Қызылорда қаласына жақын Қоғалыкөл ауылы аумағындағы орта ғасырлық Баршынкент шаһарының орнына үшінші жыл қатарынан археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. Археологтар өткен жылы үлгісі ерекше медресе орнын анықтап, биыл сол төңіректі толық аршып бітті. Бағзы заман куәсі саналатын қаладан тағы бір ғажайып ғимараттың сұлбасы анықталып тұр. Ғалымдардың болжауынша ол үлкен медресе орны болуы мүмкін.
Тарихи деректерде түрлі атаумен белгілі Баршынкент орта ғасырларда дәрпі алыс-жақынға жайылған салтанатты шаһар болған деседі. Өткен ғасырдың орта шенінде алғаш рет археологиялық зерттеу жүргізілген қала орнынан тарих үшін маңызды талай дүниелер табылды. Көне тарих деректері атақты Жошының жарағы келіскен әскеріне табанды қарсылық көрсеткен де осы қала тұрғындары болғанын айтады. Сол маңдағы өзен арнасын бұрып, суға бастыру арқылы тас қамалға кірер жол тапқан әскер кейін қираған шаһарды қалпына келтіріп, қала Жошы ұлысының Сыр бойындағы орталығына да айналған.
«Археолог» халықаралық ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС жетекшісі, тарих ғылымдарының докторы Мадияр Елеуов Баршынкенттегі әр төбенің астында талай дүние жатқанын айтады. Былтырғы жылдың басты олжасына айналған сегізбұрышты медреседен табылған ою-өрнектер осы уақытқа дейін еш жерден кездесе қоймаған. Биыл топырақ үйіндісінен тазартылған кесене орны да ілеуде бір табылатын қазына.
Археологтар кесененің архитектуралық ерекшелігін Алтын Орда дәуіріне жатқызып отыр. Ғимараттың солтүстік жағы үлкен қасбеті болғаны байқалады. Кейіннен құлаған қабырғаның биіктігі оншақты метрден асқан деген болжам жасалды. Бір таңданарлығы, есте жоқ ескі замандағы ғимарат құрылысында осы күні өзіміз жиі пайдаланатын кафельге ұқсас материалдың қолданылғаны. Бетіне түрлі өрнек түскен көк тастар күні кеше ғана қаланғандай жарқырап тұр.
Қазба жұмыстары басталған сәтте-ақ қала атауы жазылған монета табылып, ол осы уақытқа дейін айтылып келген «Баршынкентте теңге сарайы болған» деген пікірді тірілте түскен. Одан бөлек қыш күйдірген орындар да анықталып отыр.
– Қазба жұмыстарынан кейін аршылған ғимараттар орнын кейінгілер көріп, танысуға мүмкіндігі бар нысан ретінде қалдырғымыз келеді. Осы үшін де қазір бірнеше нысанды сыртынан кесекпен өріп, жауып жатырмыз, – дейді Мадияр Елеуов.
Әлемді шарлаған талай жиһанкез сәулетіне таңдай қаққан Баршынкенттегі ғимараттардың дені күйдірілген қыштан салынған. Осының өзі қала орнынан ашық аспан астындағы музей жасақтау идеясына түрткі болып отыр. Археологтардың бұл бастамасына жергілікті билік те қолдау танытыпты.
ҚЫЗЫЛОРДА