Теріскейдің Самалы

Мектеп бітірген соң арман деген ар­ғымақ жетелеп отырып журналистика фа­­куль­тетінің есігін ашқызды да. Алайда шекті межеге бір-екі баллдың жетпей қалуы себепті бағытын кездейсоқ өнер саласына бұрады. Сөйтіп журналистикаға емес, Петро­павл қаласындағы өнер колледжіне оқуға түседі.

– Менде актриса болу туралы ой мүлдем болған жоқ. Ес білгелі журналист болуды армандадым. Әжем кезінде әнді өте жақсы айтқан екен. Әкем де домбыраның құлағында ойнайды. Бірақ ол кісінің кәсіби білімі болмай, домбыраны өз бетімен үйренген. Өзі оқи алмаған соң әкемнің арманы болған шығар, балаларының өнер саласына баруына қарсы болмады. Керісінше үнемі қолдап, қолпаштап отырды. Мәселен, туған әпкем сырнайшы. Ал мен журналист боламын дегенімде, үйде ешкім қарсылық білдірген жоқ. Бірақ әкем өнер колледжінде актер мамандығы бойынша оқытатын курс ашылғалы жатқанын айтып, сонда бағымды сынап көруімді ұсынды. Мен әу баста, шынымды айтайын, өзімді актриса ретінде тіпті де көре алған жоқпын. Актрисалардың бойы ұзын, тал бойында бір міні болмайтындай көрінетін. Әйтсе де, журналистикаға оқуға түсе алмаған соң, әкемнің тілегін жерге тас­тағым келмей, актер мамандығына оқу­ға құжат тапсырдым. Сонда жүріп кастингке қаты­сып, режиссер Сергей Дворцевойдың «Қыз­ғалдақ» («Тюльпан») фильміне түсуге шақыру алдым. Бұл – менің кино әлеміндегі дебютім болды. Сергеймен де алғашқы таныстығым осы фильмнен басталды, – дейді  Самал Еслямова.   

Иә, «Қызғалдақ» фильмінен бастал­ған шы­ғармашылық тандем режиссер мен актрисаны және бір жаңа картинаның түсірілім алаңында қайта қауыштырды. Ол – қазақтың қарлығаштай қарагөз қы­зын әйгілі Канн кинофестивалінің төріне алып шығып, атағын жер жүзіне жайып,  бір-ақ сәтте жұлдыз атандырған «Айка» фильмі болатын. Қос фильмде де тұр­мыс­қа шықпаған бойжеткенді Ана рөліне бекіт­кен режиссердің Самалға деген сені­мін нығайтқан күш тіпті де  актрисаның өмір­баяны емес, өнер иесінің бойындағы өзге­лерде көп кездесе бермейтін бірегей қасиеттері екен.

– Актерге туа бітті таланттан бөлек, мі­нез де қажет. Самалдың бойында қолға алған ісін соңына жеткізбей тынбайтын қай­сар да өжет мінез бар. Сырттай өте нәзік кө­рінгенімен, ішкі қуаты мықты. Самал жарқ-жұрқты басты планға шығарған иллюстратор емес, шын мәніндегі сезімнің актрисасы. Осы тұрғыдан келгенде біз жақсы түсіністік. Фильмнің түсірілім жұмысы ұзақ әрі қиын  жолдан өтті. Табиғаттың әр құбылысына сай эпизодтарымыздың көркемдігі мен шынайы шығуына мән бере отырып, жұмыс істедік. Әрине бұл жерде ең көп салмақ бас­ты рөлдегі актриса Самалға түсті. Қар аралас жаңбырда, боранда түсірілім жасадық. Тоңу, аяқтан су өту секілді қиындықтарға төзу ғана емес, актерлік ойынды да өз деңгейінде алып шығу керек болды. Оның үстіне фильмнің жанры да ауыр. Осы қиындықтардың бар­лығын еңсеру жолында Самал аянбай тер төкті. Тіпті қырғыз тілін, өмір сүру сал­ты­­ мен жалпы ұлттың менталитетін зерттеу мақ­­са­тында бірнеше ай Қырғызстанға барып өмір сүріп көрді. Мұның барлығы үл­­кен еңбек, – дейді фильмге актер таңдау про­­цесінен сыр шерткен режиссер Сергей Дворцевой.

