Таным • 28 Қыркүйек, 2023

Құдайсыздық құрдымы

«Шыңға шық – өлгің келсе егер, шыңға шық – өлгің келмесе» деп аяқталады Жұматай Жақыпбаевтың бір өлеңі. Бұл қандай шың? Бір шыңға шықса, екіншісін бағындырғысы келіп тұратын адам емес пе? Жүрегін Құдайға байлағандарға шың да күлкілі болып қалуы мүмкін. Өйткені бұл дүниедегі өлшем мен межені белгілеушілердің көбі жұмырбасты пенде. Сондықтан белгілі бір деңгейге барғанда кейбір шығармалар бұлдырап кете барады. Былайша айтқанда, «құйрығын» ұстатпай әртараптанып, нақты бірдеңе деп айту қиынға соғады. Оны автор біліп, бәлкім білмей істеді. Өйткені адам ұстағанымен, қаламды белгілі бір деңгейде бір құдіреттің тербейтінін жоққа шығаруға болмайды. Автор ойламаған жерден бұрылыс жасап, бұрылысынан құбылыс туып, сонысына кейін өзі де сенбей қарап отыруы кәдік.

Таным • 27 Қыркүйек, 2023

Алаш оқулықтары

Алаш тақырыбын кешенді қара­ғанда ұлт-азаттық қозғалыстың қазақ халқын саяси, мәдени, ру­хани дамудың белгілі саты­сына көтергенін айтамыз. Пат­ша­лық отаршылдық езгіге қар­сы күш ретінде пайда бол­ған Алаш қоз­ғалысы ұлтты ұйыс­ты­рып, сая­си-азаматтық сананы оятып, ата­мекеннің бір­тұ­тастығын қор­ғауға жол ашты. Сондай-ақ ұлт та­рихында бұ­рын-соңды болмаған қоз­ғалыс қа­зақ халқының туған тілін, баба дінін, ұлттық болмысын сақ­тауға септесті.

Таным • 19 Қыркүйек, 2023

Біліктілігі ерен қайраткер

Қазақ мекендеген Түркістан аймағынан немесе сонымен шектес өңірден шығып, түркі және ұлт бірлігіне қызмет еткен тұлғалар аз емес. Олардың есімі қазір көпке мәшһүр: Мұстафа Шоқай, Тұрар Рысқұлұлы, Сұлтанбек Қожанұлы, Жалау Мыңбайұлы, Сейітқали Меңдешұлы, Мұхамеджан Тынышпайұлы, Әзімхан Кенесарин, Серәлі Лапин, Нәзір Төреқұлұлы, Серікбай Ақайұлы, Дінше Әділұлы, Санжар Аспандиярұлы, Молдағали Жолдыбайұлы, Телжан Шонанұлы т.б. Осы қатардағы айтулы тұлға – Мырза Наурызбайұлы. Ол 20-жылдары Бұхара республикасы үкімет төрағасының орынбасары деңгейіне көтерілген. Кеңес билеген Қазақстан мен Түркістандағы Алаш зиялыларымен жақсы қарым-қатынаста болған.

Әдебиет • 14 Қыркүйек, 2023

«Абай жолында» қанша кейіпкер бар?

«Абай жолы» роман-эпопеясын неше рет қайталап оқысам да, әлі күнге дейін кейіпкерлер мен жер-су аттарынан шатаса беремін. Әлем әдебиетін зерттеушілердің бірінің еңбегінде (есімін ұмытып отырмын) «Абай жолы» романы көркем әдебиеттердің ішіндегі ең көп кейіпкері бар, жер-су аттары мен ру атаулары молынан берілген күрделі шығарма» дегенді оқып едім. Осы жаңа жылдан бастап 26 тараудан, екі эпиологтен тұратын төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясын қайтадан оқуға бел буып, асықпай қарап, кейіпкерлерді тарауға бөліп, ру атауларын бөлек, жер-су аттарын бөлек тізімдеп шықтым.

Таным • 14 Қыркүйек, 2023

Жалғыз адамның күші

Әлдебір сайттан әлем жаңалықтарын оқып отырып, БҰҰ-ның «Жаһандық жылыну бітті, енді жаһандық қайнау басталады» деген пікірін оқыдым. Аңдасақ, бұл – адамзатқа үлкен ескерту. Жыл сайын жаз басталысымен әлемде қаншама орман мен жайылы­м өртке оранып, онсыз да тозып жатқан табиғат одан сайын бүлініп, Жер-Ананың жүрегі жараланады. Осыдан он шақты жыл бұрын әлем ғалымдары адамзат болашақта жаһандық жылынудан зардап шегетінін айтып, дабыл қақты. Жапан далада бозторғайдың шырылын ешкім естімейтіні сияқты, әлгі ғалымдардың да ескертуін естіген құлақ аз болған сыңайлы.

Таным • 11 Қыркүйек, 2023

Кәдімгі Сәбең әлемі

Аса көрнекті жазушы, драматург, ақын, қоғам қайраткері, академик Сәбит Мұқанов – шын мәнінде халықтың өз ортасынан шығып, елдің ыстық ықыласы мен үлкен құрметіне бөленген алып тұлға.

Таным • 10 Қыркүйек, 2023

Армандастар – құрдастар

Бір ауылда туып, бір мектепте оқып, құлын-тайдай шұрқырасып өскен сыныптас достармен басымыз қосыла қалғанда осы әнді шырқай жөнелеміз. Ән шумақтарын бәріміз де жатқа білеміз. Оны бізге дейін әке-шешеміз де, аға-апаларымыз да талай мәрте шырқаған еді. Тіпті мұқым қазақ шырқайды десек артық айтпаймыз. Сонда бұл әннің қандай құдіреті бар? Кейде адамның ой-қиялы, ұғымы жетпейтін дүниелер болады ғой. Әлде сондай ма екен?

Таным • 10 Қыркүйек, 2023

Қазыналы қазақ үйі

Елдің келешегі бүгінгі жас буынның қан­дай құндылықпен тәрбиеленіп жат­қанына байланысты. Осыны дер кезінде ұғынған Ғалымбек Қызырбекұлы осыдан 9 жыл бұрын «Электронды қазақ үйін» іске қосқан.

Таным • 06 Қыркүйек, 2023

Мағжан «Педагогикасы» әлемдік құндылыққа теңелген

ХХ ғасыр басында Алаш қайрат­керлері ел мүддесі мен келешегі жолында топтасып, ұлт-азаттық қозғалысты ілгерілетіп, саяси партия, мемлекеттік құ­рылым ретінде автономия құру­дың негізін қалады. Зиялылар ұлт бірлігін, жер тұтастығын ойлап, қазақ халқын өркениетті елдер қатарына қосудың ағартушылық және іскерлік соқпағын іздеумен болды.