынын, сондықтан кез келген қауіптің алдын алу маңызды екенін, ал арнаны кеңейту жұмыстары қандай бағытта жалғасатыны қарастырылып жатқанын атап өтті.
Әлбетте, Ақтөбедегі экологиялық ахуалға тоқталғанда, Алға қаласындағы химия зауытының қалдығы, кәріз суы қондырғысынан шыққан жағымсыз иіс, өзен суларының тартылуы және Көкжиде су қоры мәселелері алдымыздан шығады. Әрине, химиялық зауыттың қалдығын залалсыздандыру жұмысы бірнеше жыл бойы көтеріліп келеді. Мүлікті түгендеу кезінде 17 нысанның иесі бар екені анықталды. Олардың кейбірі мүлікті жалға алып отыр. Жекенің қолында барлығы 7 жер телімі тіркелген. Ескі өндірістік қалдық жинақтағышында 15 миллион тонна, жаңасында 11 миллион тонна қалдық бар. Ал Алға химиялық зауытында 730 мың тоннадан астам өндірістік, химиялық қалдық қордаланған. Зауыт орнын залалсыздандыруға 7 миллиард теңге қажет. Осы туралы әзірленген жобалық-сметалық құжат Энергетика министрлігінде қаралды. Химиялық зауыттың орнына Алға индустриялық аймағы салынады деп те жоспарланды. Алайда арада жылдар өткенімен, химиялық зауыттың мәселесі сол күйі қалып отыр.
Былтыр ақтөбелік еріктілердің шағымы күшейіп, арнайы топ жергілікті әкімдікпен жұмыс істеді. Бұл ретте экологтар ауа ластануының себептерін нақты атап отыр. «Біріншіден, кәріз суы. Тіпті ыдыс жууға арналған сұйықтықтар да аса зиянды, иіс шығаруды күшейтеді. Екіншіден, спирт зауытынан қалған қалдықтар. Өткен жылдан бері «Экополис» компаниясымен жұмыс атқарылуда. Нәтижесінде 30 пайызы залалсыздандырылды», дейді облыстық экология департаменті басшысының орынбасары Ерболат Қожықов.
Оның айтуынша, Ақтөбе қаласы тұрғындарының қолқасын қапқан иісті толық жою үшін кәріз құбырын тазалау құрылғысын қайта жөндеуге 16 миллиард теңге қажет. «Күнделікті мониторинг жүргізіледі. Таяуда рұқсат етілген шекті концентрация 12-ге жетті. Мұндай иіс таңда немесе түнде болады. Кейде нормадан аспайды. Негізі 12-ге жетсе, адамдарға зияны бар, тыныс алу нашарлайды», деді Е.Қожықов. Үшіншіден, аталған экологиялық мәселелер қатарына өзен арнасын кеңейту кезінде судың тартылуы қосылды. Бау-бақша сусыз қалып, еріктілер өз күштерімен демалыс күндері бұлақ көздерін ашумен шұғылдана бастады.
«2018-2019 жылдары су қоймасына аз су жиналды. Ал су тасқыны болған 2017 жылы қоймада 168 миллион текше метр су болып, тағы 68 миллион текше метр жиналды. Су қоймасы толып қалған соң 266 миллион текше метр су жіберілді. Мұнда барлығы бес шлюз бар. Оның біреуін ашып, күніне 200-600 текше метрін жіберіп отырдық. Ақтөбе қаласына келетін судың 69 пайызы бақылауда, яғни, су қоймаларымен басқарылады. Қалған жеті кішкентай өзен көктем кезінде қадағалаусыз қалып, тасқынға себеп болып тұр», дейді «Қарсушар» РМК облыстық филиалының директоры Әділжан Ализақ.
Ал зейнеткер геолог Петр Котик өзендердің арнасын тазарту жобасын көре алмай отырғанын, бұлақ көздерінің жабылуы жергілікті тұрғындардың сусыз қалуына апаратынын айтады.
Қала әкімдігінің мәліметінше, Қарғалы, Жаман Қарғалы, Сазды, Бұтақ, Елек, Тамды, Песчанка өзендерінің арнасын төрт компания кеңейтіп жатыр. Бәрінің де бұл салада тәжірибесі бар. Республикалық бюджеттен 6,7 миллиард теңге бөлінген. Қазір тазарту әрі қарай жалғаса ма деген мәселе бар. Егер жалғасса, талдарды кесу де жалғасады. Ағаш кесу және бұлақ көздерін жапты деген ой наразылық тудырып жатыр.
Осы орайда өзен жағасында тұратын тұрғындар өзеннің тасымайтынына қуанса, табиғат жанашырлары жағалаудағы талдарды сақтап қалуды қолдайды. Қазіргі кезде техникалық негіздеме бойынша өзеннің ені 15 метрден 50 метрге дейін кеңейтілуде.
Кеңейту жобасының авторы Еркін Тәжіғалиевтің айтуынша, өзен арнасын тазарту технологиясы дұрыс. Алайда оған тұрғындар күмәнмен қарап отыр. «Кеше құрғақ болды, бүгін су жіберіп, өзен ағып жатыр. Біз жобаға қарсы емеспіз, бірақ технологиясын дұрыс сақтамай отыр. Саз бар, жағаны бекіткен құмы талапқа сай келмейді», дейді Ольга Евтушенко. Министрмен кездесуде эколог Александр Мандрыкин Көкжиде су кен орнын сақтап қалуды да сұрады.
«Президент Қасым-Жомарт Тоқаев барлығын бақылап отыр. Сондықтан арнайы комиссия құрылып, Ақтөбеге келді. Мұнда жоспарланған және жоспарланбаған, табиғат жанашырлары айтқан нысандар қаралды», деді министр М.Мырзағалиев. Алдағы екі аптада жұмыс тобы мүшелері Ақтөбе экологиясын және 8 өзеннің жағасын бекіту мен кеңейту жұмыстарын қарамақ.
АҚТӨБЕ