Иә, Францияның әйгілі Канн кинофес­ти­валі сараптау алқасының назарын бірден өзіне бұрғызған сиқыр –  басты рөлдегі актрисаның экраннан жарқ еткен отты жанары еді. Фильм атауымен аттас кейіпкердің қиын да қайшылықты тағдырын кемеліне келтіре кейіптеп, жаһан назарын жаулаған қазақ қызы Самал Еслямованың өнердегі бағын ашқан бұл фильмді көрермені де зор ықыласпен қабылдады. Өйткені фильмде өнермен егіз өрілген нағыз өмір бар еді.

– «Айка» фильмінің түсіріліміне кіріс­кеннен-ақ барлығымыз туын­дының сапасына жұмыс істедік. Өйткені режиссер үшін де,  мен үшін де, басқа әріп­тестерім үшін де туындының көркемдік сапасы бас­ты орында тұрды. Сондықтан болса керек, фильм жұмысы бірнеше жылға созылып,  алты қыс қатарынан үздіксіз түсірілді. Көңіл күйді, ішкі қасіретті көрсетуде барын­ша шынайылыққа ұмтылуға тырыстық. Режиссер фильмнің әр деталін жіті ойлас­тыр­ды. Ұйқы, күлкіні ұмыттық.  Жеті жыл­­­ға жуық жанымыз да, ойымыз да осы фильм­де болды. Сондықтан болса керек, до­даға түскеннен-ақ мен фильмнің үздіктер қатарынан көрінетініне сендім. Бірақ оның ішінде өзім дараланып шығамын деген ой болған емес. Өйткені Канн фестивалінде фильм­дер тек бір аталым бойынша ғана марапатталады. Сахнадан мені фестивальдің үздік актрисасы деп хабарлағанда жылап жібердім. Ол ең әуелі қуаныштың көз жасы болса да, екіншіден, «жүлдені жалғыз  мен емес, тұтас фильм алу керек еді ғой» деген ішкі өкініштің де көз жасы болатын. Бірақ сарапшылар солай шешкен екен. Қа­лай десек те мен режиссерге осындай кесек те күрделі бейнені кино саласындағы тәжі­рибемнің аздығына қарамай сеніп тапсыр­ғаны үшін шексіз ризашылығымды біл­дір­гім келеді. Бұл – ұжымдық  жеңіс, – дейді Самал толқынысты да тарихи сәтті көз алды­нан өткізіп.

Ол рас, өнердің  мүмкіндігі шексіз ғой. Кейде көркемдігімен, енді бірде шынайы­лығымен баурайды. Ал «Айкада» кино тілінің осы екі тәсілі қатар сөйлейді. Режис­сер мен актрисаның тереңнен ұғысқан тан­демі бірден менмұндалайды. Кино сце­нарийі де басты рөлдегі актрисаның бар талантын ашуға бағытталып жазылғандай. Самал кейіпкеріне, кейіпкер Самалға  айналып кеткен. Арасын бөліп, шекарасын анықтау мүмкін емес. Ұлы Абайша айтсақ, айналасы теп-тегіс жұмыр келіпті. Сырттай зерделесең де, әңгімеге тарта кетсең де қазақы биязылығынан бір танбайтын нәзік бойжеткен ішкі психологиялық текетіресте адам танымастай өзгеріп шыға келеді. Бұл, әсіресе кино актрисасы үшін таптырмас қасиет. Самалдың фильмдегі ізденісі – осының дәлелі.  Экраннан жарқ еткен тазалық пен мұң қатар қонған отты жанар Көк пен Жердің бір-біріне қабыспас кеңістігін біртұтас әлемге айналдырып жібергендей. Өнер деген осы болса керек.

