Берешекті қайтарудың берекесіз тәсілі

Берешекке белшеден бат­қандар туралы айтудың өзі ауыр. Себебі қаражат тап­шы­­лығынан қысым көрген тұл­ғалардың өз-өзіне қол жұм­са­ғандары туралы жайсыз хабарларды бұған дейін де көп естігенбіз. Әрине, қарызды қай­­тармаған жақсылыққа апармай­ды. Адамды ақтық сапарға шы­ғарып салар сәтте жиналған жұрт­қа қарата қойылатын жал­ғыз сұрақ та «берем деп жүріп бере алмай кеткен қарызы бар ме еді?» деп қойылатынын жиі естиміз.

Жаһанды жайлаған пандемия кесірінен енді қайтып еңсе тіктеместей тұралап қалған кә­сіп­­керлер де бар. Банктерден қа­­­рыз­­данып-қауғаланып алын­­­­ған қаражаттың пайызы, қай­тарымы жоғалған жоқ. Сан соғып қалып, сандалып жүрген сандаған кәсіпкер енді қарызын қайтіп өтейді? Өтей алмаған соң телефоны күні-түні жеке сот орындаушылары мен коллекторлардың ұзын құрығына айналады.

Мұны біз мысал ретінде айтып отырмыз. Алайда осы мәселеге қатысты прокуратура органдарына келіп түсетін азаматтардың өтініштері де жиілеп кеткен секілді. Осыған бай­ланысты прокуратура­ ор­ган­дары жуырда жеке сот орындаушыларының қыз­метіне тексеру жүргізіп, кол­лекторлардың қызметіне талдау жасады. Құқық қорғау ор­гандары тексеру және талдау нәтижелері бойынша кол­лекторлық агенттіктер жеке сот орындаушыларымен бірлесіп борыштарды заң­сыз өндіріп алу схемасын қол­данғанын анықтап отыр. Яғни коллекторлар өздерінің үлестес тұлғаларына жеке сот орындаушыларының лицензиясын алып отырған. Осы­лайша коллекторлар бере­шекті өндіріп алу үшін жеке сот орындаушыларының ақпа­раттық базасына (атқару­шылық іс жүргізу органдарының авто­мат­тандырылған ақпараттық жүйесіне) және шектеусіз құ­қықтық тетіктерге (мүлікке тыйым салу және сату, шығуға шектеу қою, банк­тік шоттарға қол жеткізу және бас­қалары) қол жеткізген көрі­неді.

Бұл – заңсыз әрекет. Неге? Себебі сот орындаушыларының базасы мемлекеттік ақпараттық жүйе саналады. Онда жеке сот орындаушылары барлық ат­қа­рушылық әрекеттерді жасайды. Тараптардың жеке де­рек­тері жинақталған бұл ақ­па­раттық базаға бөгде адам­­дардың кіруі­не тыйым салын­ған.

Алматы қаласында «өзде­рінің» жеке сот орындау­шы­ларының ЭЦҚ кілттерін пайдалана отырып, коллекторлар сот орындаушылар базасына 200 мыңнан астам рет кіріп, борышкерлер туралы мәлімет жинапты. Мұндай әдістерді Алматы қаласының 35 коллекторлық агенттігі қолданғаны белгілі болды. Жеке сот орындаушылары өз құзыретін пайдалана отырып ай сайын 250-300 мың тең­ге көлемінде сыйақы алып отырыпты. 

Осылайша тексеру қоры­тындысы бойынша Бас про­куратураның ұсынысымен рес­публикалық жеке сот орындау­шылары палатасынан 18 сот орындаушысы шығарылды. Соның ішінде 2 жеке сот орын­даушысының лицензиясы кү­шін жойып, ал 1 лицензия тоқ­татылды. Қалғандарымен жұ­мыс әлі де жалғасуда. Жү­йелік әкімші олардың ал­дағы уа­қытта ақпараттық базаға кір­меулері үшін бұғаттады.