Жапониядағы қазақтар мен Қазақстандағы жапондар туралы көптеген қызықты репортаждар оқыдым. Яғни тағдырдың жазуымен Күншығыс еліне табан тіреп, қазір сонда оқып, жұмыс істеп жатқандар хақында. Немесе керісінше қазақтың мәдениеті мен салт-дәстүріне деңдеп енген жапондар туралы көз жүгірттім. Өте қызықты материалдар. Күншығыс елі қай заманнан өзіне тән жұмбақ болмысымен, салт-дәстүрімен және бірегей менталитетімен қызықты ғой.
Дамыған алдыңғы қатарлы экономиканың арқасында, ұлтарақтай жері болса да, Жапон елі адамзат өркениетінің дамуына толассыз үлес қосып келеді. Бұл мемлекет бізден географиялық тұрғыда алшақ, одан бөлек, өзінің ғажайып әлемі бар. Көбіміз үшін жұмбағы әлі де шешілмеген ел іспетті. Сондықтан ба, қазіргі замандағы жаһандану үрдісі мемлекеттер арасындағы шекараларды ашық етсе де, Жапониямен тығыз байланысы бар отандастарымыз аса көп емес.
Маған еліміз егемендігін енді алып, бой түзеп жатқан уақытта, алғашқы қазақстандықтардың бірі болып, Жапонияда кәсіби іс-тәжірибеден өтіп, елге оралып, міне қатарынан 20 жыл бойы Қазақстанның дамуына өз үлесін сіңіріп келе жатқан жанмен тілдесу бақыты бұйырды.
Ол – Күншығыс елінің тілін меңгеріп қана қоймай, кәсіби білім алып, оның сан салалы мәдениетін таныған, мемлекет және қоғам қайраткері, білім мен ғылым саласындағы жетекші сарапшы, басқару саласының топ-менеджері, саяси ғылымдар докторы, профессор Әмірхан Рахымжанов еді. 1998 жылы ол – Жапонияда тағылымдамадан өтіп, онда қазақстандық білім беру саласын дамыту міндеттерін жүзеге асыру үшін өте құнды білім мен тәжірибе жинақтады. Сол жылдары Қазақстанда мұндай мамандар санаулы болды.
Қазақстан үшін Жапониямен серіктестік әрқашан маңызға ие. Бұл елдің жалпы басқару мен білім жүйесін дамыту саласындағы жетістіктері аса құнды. Әмірхан Мұратбекұлы тағылымдамадан өтетін уақыт тәуелсіз жас Қазақстанның, оның экономикасы мен қоғамдық-саяси институттарының құрылу кезеңіне, елордасы Астананың (қазіргі Нұр-Сұлтан қаласы) салынып жатқан сәтіне тұспа-тұс келді. Бұл тәжірибеден өтудің мақсаты біреу ғана – жапон білім жүйесінің негізін, заманауи басқару технологияларын меңгеріп, жас ұрпақтың жақсы жабдықталған ортада дамуына ықпал ететін ұлттық білім беру жүйесін құруға кішігірім болса да үлес қосу болатын.
Әмірхан Мұратбекұлы Жапонияға нақты жоспар қойып, айқын мақсаттарымен аттанады. Осы уақытқа дейін ол Семей облысы (қазіргі Шығыс Қазақстан) Үржар ауданындағы бірқатар мектептерде директор, аудандық білім басқармасының меңгерушісі, Семей қаласы білім басқармасының басшысы, облыстық білім департаменті басшысының бірінші орынбасары, облыстық біліктілікті арттыру институтының директоры болған еді. Оған мұның алдындағы партиялық және шаруашылық жұмыстардың тәжірибесін қосыңыз. Ол ауыл мектептерінің қарапайым тұрмыстық қиындықтардан бастап қандай мәселелерге тап болатынын айтқызбай-ақ түсінетін. Сол сәттен бастап-ақ Әмірхан Мұратбекұлы білім берудің ұлттық моделін жасау жолдарын ойлап, іздене бастады. Оның ықпалымен бірінші рет ауылды аймақта дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын алғашқы мектеп-лицей ашылды.
Бұл туралы Ә.Рахымжанов өзінің «Күншығыс еліндегі өмірдің сабақтары. Жиырма жылдан кейін» атты кітабында: «Жалпы жас мемлекетіміз, оның ішінде отандық білім жүйесі – менталитетіміздің ерекшеліктері мен уақыт талаптарына сай келетін өскелең ұрпақты оқытудың ұлттық жүйесін құру жолдарын іздеді. Жаңа буын оқулықтарын әзірлеу, шұғыл түрде жаппай компьютерлендіруді жүргізу керек еді. Тұңғыш Президент Н.Ә.Назарбаевтың шешімі осындай болды. Оны жүзеге асыру үшін дамыған мемлекеттердің тәжірибесін зерделеу қажет еді. Әлемдік кеңістікте сол жылдары (қазіргі уақытта да) алдыңғы қатарлы ел болып саналатын Жапонияда тағылымдамадан өтуіме жоғарыда аталған жайттар себеп болды», деп жазады.
Әмірхан Мұратбекұлының тағылымдамадан өту уақыты 1997-1998 жылғы Азия өңіріндегі дағдарыс кезеңіне сәйкес келді.
