Елеусіз қалған ерлік

Ауған соғысының ардагері Құлымбет Әбдіқұлов мектеп бітірген соң жоғары оқу орнына түсе алмай, жүргізуші мамандығын иеленіп, өзі туып-өскен Жуалы ауданының «Кременевский» кеңшарында жүргізуші болып жұмыс істеп жүреді. Сол уақытта әскерге шақырылып, оны Ауғанстанға барған Кеңес әскерінің шектеулі құрамына қосып жібереді. Сөйтіп, ол ұңғысы 122 мил­лиметрлік зеңбірек тіркелген «Зил-131» автомашинасының жүргізушісі болып кете барады. Аттап басқан әр адым ажал болып елестейтін көптеген әскери қимыл­ға қатысады.

1982 жылы 8 наурыз күні Құлымбет ауыр жараланып, өлім аузынан қалады. Дәл сол күні зеңбіректер тіркелген 6 әскери техника Баграм қаласы маңайындағы Мах­мудрахи қышлағы тұсында Пандшер шат­қалынан қайтып келе жатып, жау тос­қауылына тап болады.

 Айнала жатаған үйлер екен. Құлым­бет мінген машина ол кезде орта тұста келе жатқан. Бас көтертпей бо­раған жау оғынан қашып құтылу мүмкін емес. Ақыры техникалар тоқтап, көліктерінен шұғыл түскен жауынгерлер бас сауға­лауға көшеді. Осы кезде штаб офицері, капитан Ромашенко сарбаздарға: «Тез тосқауылды бұзып, машиналарды қор­шаудан алып шығыңдар!» деп бұйрық береді. Автоматын кеудесіне қыса ұстап, бұйрықты орындауға ұмтылған Құлымбет жау оғынан қайтадан тасаға тығылған кезде, алдағы машиналардың бірінің жанын­да жерлесі Несіпбай Әбдіра­мановтың жа­ралы күйде дөңбекшіп жатқа­нын көреді. Арасы 150-200 метрдей жер. Ол бірде еңбектеп, бірде жүгіріп жер­лесі­нің жанына жетеді. Жаралы жауын­гер­дің жарасын таңып, алғашқы көме­гін көрсетеді. Тағы алға жылжып келе жат­қанда Құлымбеттің де жіліншігіне оқ тиіп, есінен тандырады. Есін жиғанда шұң­қырға жиналған қар мен жауынның суы­на белінен батқанын аңғарады. Ал машинасы жылжып барып, оң жағалаудағы жарға тіреліп тоқтаған екен. Ақыры жа­нын­­дағылар полкке сүйреп әкелген Құ­лымбеттің машинасының кабинасын 52 жерден оқ тесіп өтіпті. Осыншама оқтан шұрқ тесік болған кабина ішінде отырған адамның тірі қалғанына сену қиын.

Сөйтіп, Құлымбет Әбдіқұлов жол аш­­қаннан кейін алға жылжыған техникалардан оқ жаудырған жауынгерлер тос­­қауылды бұзып-жарып өтіп, жауды жайратып салады. Бірақ ауыр жараланған Құ­лымбетті госпитальға жөнелтеді. Сол жолы көрсеткен ерлігі үшін «Қызыл Жұл­дыз» орденіне ұсынылған екен. Бірақ ол бұйыр­­май, «Ерлігі үшін» медалімен марапатталады.

Құлымбеттің әкесі Сәдуақас Әбдіқұлов – Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан жа­уынгер. Бөлімше командирі болған ол неміс­термен Курск үшін болған шайқаста қапы­да қоршауда қалып қойып, жау құр­сауын бұзып-жарып шыққаны үшін кезін­де бірқатар майдангермен бірге Кеңес Ода­­ғының Батыры атағына ұсынылған екен. Бірақ ол марапат басқаларына бері­ліп, Сә­дуақасқа «Ерлігі үшін» медалі бұ­йы­­рады.

Сәдуақастан соғыс жылдары қара қа­ғаз келеді. Ауылдағылар оны өлдіге санап, жалғыз туыс ағасы Ыбырайым бір-екі тоқ­тысын жемдеп, жылдығына арнап ас беруге дайындалып жүргенінде, 1945 жыл­дың аяғына қарай Сәдуақастың өзі келеді. Сонда бүкіл ауыл қуанған екен.

Сол Сәдуақас жары Сейсекүл екеуі дү­ниеге 11 ұл-қыз әкеліп, өзі шаруашы­лық­та әртүрлі жауапты қызмет атқа­рып, кейін­нен дүние салған. Сейсекүл апа­ бү­гінде 90 жасқа толып, ұрпағының қызы­ғын көріп отыр.

