Құс шаруашылығы қолдау күтеді

Бірақ осы қыста жұмыртқа бағасы 70 теңгеге жеткенде «әй, осы өтпей, сөреде сіресіп тұрып қалар-ау» деп ойлағандар көп болған. Қайдағы, соның өзі жетпей, тағы сол сырттан миллиондап алдырып жаттық.

Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік қатарына жатқызылған жұмыртқа бағасы неге аспандап кетті? Осы кәсіптің құлағын ұстап отырғандар басты себептің бірі ретінде жемнің қымбаттап кеткенін айтады. Әрине, қазір кез келген тауар бағасын нарық реттейтіні белгілі ғой. Бірақ дәл осы жұмыртқа тапшылығынан басқаларға қарағанда Сыр өңірі қатты қиындық тартып отыр. Себебі аймақта құс шаруа­шы­лығы қанатын кеңге жая алма­ған саланың бірі болып тұр. Бұл – жергілікті билікпен қатар кәсіпкерлер палатасының мамандары назарда ұстап отырған мәселенің бірі.

– Құс шаруашылығын субсидиялау шарттарына еліміздегі ең ірі компаниялар ғана сай келеді. Олардың қатарына біздің облыс енбейді. Ену былай тұрсын, тіпті маңайлай алмайды, – дейді аталған палатадағы агроөнеркәсіп  кешені бөлімінің басшысы Жас­­ұлан Серіков. – Мысалы, шаруа­шылық жылына 20 млн жұмыртқа өндіргенде ғана әр данасына 1 теңгеден субсидия беріледі. Өндіру көрсеткіші ұлғайған сайын мемлекеттік қол­дау да арта береді. Ал біздің ай­мақта ең көп өнім өндіретін кәсіп­орын – «Шиелі құс» шаруа­шы­­лығы. Оның өзі де былтыр нарыққа 7 млн жұмыртқа ғана шы­ғарды.

Құс фабрикасын салуға қа­растырыл­ған инвестициялық субсидия да бар. Бі­рақ бұл үшін кәсіпорын өнімді 50 млн-ға жет­кізу керек. Сонда ғана мемлекет құ­­ры­­лысқа кеткен шығынның 25 пайы­зын қай­тарып береді. Сыр бойындағы шағын шаруашы­лықтар суб­си­диялаудың осы екі талабына да сай келмейді.

Палата ма­ман­дары облыстық ауыл­шаруашылық бас­қармасы өкіл­дерімен бірлесіп ми­нистр­­­лікке шағын құс фермаларына суб­­­си­дия беру туралы бірнеше мәр­те ұсы­­­ныс жолдаған. Қарапайым қи­сын­ға сал­­­ғанда да санаулы компания­ны қол­да­­ған­нан гөрі, жүздеген ұсақ ша­руа­­шы­лық­тарға демеу жасаған жөн емес пе. Бі­рақ әзірше ол ескерілмей тұр. Қыруар қар­жы жұмсап, іс бастаған шаруашы­лық­­тарға көзқарас осындай болып тұр­ған­да үйде 100-200 тауық асырап отыр­ған­дар­ды қолдау жайлы айту артық шығар.

Мамандар жаңағы субсидияның өзі 2022 жылға дейін ғана жоспарланғанын айтады. Өйткені қазір еліміздің біраз өңірлері жұмыртқа өндірісін жол­ға қойып алды. Тіпті Ауғанстан, Өзбек­стан секілді мемлекеттерге өнім экспорт­тай бастадық. Ендігі кезекте ет бағы­тын­дағыларды қолдау артуы мүмкін. Қазақстанда импортқа тәуелді азық-түлік түрінің бірі осы құс еті. Әлі күнге оның  40 пайызын сырттан тасып отырмыз. Әлемдегі ең ірі гуманитарлық ұйым саналатын дүниежүзілік азық-түлік бағдарламасының есебінше, алдағы 10 жылда бір адамның тауық етін тұтынуы жылына 30 килоға дейін ұлғаяды. 

Осыдан 4 жыл бұрын облыс­та алғаш­қы тауық фермасын құрған кәсіп­кердің бірі – Насыр Мырзабеков. Шие­лілік азамат өзі жетекшілік ететін «Мөлдір и К» компаниясының жанынан «Шиелі құс» шаруашылығын ашады.

– Соңғы 10-15 жылда «қарапайым жұмыртқаның өзін неге сырттан алдырамыз, өзіміз неге өндірмеске?» деген ойда жүретінмін. Сәті келіп, 2016 жылы 10 мың тауық алып, істі бастап кеттік. Бұрын білмейді екенбіз, бұл кәсіпте де кедергі көп екен. Сонда да тауық санын көбейтіп, қазір жылына 7 млн жұмыртқа өндіріп отырмыз. Күзде дақыл арзан болғандықтан бар ақшамызға жем алып қоямыз. Осыдан да шаруашылықты дамытуға шамамыз келмей қалады, – дейді кәсіпкер.

Одан кейінгі мәселенің салмақтысы – маман тапшылығы. Таныстары арқылы Алматыдан осы саланы жақсы білетін бір технолог тапты. Сол маманнан телефон арқылы кеңес алды. Әлі күнге дейін көмектесіп келе жатқан Әділхан Жарыл­қасынов есімді азаматтың арқасында шаруашылық алға баса бастады.

