Сарапшылар бұл сала 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанның энергетикалық секторы нарықты ырықтандыру мен саланы реттеудің арқасында едәуір жақсарғанын айтады. Нарық либерализацияланды. Жүйе сұраныс пен ұсыныс балансын теңестіру бағыты бойынша алға жылжыды. Бұл фактор Қазақстанның бұрынғы Кеңес Одағы елдерінің арасындағы процесін жақсартты.
Halyk Global Marketets Әлібек Сәтпаев осы прогреске қарамастан, көптеген салалық реформалар аяқталмағанын айтады. Себебі энергетикалық секторы мемлекеттік реттеу және бағаны бақылаудың ықпалынан әлі шыққан жоқ. 1996 жылы Қазақстан нарықтық экономикаға көшу үшін бұрынғы Кеңес Одағының алғашқы мемлекеттерінің бірі болып, қазіргі энергетикалық секторды реформалауды бастады.
Сарапшылар электр энергетикасы саласының 85% -дан астамы жекешелендірілгенмен, мемлекет KEGOC арқылы негізгі электр беру жүйелерінде монополияны сақтап отырғанын айтады.
Қазақстанда электр энергиясының 90%-ы жылу ресурстарынан, әсіресе көмірден және табиғи газдан өндіріледі. 2010 жылы үкімет Қазақстанның парниктік газдар шығарындыларын 1992 жылғы деңгейден 2020 жылға қарай 15% -ға қысқартуға уәде беріп, Ұлттық Жасыл Энергетикалық жоспары 2030 жылға қарай ішкі энергияның 30% жаңартылатын көздерден алынуы керек екенін еске салды. Бұл 2014 жылғы ақпанда егжей-тегжейлі айтылды, бұл кезде үкімет 2020 жылға дейін өзінің ниетін жариялады. 2020 жылдың жартысы ауып кетті, үкіметтің уәде берген мерзімі тағы алға жылжығанын көріп отырмыз.
Соңғы жылдары жаңартылатын энергия нарығында бірқатар өзгерістер болды:
ЕАДБ келісімге қол қойды, оған сәйкес Hevel Kazakhstan компаниясы қуаттылығы 90 МВт-қа дейін күн энергиясы объектілерін салуға 56 миллион еуро бөледі. 2019 жылдың соңында ЕҚДБ Қазақстанда жаңартылатын энергияны дамыту бағдарламасын қолдауға 300 миллион еуроға дейін қосымша қаражат берді.
2018 жылғы қарашада ЕҚДБ Джоахим Голдбек холдингімен Қарағанды облысында 100 МВт жаңа күн жобасын жасау үшін несиелік келісімге қол қойды. Кәсіпорын жылына 93,500 тонна көмірқышқыл газының шығарылуын азайтады деп күтілуде
ЕҚДБ "Жасыл климат" қорымен бірге Қазақстанның оңтүстігіндегі Жаңақорған ауданында қуаттылығы 10 МВт жаңа күн электр станциясын қаржыландыруға 6,4 миллион долларға дейін несие берді. Ертерек 2019 жылдың сәуірінде екі бірлестік те 30 МВт күн электр стансасын салуға 16,7 миллион доллар несие берді.
ЭДБ Ерейментау қаласының маңында қуаттылығы 50 МВт жел электр станциясын салу үшін 23,2 млрд. Станцияны Ерейментау жел электр компаниясы әзірледі.
2018 жылдың қазан айында Қазақстанның Энергетика министрлігі жалпы қуаттылығы 250 МВт болатын төрт жел электр стансасын салу туралы келісімшарттарға қол қойды. Жергілікті "Жел электр" 100 МВт жел паркін алды, ал 50 МВт-қа арналған үш жоба "Энерго Траст", "Шокпар" жел фермасы және Инвесто компанияларына берілді.
– Алайда, бірқатар факторлар бізді жаңартылатын энергия нарығының траекториясын мұқият бағалауға мәжбүр етеді, әсіресе жақын арадағы екі жылда. Жаңартылатын энергетика саласындағы отандық өндірістік базаның жоқтығына, валюта бағамының ауытқуына байланысты алаңдаушылықтар жаңартылатын энергетика саласына салынатын инвестицияны шектеуі мүмкін, дейді Әлібек Сәтпаев.
Жалпы алғанда, басқарудың нашарлығы және жұмыс істемейтін орта, мұнайға түсетін кірістердің орнын толтыру үшін жеке капиталды экономикаға тарту бойынша реформалардың алдын-ала жүргізілген шараларына қарамастан, Қазақстанға кең көлемде шетелдік инвестицияларды тартуға кедергі келтіруі мүмкін.
Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі елдегі электр энергиясын өндіру мен тұтынудың тұрақты өсуін күтеді. Осылайша, алдағы бес жылда электр энергиясын тұтынудың орташа өсу қарқыны 2% құрайды және 2020 жылы 110,1 млрд кВтсағ-дан 2025 жылы 120,9 млрд кВт / с-қа дейін артады.
2025 жылға қарай барлық электр энергиясының 28% -ы 2020 - 2025 жылдар аралығында іске қосылған станциялардан келеді, бұл осы салаға қосымша капиталды салымдардың қажеттілігін көрсетеді. Сонымен бірге пайдалануға беру жоспарланған станциялардың 19% -ы жаңартылатын энергия көздері болады.
2020 жылдан бастап ең жоғары электр жүктемесіне сұраныс 18 205 МВт-тан 2025 жылы 20262 МВт-қа дейін артады. Осы кезең ішінде Қазақстандағы электр станциясының жалпы қуаттылығы 13,2% -ға, 2020 жылғы 23 867 МВт-тан 2025 жылы 27,017 МВт-қа дейін артады.
– Қазақстанның Мемлекеттік монополияға қарсы комитеті электр энергиясының тарифтерін басқа елдердегі тарифтерге сәйкес келтіру және нарыққа электр энергиясының тарифтерін анықтауға мүмкіндік беру бойынша жұмыс жүргізуде. Көтерме сауда нарығының құрылымы аймақтың басқа елдеріне (Ресейден басқа) қарағанда анағұрлым дамыған және өндірушілер, KEGOC, аймақтық энергетикалық компаниялар және электр энергиясын көтерме тұтынушылар электрмен жабдықтаудың үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін қуат резерві деп аталады, – дейді Әлібек Сәтпаев.
Электр энергиясы 2001 жылдан бері ауыстырылып келеді, ал 2008 жылға дейін, электр энергиясы туралы заңға өзгертулер енгізілген кезде, көтерме сауда нарығы электр энергиясын реттелмеген сатып алу-сатуды қамтыды, форвардтық келісімшарттар негізінде екі жақты мәмілелер жасалды. Алайда, 2009 жылғы қаңтардан бастап көтерме сауда нарығында бәсекеге қабілетті бағаларды қалыптастырудан бағаны реттеуге көшу болды.
2020 жылдың 1 шілдесінен бастап электр энергиясын өндірудің шекті тарифтері өзгертілді. Энергетика министрлігінің электр қуатын дамыту департаментінің директоры Айдос Дәрібаевтың айтуынша, тарифтердің көтерілуіне станция станцияларын жаңарту және қайта құру қажеттілігі себеп болған. Осылайша, 2019 жылы жүйеде 3900-ден астам технологиялық бұзушылыққа жол берілді. Халықаралық стандарттар бойынша Қазақстанда электр энергиясының құны өте арзан. Осылайша, GlobalPetrolPrices интернет-порталына сәйкес, Қазақстанда электр энергиясының бір кВтсағ құны 0,04 долларды құрайды, ал әлемдегі орташа баға - 0,14 долларды құрайды. 2020 жылдың екінші тоқсанында Қазақстандағы орташа жалақы 212 035 теңгені құрады. Қазақстанда бірінші деңгейдегі электр энергиясының орташа бағасы 100 кВт / сағ үшін 1346 теңгені құрады. Осылайша, Қазақстандағы орташа жалақы 212 035 теңге деңгейінде 18,665 кВт / сағ электр энергиясын сатып алуға болады. Электр қуатына ең қол жетімді тарифтер негізінен Батыс Қазақстанда ұсынылған. Осылайша, Атырау электр қуатына қол жетімділігі бойынша көшбасшы болды, мұнда орташа айлық жалақысы 376 115 теңге, сіз 80195 кВт / сағ электр энергиясын сатып ала аласыз. Екінші орында Нұр-Сұлтан тұр, онда 29 617 кВт / сағ электр энергиясын орташа айлық жалақыға 282 542 теңгеге сатып алуға болады.
Салыстырмалы түрде қарасақ, электр энергиясының ең қымбат тарифтері Алматыда (100 кВт / сағ үшін 1779 теңге), Ақтауда (100 кВт / сағ үшін 1702 теңге) және Қостанайда (100 кВт / сағ үшін 1599 теңге).