Еліміздегі барлық жаңашылдықтың жуан ортасында бас қала тұратындығы даусыз. Астана қаласындағы жаңа локомотив зауыты – республикамыздың осы техника түріне сұранысын қанағаттандырудан туған кешенді индустриялық бағдарлама.
Жасыратыны жоқ, біздің елдегі жүк және жолаушы пойызын тартатын локомотив атаулының 76 пайызының тозығы жеткен. Жалпы, қолданыстағы локомотивтердің 63 пайызы 30 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылып келеді (тепловоздардың пайдалану мерзімі – 25-30 жыл, күрделі жөндеу арқылы тағы бірнеше жылға өмірін ұзартуға болады). Егер көп кешіктірмей локомотив паркін жаңартып, оларды жөндеу жүйесін жетілдірмесек, темір жолдағы тасымалды игеру мүмкін болмай қалады.
Міне, осындай келеңсіздіктің алдын алу мақсатында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылы Америка Құрама Штаттарына барған сапарында сол елдегі әлемге әйгілі “Дженерал электрик” компаниясымен “Evolutіon” сериялы тепловоздар құрастыру жөніндегі технологияларын Қазақстан Республикасына беру туралы келісімге қол жеткізді. Сөйтіп 2007 жылы 3 шілдеде Мемлекет басшысының тікелей қатысуымен Астана қаласындағы ЕЭА аумағында ТМД мемлекеттерінде теңдесі жоқ Локомотив құрастыру зауытының іргетасы қаланды.
Бұл зауыттың өндірістік қуаты жылына 100 магистральдық тепловоз шығаруға арналған. Өткен жылы жаңа зауыт конвейерінен алғашқы қазақстандық тепловоз шығарылды. Жақын болашақта еліміздің тепловоз шығаратын зауыты осындай техника түрімен тек Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ бүкіл ТМД елдерінің сұранысын қанағаттандыратын болады.
Республикамыздың болат жолдарының бойында ерсілі-қарсылы жүйткіген локомотивтердің соңғы кездері жаңара бастағандығын көзі қарақты адамдар аңғара бастаған болар. Дегенмен, жаңа үлгідегі алғашқы тепловоздар негізінен мұнайлы өңірлерге тартылған. Оның басты сыры да қуатты техниканың өзін-өзі ақтау мерзімінің тезірек орындалуынан туындаған бастама.
Әрине, бүгінде еліміздің локомотив паркін жаңарту жүріп жатыр, америкалық “Дженерал электрик” компаниясының технологиясымен 202 магистральды тепловоз жаңартылып, төрт электровоз отандық мамандардың жобасы бойынша модернизациядан өтті. Жаңа буынның локомотивтері де сатып алынуда. Тәуелсіз еліміздің тұңғыш тепловозы тұсауын кесті. Қытайлық әріптестермен электровоз жасау туралы мәміле жасалды. Қазақстан аумағында жүк тасымалдайтын электровоз құрастырудың тұжырымдамасы нақтылануда.
Қысқа қайырғанда, “Локомотив” АҚ-тың 2020 жылға дейінгі техникалық даму стратегиясына сәйкес, локомотив паркін жаңартуға жұмсалатын қаржы шамамен 1 триллион теңгеге жетпек. Бұл шаралардан кейін жөндеу қызметіне деген сұраныс азаяды. Бұл жөндеу мекемелеріндегі жұмысшылардың қысқаруына әкелуі мүмкін. “Локомотив” АҚ президенті Қадыл Таласпековтің айтуынша, ол адамдар жұмыссыз қалмайды. Себебі, 2020 жылға дейін 3000-нан астам машинист пен машинист көмекшісі қажет болады. Сонда локомотив жүргізушілер армиясы қысқарған кадрларды қайта оқытып дайындау арқылы толықтырылатын болады. Бірақ оған дейін 10 жылдай уақыт керек. Сондықтан “қолданыстағы ескі де болса жарамды локомотивтерді техникалық жағдайда ұстап тұру үшін жөндеу технологиясын жетілдірген жөн” дейді мамандар. Жөндеу кәсіпорындарының қосалқы бөлшектермен, локомотив қондырғыларымен уақытылы қамтамасыз етілмеуі, локомотивтердің жөндеуге мерзімінде ағытылмауы, локомотивтердің жоспардан тыс жөндеуге кіруі мен жөндеу орнында тұру уақытының көбейіп кетуі сияқты себептерге байланысты өткен жылдың жөндеу жоспары орындалмай қалды.
“Локомотив” АҚ атқарушы директоры Бақберген Жақсылықов негізінен модернизациядан өткен локомотивтердің жиі бұзылатынын тілге тиек етеді. Сондықтан өткен жылы жөндеу қызметін ұсынатын “Қамқор” жөндеу корпорациясы, модернизациялаудың авторы “Дженерал электрик” және сервистік қызмет көрсететін “Локомотив” сервис орталығы жетекшілері осы мәселенің мәнісін білу үшін бірнеше рет бас қосыпты. Тепловоз бөлшектерінің істен шығу себептерін талқылаған. Бұл мәселеде “Дженерал электрик” компаниясына сенім артылды. “Дженерал электрик” компаниясы локомотивтің электр қозғалтқышына түсетін салмақты азайту үшін компьютерлік бағдарламаға өзгеріс енгізді.
Жалпы алғанда еліміздің талай жылдардан бері тозығы жеткен локомотив паркін толық жаңартуда елордадағы Локомотив құрастыру зауытына жүктелер міндет ауқымды. Елімізді үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту бағдарламасы аясында өмірге келген бұл өндіріс ошағының егемен елімізде бәсекеге қабілетті өнім шығару үрдісінде көшбасшы болатындығы даусыз.
Халима БҰХАРҚЫЗЫ. АСТАНА.