Құс бағу жұрт ойлағандай оңай кәсіп емес. Жейтін жемінен бастап жетіліп кет­кенше баладай мәпелеуің керек. Әйт­песе еңбегің еш кетеді. Мысалы, тауық­қа керектінің бірі бидай. Бірақ жергі­лікті жердің өнімі оған жарамайды. Басында білместікпен беріп, өні­мін төмендетіп алғаны бар. Ең алғаш мың­даған жұмыртқаны өткізе алмай, қинал­ған кезін де ұмытқан жоқ. Аймақтағы осы нарықты билеп отырған сырттағы өндірісшілермен бәсекеге түсті. Қазір өнімі өтпей емес, жетпей қалып жатыр. Балапан өсіретін цех салды, жемді майдалайтын құрылғылар сатып алды. Тауық санын 20 мыңға жеткізді. Енді іс аясын тағы кеңейте түсуді көздеп отыр.

Тауық балапанына 4 айға дейін 18 түрлі вакцина салынады. Өз бетінше ізденген кәсіпкер осының бәрін меңгеріп алған. Өнім сапалы болу үшін жемге қосылатын 19 түрлі қоспаны және алу керек. Оның бәрінің бағасы былтыр еселеп өсіп кетті. Ең қиыны, осы керектінің бәрі сырттан келеді. Жарайды, дәрумен жасауға әзірге дәрменіміз жете қоймас, ал жүгері, соя, күнбағысты өзімізде-ақ егуге болады ғой. Осы оймен жергілікті әкімдіктен жер сұрап көрген. Бірақ шұрайлы жерді қолы ұзындар әлдеқашан иеленіп алған болып шықты. Олар не өздері екпейді, не өзгеге бермейді. Кәсіп­ті дамытуға көлеңкеде тұрған осын­дай көкелердің кесірі көп тиіп тұр.

– Осы мәселенің бәрін жақында өткен облыс әкімінің есепті кездесуінде көтердім. Мәселе шешілетін сияқты. Алда «Байқоңыр» ӘКК» АҚ-мен бірлесіп кәсіпті кеңейткім келеді, – дейді кәсіпкер.

Облыстық кәсіпкерлік палатасы жобаларды сүйемелдеу бөлімінің басшысы  Мұрат Балабаев аймаққа жұмыртқаның 97 пайызы сырттан әкелініп отырғанын айтады.

Былтыр өзіміз өндірген 7 млн дана жұмыртқаны облыс тұрғындарына шақ­қанда жан басына жеті-сегізден келеді екен. Былайша айтқанда, бұл ешкім­нің жұмырына жұқ болатын көрсеткіш емес. Жұмыртқа тұтынудың ұлттық нор­масы адам басына 142 данадан келіп тұр. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақ­тау ұйымының мәліметінше, бір адам­ның физиологиялық нормасы – 243 жұ­мыртқа.  Осы тұрғыдан алып қарағанда, облыстағы жұмыртқа өндірісі ұлттық нормадан 18,2, ал физиологиялық норма­дан 31,1 есе төмен. Осы нормалар үдесі­нен шығу үшін жұмыртқа өндірісін айтар­лықтай арттыруымыз қажет.

– Жер жүзіндегі халық саны жедел өсіп жатыр. Осыған байланысты алда адам­зат­тың етке сұранысын мал шаруа­шылы­ғы өтей алмайды. Бұл тарапта құс ш­аруашылығы әлдеқайда тиімді. Жыл са­йын оның үлесі арта беруі керек. Қара­ңыз, баққан малыңыздың пайдасын көру үшін кемінде бір жыл жұмсайсыз. Құс­тың өсімділігі одан әлдеқайда тез. Мы­салы, бройлер тауықты 40-50 күнде со­йып, 2-3 кило ет аласыз. Одан бөлек жылына 300 рет жұмыртқалайтын ломан, леггорн, хайсекс тұқымды түрлері бар. Тек таңдай білу қажет. Тауық бағуға да тиянақты дайындық керектігін көп адам ескере бермейді. Қай түрі болса да мекиені 8-9 ай ғана өнімді жақсы бе­ре­ді. Одан асқан соң жеген жемін де ақ­та­майды, алмастырып тұрған дұрыс, – дейді Мұрат Сұлтанғазыұлы.

Көзге көріне қоймайтын осындай кедергілерге қарамастан, жергілікті кәсіпкерлер қал-қадерінше саланы дамытып келеді. Мысалы, 2016 жылы облыста 86,5 мың бас құс өсірілсе, ал 2020 жылы олардың саны 123,5 мыңға жеткен.  Осыдан 5 жыл бұрын 15,1 тонна ет өндірілсе, былтырғы көрсеткіш оның 2,2 есеге артқанын көрсетіп тұр. Жұмыртқа өндірісінде де алға жылжу бар. 

Биыл Жаңақорған ауданында «Абдулла» шаруа қожалығы жылына 3 мың тон­надан астам құс етін өндіретін фаб­рика салуға кіріспек. Құны 4 млрд тең­ге­лік жобаны жүзеге асыру үшін 20 гек­­тар жер телімі тегістеліп, қажетті ин­ф­­ра­құрылым тарту жұмыстары жүріп жа­тыр. Фабрикаға қажетті азықтық база дайын­дау үшін 1 мың гектар жер телімін бөлу де қарастырылған. Қармақшы ауданында 1500 тонна құс етін өндіруі тиіс фабриканың салынып жатқанына біраз жылдың жүзі болды.  Осы «сақалды құрылыстың» та биыл бітетін түрі бар. Екі бірдей өндіріс орны іске қосылса, сырттың өніміне тәуелділігіміз сәл болса да төмендер еді. Бірақ мұның бәрі жоба. Ал құс еті мен жұмыртқа өндірісі шын мәнін­де өрістеуі үшін тиісті құрылымдар тарапы­нан тегеурінді қолдау қажет.