– Жалпы, менің кино саласындағы өмір­баяным аса бай емес. Қоржынымда санаулы ғана фильм бар. Бірақ оған өкінбеймін. Өйт­кені мен үшін қай кезде де сан емес, сапа бі­рінші орында тұрады. Мағынасыз көп фильмге түскенше, өзімді ел есінде қалатын жалғыз туындымен танытқым келді. Шүкір, «Айка» маған сол мүмкіндікті берді. «Айка» жарыққа шығып, үздік атанғаннан кейін отандық режиссерлер тарапынан көптеген ұсыныс түсіп жатыр. Оларға сценарийді оқып, саралап алғаннан кейін, таңдап-талғап түскім келеді. Мен үшін мезеттік атақ маңызды емес. Ал қаржылық жағынан келсек, әрине ақша бәрімізге де керек қой. Бірақ мен өнерге ақша үшін келген жоқпын. Менің мақсатым басқа – экран мен сахнада өлмес өнер тудыру, сол арқылы өзімді дәлелдеу, – деп алдағы жоспарларымен бөліскен Самал әрі қарай сөзін жалғады:  – Қарап отырсам, Канн фестивалінде жүлдегер атанған екі жылдан бергі кезеңде бар уақытымды негізінен журналистерге сұхбат беруге арнаппын. Енді осыған сәл үзіліс жасасам деймін. Тілдескісі келген көп журналистің ұсынысынан бас тартып та жүрмін. Ол тіпті де менсінбеушілік емес, дұрыс түсінсеңіздер екен. Мен дәл қазіргі сәтте уақытымның барлығын шығар­ма­шы­лыққа арнап, көрермендерім сүй­сіне тамашалайтын өнер тудырғым келеді. Сол үшін де жақында Нұр-Сұлтан қала­сындағы жаңадан ашылған Музыкалық жас көрермендер театрына актриса болып қызметке орналастым. Экран ғана емес, енді өзімді сахнада да сынап көргім келеді. Жаңалығым болса, міндетті түрде өздеріңізбен қуана бөлісетін боламын. Әзір­ге менде аздаған шығармашылық үзіліс бол­сын деп шештім, –дейді актриса соңғы уақыт­та сұхбат алаңынан көрінбей кетуінің де себебін түсіндіріп.

Иә, өнерге жан-тәнімен берілген талант­ты жан бүгінде театр сахнасын бағын­дыруға бел шеше кіріскен. Ұлы кемеңгер Абай Құнанбайұлының 175 жылдығы ая­сында былтыр астананың Музыкалық жас көрермендер театрында тұсауы кесіл­ген М.Әуезовтің «Абай – Тоғжан» драмасында Ұлжан бейнесінде көрініп, көрер­менін қуантты. Алдағы уақытта өнер жан­күйер­лерін және бірнеше рөлімен қауыш­­тырмаққа қызу дайындалып жүр. Театр­мен қатар киноның да қайнап жат­қан қызу тіршілігі актрисаны бір сәтке босатқан емес.

– Менің арманым – туған еліме қызмет ету. Бойымдағы бар өнерімді сарқып беріп, шығармашылық мүмкіндігімді кө­рермендеріме дәлелдеу. Бұған дейін Мәс­кеудің киногерлерді тәрбиелейтін әйгілі ГИТИС-індегі  оқуым дедім, одан кейін «Айка» фильмінің түсірілімі деп он жылдан аса Ресейді тұрақ еттім. Енді, міне, түбегейлі елге оралып, Музыкалық жас көрермендер театрындағы қызметіме құлшына кірістім. Ендігі мақсат – Отаныма адал қызмет ету, – дейді актриса.

Солтүстік Қазақстан облысы, Аққайың ауда­нының аядай ғана Аралағаш ауылында туып-өсіп, арманының жолында алысқа қол созған актрисаның өнердегі жеңісінің басты сыры да – талантымен егіз өрілген осы еңбекқорлығында, өнерге деген шексіз адалдығында жатса керек. Қызылжардан қанат қағып есімі қияндағы Каннға жеткен, өрелі өнерімен әлемді мойындатқан талантты жан бүгінде теріскейдің Самалы ғана емес, күллі қазақтың мақтанышына айналды. Ендеше, самғай бер, Самал!