Тілді қарым-қатынас құралы деп қана емес, ішкі мәдениетің мен рухани бейнеңнің, тәлім-тәрбиең мен дүниетанымыңның айнасы деп бағалауға аса мән бере қоймауымыздан кейде опық жеп қалып жататынымыз бар. Германияда тұратын Айнұр Асқарқызы есімді қызымыз өзінің желідегі парақшасында: «Өзінің мінін көрмей, өзгеден мін іздеу әдетке айналып бара ма, қалай өзі. Біз қытайлар секілді көп xалық емеспіз. Кең-байтақ жеріміз болғанымен, сол кең жердің әр тұсында тарыдай шашылған аз ғана xалықпыз... Сонда да бір-бірімізге ауыр сөз айтып, жазықсыз айыптап, себепсіз кінәлап, жанталасып жатамыз. Соншама неге ішіміз толып кеткен? ...Бір-бірімізге мейірімді болайықшы!» деп ой тастапты.
Қазақтың қадірлі тұлғалары туралы соңғы уақытта аузына келген сөзді жария ете салатын әдет жиі қылаң беріп қалатын болып жүр. Ондайларға «өйтіңдер, бүйтіңдер» деп ақыл-кеңес айта бастаған адамның өзі сынға ұшырап, басы дауға қалатын жағдайға жеттік. Мәселе бүгінде көзі тірі адамдар туралы болса мейлі. Өкініштісі, қазақтың белгілі қайраткерлерінің, тарихи тұлғалардың өмірінен кір іздейтіндер табыла бастады. Аруаққа тіл тигізуден қаймыққан қазақтың баласы «Орыстар Пушкинді сынап жатқанда, біз неге Абайды сынамауымыз керек?» деген ойдың отын көсеп, кеудесін қоламтаға толтырып жүр. Жұрт жабылып біреуді мақтап жатса, екінші бір тұстан әлгі кісінің кемшілігін тізіп, еңбегін түкке тұрғысыз етіп тастайтын теріс пиғылдағы сын басын қылтитып шыға келеді. «Мақтап отырған тұлғаңның шынайы сиқын білгің келсе, міне» деп, аннан-мұннан естіген әртүрлі «деректерін» құрастырып, халық сыйлаған тарихи тұлғаның таудай биік бейнесін көз алдыңда әп-сәтте төбешікке айналдырып бере салады. Ондай пенделердің көкейін не тесіп тұрғанын іштей сезесің. «Міне, мен қандай мықтымын. Шыншылмын. Ақиқатты айтудан қорықпаймын. Қасаң ойды бұзып-жарып, адамдарды жаңаша ойлауға үндеп жатырмын» дегенді меңзегісі келгені. Өзін жұрттан ерекше ақылды, кемеңгер етіп көрсетпек ойы. Мұндайда шынайы иманның иесі атанған бұрынғы ата-бабаларымыздың айтар сөзін ой елегінен өткізіп барып көмейін бүлкілдетер дәстүрінен, «Сөйлемес бұрын үш нәрсе жайында ойлан. Олар: не айтатының, қашан айтатының және кімге айтатының» (Әбу Бәкір) деген қанатты қағидасынан арамыздың мұншалық алшақтап кетуіне не себеп деген ой мазалайды.
Негізі мұндай жағымсыз құбылыс негативке толы, өмірге өкпелі, кемсітіп-мұқатуға бейім жат пиғылдағы жандардың бойынан жиі байқалатын көрінеді. Үнемі өзгенің кемшілігін теріп, өштесу мен қастандыққа құрылған сынның иесі қарсы тараптағы адамның жеке өміріне қол сұғып, жанына жара салып жатырмын деп ешқашан ойламайды. Ал енді біреулер өзіне жақпай қалған, ұнатпаған жандарды сынап-мінегенде тіпті өздерінің кім екенін, кешегісін естен шығарып алып жатады. Өзі қаншалықты адал, қаншалықты әділ? Жалпы, өмірде судан таза, сүттен ақ пенде бар ма? Өзгені сынау үшін адам алдымен өзіне қарап алуы керек емес пе? Қазақтың «Пышақты өзіңе сұқ, ауырмаса өзгеге сұқ» деген сөзі дәл осындайда айтылса керек-ті. Қоғамдық орындарда, базарларда, көлікте, әлеуметтік желіде бір-бірін танымайтын бейтаныс жандар өзара қырқысып, дауласып жатады. Ауыр-ауыр сөздер айтылады. Жолдары ешқашан қиыспайтын айдаладағы жандар неге бүйтеді? Түсініксіз. Сосын өмірде ешкім, ешнәрсе ұнап көрмеген адамдар кездеседі. Олардың жазғандарын оқи бастасаң, жарық дүниеге емес, қара түнекке түсіп кеткен сияқтысың.
Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уә сәлләм): «Адамдар құрдымға кетті деген кісінің өзі құрдымда» деген. Дүниені қандай түспен қабылдау адамның жүрек көзіне байланысты екен. Ар-ұждан мен жүрек тазарған сайын кісі барлық нәрсені дұрыс көре бастайды дейді. Әрдайым өзгелердің бойынан кемшілік іздеп, мін табуға тырысушылық жақсылыққа апарып соқтырмайтынын ескертеді. Орынсыз сынға ұшыраған тағдырлардың бақытсыздыққа ұрынып, кейде қиянаттан ерте көз жұматыны тағы бар. Сондықтан әр адам біреуді сынамас бұрын одан кімге қандай пайда мен зиян келетінін елеп-екшеп алғаны абзал дер едік. Сын шын болмаса, адамдар арасындағы қарым-қатынас, сыйластық сымбаты бұзылады дейді. Өкпе-ренішке бой алдырады. Ондай сын кімге керек? Бірақ бұл қоғамдағы келеңсіздіктермен күресу үшін сынның пайдасы жоқ, ешкімді сынауға болмайды деген сөз емес.