Өңірдегі қылмысқа қарсы күрес тарихынан терең сыр шертетін бұл музей 1989 жылы 9 қарашада Любовь Осинскаяның ұйымдастыруымен ашылған екен. Кейін оның жанына қорларды сақтаушы ретінде Нина Бенграф жұмысқа орналасыпты. Екеуі де бұрынғы полиция қызметкерлері. Музейдің экспонаттары өте бай. Соның ішінде өңір полициясының қалыптасуы мен өсу жылдары хронологиялық тәртіппен берілген.
Бірақ... бірақ бұл тарих Қазақстан полициясынан емес, Ресей империясының полициясы құрылуының тарихынан басталғандығы көңілге бір түрлі кірбің түсіреді екен. Тіпті патшалардың, орыс империясы полициясы қызметкерлері суреттерінің тұрғандығы тәуелсіз елдің музейі дегенге сын түсіргендей. Көңілжықпастықпен «жақсы екен, жақсы екен» деп жүріп, өзіміздің біреудің қоластында болып, оған бағынышты ғұмыр кешкенімізді еске салудың, оны мемлекет қаражатымен ұсталатын музейде көрсетудің керегі бар ма? Өзіміздің емес, басқа біреудің патшасын «полицияны құрған осы еді» деп мақтан тұтып, дәріптеуіміз ыңғайсыздау...
Музей дегеннің өзі идеологиялық насихат құралдарының бірі. Қазақстан азаматтарына, әсіресе жас ұрпаққа өз еліміздегі кешегі милицияда, бүгінгі полицияда қызмет еткен аға ұрпақтың ерлігі мен еңбегін үлгі ету. Марқұмдардың есімдерін ұмытпай, рухына құрмет білдіру. Сөйтіп, жастарды патриоттық рухта тәрбиелеуге, Отанымыздың тыныштығы мен тәуелсіздігін, қоғамдық тәртібі мен қауіпсіздігін қорғауға баулуға қызмет ету. Міне, осы емес пе музейдің негізгі міндеті? Ішкі істер қызметкерлерінің халықтың амандығын сақтау жолындағы ерен еңбегі жастарға, таныстырылып отырса – полицияға деген құрмет те арта түсері сөзсіз. Әрине, бұл жолда олардың қылмыс әлемін құрықтау жолындағы ұстаған құралдары, жасаған әрекеттері, тапқырлығы, амал-айлалары айтылып, көрсетіліп отырса тіпті жақсы. Сондай-ақ өңірімізде орын алған қылмыстық оқиғалардың тарихы, оларды ашудағы жекелеген қызметкерлердің табандылығы мен өжеттігі айтылып жатса да құба-құп. Ал бұл тұрғыдан алғанда Солтүстік Қазақстан облыстық ПД музейі жақсы қызмет атқарып тұрғанын атап өту керек. Әсіресе, жекелеген полиция қызметкерлерінің ерен еңбектері үшін алған марапаттары, қол жеткізген табыстары, хронологиялық тәртіппен берілген.
Музейден Солтүстік Қазақстан полициясының төңкерістен кейінгі жылдарынан көп деректер алуға болады. Алайда осы жылдардан бастап 40-шы жылдарға дейінгі милицияның іс-әрекетінде саяси қанды науқандарға араласып, әділетсіз істерге жол бергендігі еске түсіп бүгінгі күні сын көзбен қарасақ та ұрлық-қарлықты, кісі өлтіруді, зорлықты, түрлі бұзақылықтарды тыю жолындағы тынымсыз еңбектерін, жасаған ерліктерін көріп, көптеген құжаттармен танысып, оларға сүйсініс білдіресің. Соғыс жылдары мен одан кейінгі кезеңдегі милицияның өмірінен де мол хабар алуға болады. Соның ішінде қылмыскерлерден тәркіленген пистолет, шолақ мылтықтар, қолдан жасалған ату құралдары мен неше түрлі пышақтар, қанжарлар, кастет, балта, басында домалақ темірі бар алыстан ұратын шынжыр бажайлап қараған адамның тұла бойын түршіктіреді. Енді ше... олардың бәрі адам қанын төгуге, тіпті өлтіруге де пайдаланылған ғой...
Музейдің ішіндегі тағы бір экспозиция қызметтік міндетін атқару кезінде қаза тапқан қызметкерлерге арналыпты. Соның ішінде Ғазиз Есімов деген 24 жастағы жігіт 1951 жылы Петропавл паркінде екі бұзақыны жалғыз құрықтау кезінде арқадан салынған пышақтан қаза тауыпты. Сондай-ақ Юрий Медведев деген 33 жасар жігіт те қанішердің қолынан 60-шы жылдардың басында қаза табады. Сол күні кішкентай қызының туған күні екен. «Папам бүгін маған қуыршақ әкеледі» деп тосқан сәби қуыршақты ғана емес әкесін де мәңгіге көре алмай қалады... Қазір оның атына вокзал аймағында көше аты берілген. Ал Сергей Васильченко деген МАИ-дің жас қызметкері бертін, Преснов селосында жол тәртібін бұзып келе жатқан автомашинаны тоқтатып, хаттама толтырып жатқанда артынан келген екінші адамның бастан ұрған ауыр соққысынан сол жерде тіл тартпай кетеді. Қылмыскерлер оның өлі денесін жол жиегіне лақтырып тастап, оқиға орнынан ізін жасырған. Өкінішке қарай аудан орталығында жасалған бұл қылмыс әлі күнге ашылмаған...
Облыста жалпы саны 9 қызметкер міндетін атқару кезінде қаза тапқан екен. Олардың бәрінің де суреттері, аты-жөндері, кейбір құжаттары музей экспонаты болып, жасаған ерліктері жазылып қойылған.
Музейдің тағы бір қызық экспонаты «Рекс» деген ит. Ол ұзақ жылдар бойы полицияға есірткіге қарсы күресте үлкен жәрдемші болған. Артынан ауырып, өлгенде оның терісінен иттің макетін жасап қойыпты. Облыстық «Динамо» спорттық қоғамының қол жеткізген табыстары да музей төрінен орын алған. Ал соңғы залға полицияның бүгінгі бөліністеріне нақты тоқталып, олардың іс-әрекеттері жайлы жазылған. Соның ішінде тіпті «Арлан» арнайы мақсаттағы бөлімшесінің жұмысы туралы деректер бар. Милиция мен полицияның барлық уақыттарда киген формаларының үлгілері де қызыққан адам үшін тартымды дүниелер.
Бұған дейін 2-3 мекенді ауыстырған музей 2012 жылдан бері қазіргі орнына жайғасыпты. Аумағы 300 шаршы метрді алатын бұл мұражай облыстық ПД бірінші қабатында орналасқан. Оған жыл сайын 3,5 мыңдай көрермен келетін көрінеді. Келушілерге толық ақпарат беруге жарақталған 36 орынды кинозал да бар. Арнайы білімдері болмаса да өздерінің бастамашылығымен қолға алған ісіне музей меңгерушісі Любовь Осинская да, қорлардың сақтаушысы Нина Бенграф та шын жанашырлықпен қарайтындығы көрініп тұр. Енді тек музей мақсатын тануды жетілдіре түссе, бұл мекеннің алдағы уақытта алар асулары әлі де биік болатын сияқты.
Солтүстік Қазақстан облысы