Таным • Кеше

Мәңгі қазақ күнтізбесі

Адамзат тарихында, күнтізбенің орны ерекше. Өйткені ол күн, ай, жыл, ғасыр, дәуір оқиғаларын жаңылыссыз, дұрыс есептейтін көп сатылы, күрделі мәдени құбылыс. Яғни, ол адам-қоғам-табиғат үштігі арасындағы үйлесiмдi реттеп, өмірдегі елеулі діни, қоғамдық, шаруашылық оқиғаларды тарих жадысына таңбалап тұратын мәдениет үлгісі.

Таным • Кеше

Ұлтқа қызмет ету өнегесі

Биыл қазақтың көрнекті ғалымы, саяхатшы, географ, тарихтану­шы және этнолог, жазушы, сурет­ші, қазақ фольклортануының ғы­лы­ми негіздерін салушы, демо­­­к­рат Шоқан Шыңғысұлы Уәли­ха­нов­­­тың туғанына 185 жыл толып отыр.

Таным • 17 Қыркүйек, 2020

"Красная звезда" редакторының алғысы

Кейін қарай жатпай, жалдана көтерілген Баукеңнің селдір, бурыл шашы, қасқалана түскен кең, жазық маңдайы, солғын тартқан аясы үлкен отты жанары, пышақ жанығандай суалған жағы, әжім шимайлаған ақсұр жүзі, етек-жеңі сәл жалпайыңқыраған жоталы қыр мұрыны, қолдарының сыртындағы адырайған көгілдір тамырлары көзге тым қораш көрінеді. Өрмекші-кәрілік: «Торыма түстің бе? Мықты болсаң, енді құтылып көр!», – деп өктемдік сыңай танытып, сес көрсеткендей.

Таным • 16 Қыркүйек, 2020

Алаштың алыстағы тілшісі – мұғалім Молдағали

ХХ ғасыр басы қазақ тарихы үшін саяси өрлеуге бет алған сапалық өсу кезеңі болды. Алғашқы жиырма жылдығында Алаш идеясы өркен жайып, жәдиттік бағыттағы ағартушылық қозғалыс барынша өрістеді. Ұлттық ұйысуға үндеген өлең-жырлар ел арасында кең тарап, елшілдік мүдде жанданды. Ұлттық баспасөз қалыптасты. Сондай-ақ біліммен шөлін басқан қазақ жастары Петербург, Мәскеу, Қазан, Уфа, Троицк, Том сияқты іргелі қалалардың оқу орындарын тәмамдап, еліміздің әр пұшпағына шашырай тарады.

Таным • 15 Қыркүйек, 2020

«Дала қарақшысы» Айдынғали Трумбетовтің кейінгі тағдыры белгісіз күйде қалды

Ресей Федерациясындағы Астрахань облыстық мемлекеттік архивінде төл тарихымызға қатысты құнды тарихи құжаттардың көптігі тарихшыларға мәлім. Дегенмен ғасырлар қойнауынан сыр шертетін тарихи деректер ғылыми айналымға әлі түскен жоқ. Бұл архивтің қорындағы (Астрахань азаматтық губернаторы канцеляриясының 1 қоры, 2 тізбе, 908 іс) «Қырғыз (қазақ) даласындағы атаман Айдынғали Трумбетовтің қарақшылық отрядын жою жөнінде (9 наурыз – 8 сәуір 1908 жыл)» атты іске «өте құпия» белгісі соғылыпты. Бұрын ешкімнің қолына түспеген «дала қарақшысы» Айдынғали Трумбетов жайлы материал бізді де қызықтырды.

