Қазір Еуропа елдерінің көбі бетперде тақпаған, локдаун болмаған сияқты. Бұл аймақтағы вакциналау деңгейінің жоғары болуынан десек болатындай. Еуропалық одаққа мүше бірқатар ел COVID-19-дан кейінгі жаңа болашаққа аяқ басты. Дегенмен коронавирус пандемиясының бірнеше толқынынан аман шыққан кәрі құрлықтың көптеген тұрғыны үшін көпшілік жиналған жер әлі де қауіп сезімін туғызады.
COVID-19 инфекциясы 2020 жылы Еуропаға заңсыз иммиграция ағынын едәуір төмендеткенімен, 2021 жылға қарай босқындар көші қайта қалыңдады. Мигранттар шекаралар жабылған уақытта өткен уақыттың орнын толтыруға асыққандай. Өйткені көші-қон деңгейі айтарлықтай артқан. Теңіз арқылы өту сияқты қауіпті бағыттардың көбею ықтималдығы да болжанып отыр.
Мигранттардың осалдығы мен олардың экономикалық әсерін ескерсек, Еуропалық одақ COVID-19 пандемиясынан кейін өздері күткеннен біраз басқаша сценарийге тап болуы әбден мүмкін.
Коронавирус көші-қонды қаншалықты кемітті?
Пандемия басталғаннан бір жарым жылдан астам уақыт өткен соң, түрлі талдаулар мен сараптамалар Еуропа елдеріндегі COVID-19 шектеулері мигранттар мен пана іздеушілерге қалай әсер еткенін көрсетті.
Шекаралық бақылау, елден шығуға немесе басқа елден келуге шектеулер және вирустың таралуын болдырмауға бағытталған басқа да шаралар бастапқыда Еуропаға көшті едәуір азайтты.
Еуропалық комиссия 2021 жылдың басында «2020 жылы Еуропа одағына мүше елдерден пана сұрау өтініштері 33%-ға төмендеді» деген мәлімдеме жасады. Комиссияның айтуынша, шекаралардан заңсыз өтудің азайғаны соншалықты, соңғы рет мұндай төмен статистика 2013 жылы тіркелген. Бұған адам құқықтарына қатысты кейбір реттелмеген жағдайлар да әсер етті.
Көптеген пана рәсімдеу бюросы мен консулдық жабылды, ал кейбір порттар тіпті қауіпті деп жарияланды.
Қайсыбір жағдайда пана сұраушылар тіпті өтініш те бере алмады. Қозғалыс еркіндігін шектеу кей жерлерде босқындарды антисанитарлық жағдайда қалуға мәжбүр етті. Олар келген елдерінде бірден карантинге жатқызылды.
Коронавируспен күрес шаралары Еуропаға иммиграцияны азайтып қана қоймай, мигранттардың келу жолдарын да өзгертті. Атап айтқанда, Грекия шекарасының жабылуы пана іздегендерді Шығыс Жерорта теңізінен алыстатты. Ал Солтүстік Африка арқылы Италияға апаратын Орталық Жерорта теңізінде көптеген мигрант қайтыс болды.
Заңсыз иммиграция тағы қарқын алды
ЕО Frontex шекара агенттігі 2021 жылға арналған басқа болжам жасап отыр.
Frontex-тің соңғы мәліметтеріне назар аударсақ, 2021 жылдың қаңтарынан тамызына дейін ЕО-да заңсыз көші-қон өткен жылмен салыстырғанда 64%-ға ұлғайған. Албания, Сербия және Солтүстік Македония сияқты Балқан елдері мен Түркия арқылы өтетін және Орталық Жерорта теңізі бағыттары бойынша ағын екі есе артқан.
«Мұндай өсім COVID-19 шектеулері жойылғаннан кейін көші-қон ағынының қайта басталуына байланысты», дейді Frontex сарапшылары.
Ұйым мәліметінде Шығыс Жерорта теңізінде шекараны заңсыз кесіп өту саны азайғаны көрсетілген. Бұл жоғарыда атап өткеніміздей, Грекия шекараларының жабылуына байланысты болуы мүмкін.