Жауынгер рухты Құлымбет араға жылдар салып әке ерлігін қайталайды. «Мейлі қай заманда болса да, адамзат баласының арманы бейбіт өмір сүру болған. Ал со­ғыстың берері не? Өмір орнына – өлім, тамақ орнына – оқ, киім орнына – кебін!», дейді Құлымбет Әбдіқұлов.

Құлымбеттің жасаған ерлігі туралы ақын Руза Алдашева баллада жазып:

«Соғыс салған жазылмайды жарамыз,

Ер­­лік жайлы айтылмаған бар аңыз.

Бөтен елде қанға бөккен боздаққа,

Берілді ме біздің әділ бағамыз?» дейді.

Құлымбет соғыста алған сол жарақа­тынан Ташкент қаласындағы әскери гос­питальда он бір ай жатып, емделіп шық­қан. Ол туралы жауынгердің анасы Сей­секүл апа әңгімелеп берді. «Күнделікті пош­таны қарап, баламыздан келетін хатты тағат­сыздана күтуші едік. Оның Ауған жерінде соғысып жүргенін өзі айтпаса да ша­малайтынбыз. Әкесі екеуміз, көрші, ағайын-туғандар болып баламыздың аман-есен оралуын тіледік. Бірде келген ха­тына қарасам, хатта Ташкент қаласы деп көрсетілген екен. Содан бар шаруа­ны жиып тастап, конверттегі адреспен Таш­­кентке жетсек, баламыз әскери гос­пи­тальда жатыр екен. Жарақаты өте ауыр. Сол аяғының тобықтан жоғары жі­лін­шігі­нің быт-шыты шыққан. Тіпті аяғын кесіп тастауға дейін ыңғайлап қойыпты. Содан біз ота жасауға дайындап жатқан хирург, профессор, полковник Михайл Конс­тантиновке бар жағдайды баяндап, баланың аяғын кеспеуді жалынып сұра­дық. Ол кісі сөзімізге құлақ асып, ем­деудің барлық тиімді әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, он бір айда баламызды аяғынан тұрғызды. Тәңірдің мұнысына да шүкір, ол кісіге де рақмет!» дейді батыр ана.

Құлымбет сол жылы бала кезінен арман болған Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің заң факультетіне оқуға түседі. Оқуға дайындалып жүрген 1983 жылы «Ерлігі үшін» медалімен марапатталады. Аталған оқу ордасын бітірген ол 1988 жылы Алматы қаласының Октябрь, Ленин аудандарында прокурордың көмек­шісі, тергеуші болып істейді.

Құлымбет Әбдіқұлов одан кейін Жам­был облысының бірқатар ауданда­рында прокурордың аға көмекшісі, орын­­басары, облыстық прокуратураның бас­қарма прокуроры қызметтерін абыроймен атқарды. Сот актілерін орындау жүйесінде де бөлім бастығы, облыстық сот әкімшісінің орынбасары, еліміздің Бас прокуратурасының Құқық­тық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Жамбыл облысы бойынша басқармасы бастығының орын­басары, бөлім бастығы болып еңбек етті.

Ауған соғысының ардагері Құлымбет Әбдіқұлов әскери қызметші ретінде де, отставкадағы әділет кеңесшісі ретінде де бірқатар марапат алған. Бүгінде өмірлік жары Нұрраушан екеуі 3 ұл-қыз тәрбиелеп өсіріп, олардан ұрпақ көріп отыр.

Ол өзімен бірге Ауған даласында әске­ри борышын атқарған қарулас жерлестері Мағауия Әділов, Ғалымжан Қаратаев, Асқар Елепаев, Бауыржан Таспауов, Әмірхан Садықов, Берік Шукаманов, Несіп­бай Әбдіраманов, Ержан Шолпан­құлов, Мейрамбек Аитов, Марат Мырзах­метов, марқұмдар Қанат Мұсаев, Берік Тоба­қа­былов, Нұрғали Шонабаев және бас­қа жауынгерлердің қоян-қолтық ұрыс­тар­да қайсарлық көрсеткен ерлік істерін еске алып отырады.

Ауған соғысының тағы бір ардагері Әбдіхалық Сайлыбаев туған жері – Сары­су ауданы, Түгіскен ауылында орта мектепті бітірген соң кеңшардың құры­лыс бөлімінде үш жыл жұмыс істейді. Әкесі Сатыбалдының ақыл-кеңесімен жүр­гізу­шілер курсын бітіріп, куәлік алады. 1981 жылы 9 қарашада, тура 20 жасқа толған күні әскер қатарына шақы­рылған Әбдіхалық 1982 жылдың 24 ақ­панында Ауғанстан жерінен бір-ақ шығады. «Ауған соғысы басталғанда оған, негізінен, мұсылман сарбаздарды жіберіп жатқаны жөнінде сөз болған. Шындығы да солай. Ауғанға аттанып бара жатқан жауынгерлердің басым көпшілігі қазақ, өзбек, тәжік, түрікмен, қырғыз, әзербайжан ұлтының өкілдері еді. Арасында шамалы славяндар бар. Олардың өздері де офицер­лер, командирлер. Әуежайға анам Сау­дакүл, ағам Әбдірахман және інім Әб­деш келіпті. Бірақ сонда бізге тым болмаса 2-3 минут жолығуға, сөйлесуге рұқ­сат ет­пе­ді. Күзет күшті. Сөйтіп, алыс­тан бол­са да жақындарымның жүздерін кө­ріп, Ауған­станға аттанып кете бардым», деп өт­­кен күндерді еске алады Әбдіхалық Сай­лыбаев.

Жауынгерлер мінген ұшақ Ауған елі­нің астанасы Кабул қаласына қонғанда, бұ­лар өздерінің алдында ғана ұшып кеткен ұшақты дұшпандар шекарада атып түсіргенін естиді. Жау бұлар ұшып келе жат­қан ұшақты да Ауған шекарасына кір­геннен-ақ оқпен қарсы алған екен. Бірақ ол ұшақ Кабулға аман-есен қонады. Одан әрі сарбаздар Құндыз арқылы Пули-Хумриге тікұшақпен жеткізіледі. Ондағы автожөндеу ротасына бөлінген 13 солдаттың ішінде Әбдіхалық Сайлыбаев пен мойынқұмдық Бауыржан Қосмайылов бірге болады. Кейіннен сол кездегі Шым­кент облысы, Сарыағаш ауданынан келген Әбді­жаппар Сманов деген азаматпен танысып, дос болады.

Қатардағы жауынгер Әбдіхалық Сай­лыбаев қызмет атқарған жөндеу рота­сы бұзылған, қираған техникалар­ды қай­тадан қалпына келтіріп, бейбітшілік үшін күреске өз үлестерін қосты. Ол тех­­­­ни­калармен жауынгерлер талай рет бар­­лау жасап, жаудың бетін қайтарды. Әбді­ха­лық соғыста жүргенде бір күні мынандай оқиға болады. Анасы Саудакүлге енесі Шай­күл «Осы бала ауыл маңайына кел­ді-ау шамасы. Түсімде самаурынның қасында маған сәлем беріп жүр екен», дей­ді. Перзентін сағынып жүрген ана мұ­ны жақсылыққа жориды. Бұл кезде комиссия шешімімен денсаулығына байланысты әскерден қайтарылған Әбді­халық Сайлыбаев Ташкент қаласын­да­ғы госпитальда емделіп жатқан екен. Қа­сында павлодарлық Айтуған Смағұлов деген азамат болады. Бір сәті түскенде Әбді­­халық жеңгесі Айсұлуға өзінің госпитальда жатқанын телефонмен хабарлай­ды. Сөйтіп, әке-шешесі Сатыбалды мен Сау­дакүл, ағасы Әбдірахман бәрі Таш­кент­ке келеді. Жат жерде жүрген ұлының аман­дығын тілеген 8 баланың анасы Сау­­дакүл бүгінде ұрпағының игілігін кө­ріп отыр.

Отан алдындағы азаматтық борышын атқарған қатардағы жауынгер Әбдіхалық Сайлыбаев әскерден келгеннен кейін, өзі туып-өскен ауылдағы «Түгіскен» мем­лекеттік асыл тұқымды мал зауытында шеберхана, гараж меңгерушісі, бас ин­женер қызметтерін атқарады. Еліміз еге­мендік алғаннан кейін кәсіпкерлікпен ай­налысады. Аудандық газ мекемесін де бас­қарады. Ол жары Забира екеуі 3 ұл-қыз өсіріп, олардан ұрпақ көріп отыр. Ауған­станда әскери борышын өтеген Әбдіхалық Сайлыбаев Кеңес әскерінің шектеулі құрамында әскери қимылдарға қатысқаны үшін Қызыл тулы Түркістан әскери округінің қолбасшысы, генерал-полковник Ю.Максимовтың қолынан Алғыс хат алады.

Әбдіхалық өзімен бірге ауған жерінде соғыста болған Марат Төребеков, Бейсен Садықов, Николай Козак, Алдаберген Оспанов, Манарбек Андақұлов, Орка Омаров сынды қарулас жолдастарын есіне алып отырады. Жат жерде қаза тапқан майдандастарының есімдері мен кейбір деректері жазылған қойын дәптері әлі де сақ­таулы екен. Бұл – от ортасынан оралған азамат үшін ең қымбат жәдігер. Ол кейде сол қойын дәптерін парақтап отырып: «Ей, адамдар, бейбіт өмірді бағалаңдар! Соғыстың беті аулақ!» деген ойға жиі үңіледі.

Жамбыл облысы