Таным • 15 Қыркүйек, 2020

«Туды есіне алушылар сиреді» (эссе)

Жазғытұрым, күз айларында мен Мәскеу түбіндегі қалың орманды еркін кезуші едім. Бұл серуендер бірнеше күнге немесе бірнеше аптаға созылып жүре беретін. Мәскеу мені жиырма тоғыз жасымда алып ордасына шақырды. Қызмет берді, үй берді, ең бастысы бостандық берді. Бұл дүниеде бостандықтан қымбат не бар дейсіз?!. Ештеңе жоқ. Ең бастысы сол бостандықты өзің үшін, өнерің үшін, елің үшін, Отаның үшін қалай жаратуыңа байланысты. Шын мәнінде бостандық үшін махаббатты да, өмірді де талақ тастауға дайын болғаның қажет.

Таным • 14 Қыркүйек, 2020

Кәмен ұстаз – кемел ұстаз

Ұстазым Кәмен Оразалин туралы осы естелігімді жазуды қолға алғанмен, тақырып қоюға келгенде біраз қиналдым. Өйткені тек ұстаз деген атаумен шектеліп қалуым өзіме қораш көрініп, аздық етіп тұрғаны білініп тұр.

Таным • 11 Қыркүйек, 2020

Жазуы тірі классик (Тынымбай Нұрмағанбетовтің «Періштелердің өлімі» романы жайында)

«Дүниеде адамның басынан төзімді, кең нәрсе жоқ шығар. Қандай ауыр, азапты ойлар сияды оған?..» «Періштелердің өлімі»  

Таным • 11 Қыркүйек, 2020

Майя өркениеті күнтізбелер жүйесі мен сәуегейліктің ғылыми негіздері

(Соңы. Басы 172-нөмірде)   Әзірге бұл сұрақтың жауабын тағы да майялардың өркениетін түбе­гейлі зерттеген, жоғарыда аты атал­ған америкалық ғалымдар Хосе және Ллой­дин Аргуэлльестерден іздеп кө­релік. Ол ғалымдардың пайымдауынша, бүгінгі адамзат өзі қолдан жасаған механистикалық алдамшы уақыт ке­ңістігінде тіршілік етіп отыр. Өйткені бүгін қолданыста жүрген Рим Папасы XIII Григорийдің 1582 жылы енгізген жасанды күнтізбесі бүкіл әлемді өзіне басыбайлы етіп алған. Ол күнтізбенің бір жылдық мерзімі кейбірі 28, кейбірі 29, енді бірі 30, және бірі, тіпті, 31 күнге де тола салатын, ұзынды-қысқалы 12 айдан тұрады. Ол аз болғандай, адамзат уақытты ноқталамақ болып, оны кәдімгі кеңістікпен шатастырып алғандықтан, сағаттың циферблатын 12 бөлшекке бөліп, әр сағатты 60 минутқа, әр минутты 60 секундқа жіктеп, бас-аяғы 360 градус болатын дөңгелек жазықтыққа «байлап» қойғандай сезініп жүр. Мұның астарында «бір жылда 12 ай бар, оған ойдағы бес күнді қосса, толық жылды құрайтын 365 күн шығады; бір тәулікте 24 сағат бар; оларды күн мен түнге бөлсе, 12 сағаттан, ал әр сағат 60 минуттан тұрады» деген ұғым тұрғаны белгілі. Бірақ бұл күнтізбенің негізінде ғы­лымнан мүлде аулақ 12:60 секілді жа­санды уақыт модулі немесе жасанды уақыт жиілігі тұрғанын көпшілік қауым біле бермейді. Тіпті, аталмыш күнтізбенің ешбір ғылыми негізі жоқ екенін де бүгінгі адамзат әлі күнге дейін то­лық сезіне қойған жоқ. Себебі Хосе Аргуэлльес айтпақшы, бүгінгі адамзат әлгі жалған күнтізбеге қатты шырмалып, космоспен, яғни аспан әлемімен телепатиялық табиғи байланысын мүлде үзіп алған, демек, о баста Тәңір сыйлаған құндылықтардан адасып қалған. Соның сал­дарынан, өкінішке қарай, бүгінгі таң­да адамзат өзін де, өзі тіршілік етіп отыр­ған биосфераны да жойып жіберуге шақ қалып отырғанынан мүлде бейхабар.