Дегенмен білім саласы кезек күттірмейтін мәселе. Егемен елдің еңсе көтеруі қаншалықты қиын болса да, жас қазақстандықтарға үздіксіз даму қажет еді. Жаһан талаптарына сай келетін бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ең маңызды мақсаты болатын. Дәл осы кезеңдерде Елбасы «Болашақ» Халықаралық бағдарламасының негізін қалаған еді.
Халықаралық байқауда тағылымдамадан өту үшін Күншығыс елінің грантын жеңіп алды. Байқау туралы ақпаратты оған жақын досы, сол тұстағы ірі квазисекторлық компаниялардың бірін басқарған Нұрлан Рысханұлы хабарлайды. Сол сәтті есіне алған Әмірхан Рахымжанов өз күнделігінде «Оған осы үшін алғысым шексіз», деп жазады.
Жапонияға табан тіреген алғашқы күндері Әмірхан Рахымжанов жетекші елдердің жаңа білімі мен тәжірибесін қажет еткен туған елінің алдындағы жауапкершілікті терең түйсініп, өз сөздері мен әрекетінің де парқын барлай алды. Бар ақпаратты «құмарлықпен» бойына сіңіріп, үйге оралғаннан кейін ең үздігін өз ісіне жарату үшін жапониялық білім жүйесі мен жалпы әкімшілігінің барлық ерекшелігін ұсақ-түйегіне дейін түсінуге тырысты. Ол өзі сияқты жандар арқылы барша қазақстандықтарға, тілі, елтаңбасы, туы, әнұраны мен мемлекеттік шекарасы бар өзін тәуелсіз жас мемлекет деп жариялаған Отанына баға беретінін ұғынды.
Тағылымдамадан өту кезеңіндегі ең қиыны – аз уақыттың ішінде әлемдегі күрделі тілдердің бірі саналатын жапон тілін меңгеру еді. Күншығыс еліне сапарға дайындалып жатқан кезінде Жапонияда 2 жыл білім алған шенеунікпен кездеседі. Ол екі жыл оқыса да жапон тілін меңгере алмағанын айтып, тоғыз айда оны игеріп шығу мүмкін еместігін алға тартады. Жерлесінің пессимистік пікіріне қарамастан, Әмірхан Мұратбекұлы іштей кез келген жағдайдан шығатын жолдың барын ойға алады. Себебі оның жадында өзіне бір кездері айтқан жапондық ірі маманның сөзі сайрап тұрған еді: «Егер сіз мақсатқа жетер жолда табанды және еңбекқор болсаңыз, тоғыз айда жапонша сөйлеп қана қоймай, жапонша ойлайтын боласыз» деген еді ол. Дәл осындай көңіл күймен Жапон еліне ұшып кеттім дейді Ә.Мұратбекұлы.
Сол кездегі қызықты сәттердің бірін Ә.Рахымжановтың досы, бизнесмен, меценат Дәулет Жақыпов былай деп еске түсіреді: «8-9 айдан соң Әмірхан елге оралды. Ол жапон тілін меңгергенін, еркін сөйлей алатынын айтты. Бірақ мен сенбедім. Біз қайта жапондық инженерге бардық. Әрі олар жарты сағат бойы жапон тілінде әңгімелесті. Мен сонда Әмірханға қарап, таңдай қақтым. Жанында бір қазақ, бір орыс болмаса да, шет мемлекетке барып, өзінің еңбексүйгіштігінің, табандылығының, парасаттылығының арқасында жапон тілін үйренді.
1999 жылы Жапониядан елге оралған Әмірхан Мұратбекұлы жапондық білім беру жүйесінде сертификатталған маман ретінде өзінің бұрынғы және қазіргі жинақтаған бар білім-білігін отандық білім жүйесінің дамуына бағыттады. Жапонияда игерген танымдары соның ішінде мемлекеттік әкімшілік саласында жиған-тергені орталық және жергілікті атқарушы органдарда қызмет істеген сәтінде кәдеге жарады, әрі қазір де кәсіби қызметінде мұны сәтті пайдаланып келеді.
Әмірхан Мұратбекұлының Күншығыс елі туралы күнделігі туған-туыстар мен дос-жарандарға арналып, аз ғана таралыммен шыққан. Маған сол күнделікті оқудың сәті түскен еді. Сол жылдардағы басынан өткерген сынақтары мен қол жеткізген жетістіктері туралы автор қарапайым тілмен ұғынықты түрде турасынан сол жылдардағы сынақтары мен жетістіктері жайлы жазған. Жас қазақстандық ретінде мен Әмірхан Мұратбекұлына өзінің айрықша тәжірибесімен бөлісіп, қиырдағы Жапон еліндегі танытқан еңбексүйгіштігі мен ерік-жігері үшін, өзі арқылы мақсат қойған жанның алмайтын асуы мен шыңы жоқтығын дәлелдегеніне алғысымды жеткізгім келеді. Журналист ретінде де мен ол кісіден өзіме сабақ алдым: ақиқаттың тілі қарапайым және дана. Әмірхан Мұратбекұлының күнделігі – публицистиканың жарқын және талантты үлгісі.
Олжас БЕРКІНБАЕВ,
журналист,
«Дарын» Мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты