Аманат – адамның бойындағы ең асыл қасиеті. Атамыз қазақ «Аманат– молшылық әкеледі, қиянат– кедейлік әкеледі» деген. Яғни, аманат бұзылған жерде қиянат қанат жаяды. Ондай ортада ынтымақтың іргесі сөгіледі, берекенің қамалы бұзылады. Аманаттың түрі көп. Ең үлкен аманат адамның – жаны. Бұрынғы абыз-жырау аталарымыз: «Алланың аманатқа берген жанын, кезегі келген кезде қайтарамын» деп бекер айтпаса керек.
Жоғарыда айтылғандай ең үлкен аманатқа қиянат жасалуда. Бүгінгінің тілімен айтқанда, суицид (өзіне-өзі қол салу) қазақ қоғамында етек алып барады. Бір аптаның алдында «Ranking.kz» сайтында жарияланған дерекке жүгінсек, өткен жылы еліміз бойынша 3,8 мың адам суицид жасап, көз жұмған. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 7,4 пайызға артық. Өзіне қол салғандардың 3 мыңға жуығы ер адамдар да, қалғаны 772 әйел қауымы.
Аталған тақырып бойынша журналистік зерттеу жасаған Зүбәйра Тілегенқызы «Қазақстан өзіне-өзі қол жұмсау әрекеті бойынша әлемде алтыншы орынға шықты» деген Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметін алға тартады. Осыдан кейін халықаралық ұйымдардың септесуімен 2016 жылы елімізде депрессияға ұшыраған жандарға психологиялық көмек қолын созатын сенім телефоны іске қосылған. Бір жыл ішінде сенім телефонына 2 миллиондай адам көмек сұрап қоңырау шалған. Саралап келгенде олардың көпшілігі кредит төлей алмай қиналғандар екен.
«Негізі суицидтік жағдайдың болуына қалыптасқан ахуалды адамдардың ерік жігері мен мінез құлқының қалай қабылдайтындығы да әсер етеді», дейді психолог мамандар. Бұрынғы бабаларымыз ұрпағын адал, әділетті, ержүрек, қиындыққа көнбіс етіп тәрбиелеуге айырықша мән бергені тегін емес.
Бірақ қазір заман басқа. Адам қанша жерден көнбіс, шыдамды болса да, әртүрлі тұрмыстағы қиындық депрессияға түсірмей қоймайды. Депрессияға түскен адамның ақылы мен ойлау қабілеті тежеліп, эмоцияға берілгіш келеді.
Жоғарыдағы Зүбәйра Тілегенқызы келтірген мәліметке жүгінсек, бүгінгі таңда қазақ қоғамында әйелдердің 2-9 пайызы, ерлердің 1-3 пайызы депрессиялық жағдайда өмір сүреді екен. Депрессиялық қауіп әйелдерде 40 пайыз, ерлерде 25 пайыз көрiнедi. Осы депрессия көп жағдайда адамды суицидке итермелейді.
Бұдан құтылатын жол бар ма?! Әрине бар. Ислам шариғатында «Өзіне сенімі болмаған адамда иман жоқ» дейтін хадис бар. Яки бұл өзіне сенімі әлсіз пенде қиянатқа бейім келеді деген сөз. Осы орайда, ақли сүннет ғұламалары «аманатқа қиянат жасаған адамның иманы кәміл емес» деп түсіндірген. Сол себепті имани тәрбиені күшейткен дұрыс.
Шындығында адамның бойындағы имани һәм адамгершілік болмысы әлсіреп, депрессияға ұрынған жағдайда пенде өз жанына қиянат жасайды. Абай атамыз айтқандай, жаманшылыққа бірден бой ұсынған пенде өзін-өзі жинап алмағы қиын іс.
– Адам баласы қиянаттан (суицид) аулақ болу үшін, – дейді Суфайн Сәури атты оқымысты: «Өзінің мүлкін аса сенімді адамға аманат ететіні секілді, басыңа іс түсіп, қиналған жағдайда сенімді, ақылды, ілімі терең адамнан ақыл сұра. Оның дұрыс жол көрсетеріне сен. Ақыл сұралған адам сыр жасыратын аманат иесі болсын».
Яғни, ақылдасу, кеңесу адамды өкінуден, опық жеуден қорғайтын қамал секілді. Ақыл сұралатын кісі адамдардың жағдайын, заманның және мемлекеттің шарттарын білуі тиіс. Сонымен қатар ақылды, озық пікірлі, ілгеріні болжай алатын, дені сау болуы шарт.
Осы орайда Абай атамыздың: «Өзің тірі болсаң да, көкірегің өлі болса, ақыл табуға сөз ұға алмайсың» дегеніндей ақыл тыңдаушы айтылған ақылды сіңіре білмесе ол да қасірет. Ақыл алу үшін де парасат қажет. Тағы да Абай жарықтықтың «Ақыл өссе, ол түпсіз терең жақсылық сүймектікпен өсер» дегеніндей адам баласы қиянаттан аулақ болу үшін түпсіз терең жақсылықты сүймек, білмек және бойына сіңірмек керек-дүр.