2021 жылы қауіпті Орталық Жерорта теңізі бағыты арқылы шекараны заңсыз кесіп өткендігі тіркелген 41 мың адамның көбі – тунистіктер. Одан кейін Бангладеш пен Мысыр азаматтары тұр. Ливия мен Тунис те азаматтары көптеп көшіп жатқан елдер қатарында.
Халықаралық көші-қон ұйымы (ХКҰ) 2020 жылдан 2021 жылға дейін Орталық Жерорта теңізі арқылы заңсыз өткендердің саны екі есе көбейгенін айта келе, биыл қыркүйекке дейін теңізде 1 163 мигрант жоғалды деп хабарлады. Ал өткен жылы дәл осы уақыт аралығында жоғалғандар саны 600-ден асқан.
«Өкінішке қарай, биыл мыңнан астам адамды мезгілсіз жоғалттық», деді ХКҰ-ның ғаламдық көші-қон деректерін талдау орталығының (GMDAC) қызметкері Джулия Блэк.
Батыс-Балқан бағытында да өткен жылмен салыстырғанда заңсыз әрекеттер екі еселенген. Олардың көпшілігі – Сирия, Ауғанстан және Мароккодан келген мигранттар.
Ендігі бағыт – Еуропаның солтүстігі
«Әлеуметтік-саяси және экономикалық тұрақсыздық, COVID-19 денсаулық дағдарысының жағымсыз және ұзаққа созылған салдары халықтың наразылығын күшейтеді және ЕО-дағы заңсыз көші-қонға қатысты қысымды күшейте түседі», дейді Frontex.
Халықаралық көші-қон саясатын дамыту орталығының (ICMPD) аға кеңесшісі Мартин Хофман: «COVID Еуропаға заңсыз көші-қонды ынталандыратын факторларды күшейтеді деп сеніммен айтуға болады. Мәселен, Тунисте туризмнің құлдырауы және табыстың одан әрі төмендеуі халықты Еуропаға тұрақты емес жолмен кіруге мәжбүр етті», дейді ол.
Көші-қонның тағы бір маңызды факторы – экономиканы қалпына келтіруде біркелкіліктің болмауы. Бұл адамдарды шетелде табыс табу мүмкіндігін іздеуге мәжбүр етеді. Хофман бұған мигранттардың Еуропаның солтүстігіне беттеуі дәлел дейді. Осы ретте мигранттар ағыны тек қана экономикаға емес, COVID-19 вирусының таралуына да әсер ететінін айтқан жөн.
«Домино әсерін» ескеру маңызды
Енді ең маңызды мәселе – мигранттардың осалдығы вирустың таралуына себепші екенін ескеру.
«Заңсыз келген және біліктілігі төмен мигранттардың өмір сүру және жұмыс істеу сапасы төмен. Бұл олардың арасында COVID-19 инфекциясының салдарынан қайтыс болу деңгейі басқаларға қарағанда жоғары екенін білдіреді», деді ХКҰ сарапшысы Аша Манохаран.
Оның айтуынша, заңсыз мигранттардың медициналық көмекке, соның ішінде COVID-19-ға қарсы вакцинаға қол жетімділігі шектеулі.
«ХКҰ әлемнің 152 елінің тек 33%-ы өздерінің ұлттық вакциналау жоспарларына заңсыз мигранттарды да қосқанын анықтады», деді Аша Манохаран.
Дегенмен, мигранттар Еуропада, тіпті бүкіл әлемде жұмыс күшінің маңызды бөлігі екенін ескерген жөн.
ЕО-дағы барлық негізгі жұмысшының 13%-ы – иммигранттар. Сонымен қатар Еуропаның көптеген елі маусымдық мигранттарды қажет етеді. Бұл пандемияның алғашқы жылында егін жинау кезеңінде қатты білінді.
Сондықтан ЕО және басқа да мемлекеттер мигранттардың денсаулық мәселесін шешу үшін нақты саяси шаралар қабылдауы қажет. Сарапшылар ЕО мигранттарды да Денсаулық сақтау және вакциналау жоспарларына нақты енгізуі мүмкін деген болжам айтады.