Пандемия: Стрит-ритейл сынаққа төтеп бере ала ма?

«Tetin» консалтинг компаниясының бас директоры Лев Тетиннің айтуынша, 2019 жылы елордадағы тұрғын үйлердің бірінші қабатындағы сауда нүктелеріне салынған инвестиция көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 6 пайызға ұлғайыпты. Бұл тенденция биылғы жылдың басында да сақталған. Ғимаратты және оны пайдаланатын операторды дұрыс таңдаған жағдайда мұндай коммерциялық нысандар 8-10 жыл ішінде өзін өзі ақтайды, сол себепті оны тиімді қаржы құралы деуге болады. Алайда пандемия сияқты форс-мажор жағдайды күрделендіріп жіберуі әбден мүмкін екенін уақыт көрсетті.

– 2020 жылы елімізде халықтың тұтыну белсенділігі артты, ритейлдердің дамуына қолайлы ахуал қалыптасқандай әсер қалдырды. Киім мен керек-жарақ сататын COTTON желісі Нұр-Сұлтанда бір жыл ішінде 10-15 дүкен ашуды жоспарлады. Magnum әрқайсысының аумағы 1500 шаршы метрге тең 8-10 дүкен ашпақ болды. Жалпы, барлық сауда желілері осындай белсенді экспансияға дайындалған еді. Алайда наурыз айында жарияланған төтенше жағдайдың, карантиннің салдарынан қазақстандық стрит-ритейлдің басына бұлт үйіріле бас­тады, – дейді Лев Тетин.

Карантиннің алғашқы 2 айында елі­міз­дегі ритейлдердің 90 пайызы жабы­луға мәжбүр болды. Ашылғаннан кейін желілік емес форматтағы сауда орындары үшін жаңа тауар сатып алу қиынға соқты. Себебі сұраныс бірден қалпына келген жоқ. Кәсіпкерлер сатып алып қойған тауарларын сақтауға көп шығын жұмсады. Қалған тауарды сатудан түскен табыс шығынды ақтамады, айналым қаражатын қалыптастыру қиынға соқты. Тауар болмаса – сатып алушы да жоқ, сатып алушы болмаса – жаңадан тауар ала алмайсың.

Жылжымайтын мүлік нарығының сарапшысы Ирина Архипованың сөзіне қарағанда, қазір стрит-ритейлдің көпшілігі жабылудың алдында тұр, біразы жабылып та қалды. Азық-түлік дүкендері, дәріханалар, бірқатар шеберханалар жұмыс істеп тұр. Киім, керек-жарақ, тұрмыстық бұйым, асхана, авиакасса, туристік оператор, дәмхана, мейрамхана сынды тұрғын үйлердің төменгі қабатында орналасқан нысандардың басым көпшілігі банкрот болуға шақ тұр. Бизнесмендер оңайлықпен берілмеуге тырысып, онлайн жұмыс істеуге көшуге тырысуда, 15-20 пайызы интернет-дүкен ашты. Соның өзінде қиындықтан құтыла алмауы мүмкін. Көктемнен бастап, жаздың соңына дейін жалғасқан карантин жақын күндері тоқтағанның өзінде бизнесмендердің біразы оңала алмайды.

– Бөлшек саудадағы нысан­дар­дың 30 пайызға жуығы пандемия тоқтағаннан кейін де жұмысын бас­тап кете алмайды. Стрит-ри­тейл саласындағы бизнесмендер қар­жы­лық тұрғыда мығым емес. Қазір бұл нарықта азық-түлік дүкендері, дәрі­ханалар, банктер, зоодүкендер ғана тұрақты жұмыс істеп тұр. Ал­дын ала деректерге сүйен­сек, тамыз айы енді туғанына қарамас­тан ірі банк­тер заңды тұлғалар­ды несие­леудің жылдық жоспарын 100 пайыз орындап қойды. Берілген не­сие­­лердің 80-90 пайызы тағы да азық-түлік дүкендері мен дәріхана­лар­дың үлесіне тиді, – дейді Ирина Архипова.

Карантин кезінде стрит-ритейл нысандарын жалдау да күрт арзандады. Ритейлерлердің тарапынан сұраныс төмендеуіне байланысты кейбір нысандарды жалдау құны 50 пайыз, тіпті 80-90 пайызға дейін құлдыраған. Соған қарамастан жалға алушылар азая берді.

Пандемия кезінде әсіресе ірі сау­да ойын-сауық орталықтарында орна­ласқан сауда нүктелері қатты зардап шекті. Таяу болашақта сауда орталықтарындағы бизнестің өсімін күтудің қажеті жоқ.

Сарапшылардың айтуынша, ка­рантинге дейін стрит-ритейл нарығында 80-120 шаршы метр аралығындағы нысандар жоға­ры сұранысқа ие болған екен. Шы­ғындарды азайту, тауар ассорти­ментін қайта қарастыру барысында кәсіпкерлер 30-60 шаршы метрлік шағын нысандарды таңдауға көшті.

Стрит-ритейл ағылшынның street-retail деген сөзінен аударғанда көшедегі бөлшек сауда деген мағы­наны білдіретінін айта кетейік. Адам барынша көп жүретін жерде орналасатын мұндай нысандар халыққа өте ыңғайлы әрі кәсіпкерлерге де тартымды саналады.