• RUB:
    4.98
  • USD:
    516.93
  • EUR:
    542.52
Басты сайтқа өту
Әдебиет 14 Қыркүйек, 2021

Жапырақ-жүрек

680 рет
көрсетілді

Дидарғайып дүние, дәл сол күні көкейде күмбезделіп қалған кербез ой осы бір әңгімемізге өзек боларын ойламаппыз да. Бұл тақырып төңірегінде бұрындары да талай сөз сабақталған, әлі де сабақтала беретіні күмәнсіз. Міне, біздің де автордың аузынан естіген оқиға желісінен жіп үзе алмай отырғанымыз содан. Қайран, қаламұш ғұмыр! Мұқағалидың әнге айналған жас қайыңы. Жас қайың – адуынгер арман. Бейуақта жеткен әжемнің гөй-гөйіндей көңілді әлдилейді де тұрады.

Мұңды да мәнсіз ойдың құ­ша­ғына бір сүңгісеңіз өз қия­лы­ңыздың теңізінен қоныс із­дей­­сіз. Қайда барсаңыз да сол мазаң өмір, мимырт тірлік. Сү­рініс-түңілістер, қамырық қара түндер, қырмызы теріп қырда жүрген шаттықты шақ, ғұ­мырлық мәйек алар аяулы ке­зеңдер, албырт шешімдер, бол­быр үміт бәрі-бәрі теңіз жа­ға­­сынан сізге қол бұлғап тұр­ған­дай. Сондай беймаза сәтте сіз­дің жан күйіңізді ақ қайыңнан артық түсінер жан бар ма? Арзу-мұ­ңыңызды ақ көбік толқындай жағаға лақтырып тастағыңыз ке­леді. Ал үнсіз ақ қайың бәрін көте­руге дайын. Тіпті, сіздің зіл­мауыр қайғыңызды арқалап ғұ­мыр кешуге бар.

«Жапырақ-жүрек

жас қайың!

Жанымды айырбастайын.

Сен адам бола бастасаң

Мен қайың, бола бастайын.

Келісесің бе, жас қайың».

Тағалы ай астында көк көй­лек өзеннің етегін еркін басып, құс жолына көз қадаған арудың сұл­басы елестейді. Қолында ақын­ның өлеңі – жапырақ жү­ре­гінде жазылмаған хаттар. Нәр­кес көзге ұялаған ботана жа­сын жел сүртуге оқталады. Ақ қайыңға байлаған орамалы жоғал­ған. Әлде жел ұшырып әкет­ті ме екен?! Онда оның арман-тілегі, дұғалы махаббаты бар еді-ау. Сұхбат үстінде дәл осы көрініс ойыма балалап алғандай, «Жас қайың» әні­нің тарихын бұрын білсек те, бүгін алғаш естігендей болып отырдық. Қазақстанның халық әртісі Алмахан Кенжебекова ақи­ық ақын хақында жан тол­ға­нысын жеткізуде. Ал мен әдет­те­гідей жалғыздан-жалғыз ой үстіндемін.

«Сол уақытта Нарынқолдан қалаға үш-ақ автобус жүреді. Соның біреуіне үлгеріп, ілініп келе жатқан бетім. Көлігіміз ­Сары­жазда ­тоқтағанда,­ артынып-тартынып көппен бір­ге Мұқағали Мақатаев та отыр­ды. Достары жабылып жүріп, есіктен кіргізіп жібер­генін кө­ріп тұрмын. Аң-таңмын. Сол сәтте қасымдағы кісі түсіп, оның орнына Мұқаң жай­ғас­ты. Ішім­нен осыны тілеп отыр­ған­мын. Мұқаңмен қалаға бірге кел­дім деген мақтаныш әл­ди­леп барады. Маған қарай жай­лап бұрылды да «Қайда оқи­сың?» деді. Сасып қалдым, бір жұтынып барып, болашақ өнер адамы екенімді айттым. «Еее, екеуіміздің илегеніміз бір терінің пұшпағы екен» деді де, иығыма құлай кетті. Содан Мұқағали қалаға дейін иығымда ұйықтап барды.

Ақын бақиға аттанғаннан кейін көп уақыт түсіме кірді. Орын­дықта отырған қалпы кө­зін­­де жас ұйып тұр, маған әл­де­­нелерді баяндайды. Жүрек ары­­зын жеткізгісі келетіндей...».

Мұқаңның мұңына жан бі­тір­ген өнер иесінің осындай әсер­лі әнді өмірге әкелуі де те­гін­нен-тегін емес секілді. Еке­уін де әлдилеген бір – топы­рақ, бір – табиғат-ана. Жанына театр, жүрегіне өлең біткен. Қалаға жет­кенінше алып ақынды иы­ғына қондырған қаршадай қыздың қайсарлығы қайран қалдырады. Ақынға деген ал­ғау­­сыз сезімі, қарындастық ілтипаты, жасампаз жырға құрметі бір ғана қарекетінен көрініс тапқандай. Тіпті «Жас қайың» әнінің өмірге келуінің алғы­шартындай көңілге нұр себеді.

«Жаймашуақ көктем мезгілі. Алакөл ауданына гастрольдік са­пармен келгенбіз. Өнер көр­сетіп болған соң, ауыл халқы далаға дастарқан жайды. Қазан кө­терілді, ел у да шу. Үстел ба­сында жиылған жұртқа жөпел­де­меде өмірге жаңа ән келгенін айтып, тұсауын осында кес­пек ниетте екенімді жеткіздім. Ол кезде жаспыз, жалындап тұр­мыз. Ойымызда түк те жоқ. Қо­лы­ма домбырамды алып «Жас қайың» әнін бастағаным сол-ақ еді, кенет төбемізге қара бұлт үйіріліп, апыр-топыр жаңбыр жауа жөнелді. Халық орнынан тұрар емес, әуенге елітіп барады. Ғажабы сол, ән қалай аяқталды жауын да сап тыйылды. Шамасы, Мұқаңның ішіндегі шер төгіліп кетті ме деймін. Бұл ақиық ақынның ешкімге жеткізе алмаған мұңын табиғатқа айтып кеткен туындысы. Ішіндегі запыраны тасқа айналған зар. Әнді алғаш рет Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Сағат Жыл­кел­диев әлдебір байқауда ор­ын­дады. Содан ел-жұртқа ке­ңі­нен таралып кетті. Мен Мұ­қаң­ның 15 өлеңіне ән жаздым, көбі әлі жарыққа шыққан жоқ», деп сөзін түйіндеді халық әртісі.

Көзінде нұрдан гөрі ақыл басым, жанарын момақан мұң қабыздаған автордың әуезді әні күллі мұқағалишыл оқырманға ыстық. Ақын сол әуен болып сөйлейді. Шайырдың сартап сағынышы өмірге деген іңкәрлігі қоныстанған. «Өмір сүрейік алмасып». Мұқағали – жас қайыңмен алмасып өмір сүрген мәңгі жасыл бейне.

Ал мен сол жас қайыңның астында таңға дейін сүйгенін телміре күткен бозбала мен басқа ошақтың шамын жаққан аруды ойлаймын. Ол енді өз алдына  бөлек әңгіме. Мұны неге айтты демеңіз, себебі «Жас қайың» әні олардың махаббатының ескерткішіндей еді.