Байденнің Таяу Шығысқа сапары сынға ұшырады

Жиддада Бахрейн, Кувейт, Оман, Қатар, Сауд Арабиясы және Біріккен Араб Әмірліктері кіретін Парсы шығанағы ынтымақтастық кеңесінің отырысы өтті. Оған Мысыр, Ирак және Иордания да қатысты. Шындығына келгенде Таяу Шығыс аймақтарына алыстағы күштерді біріктіру қазір Байденнің Эр-Риядпен келіссөздерінің нәтижесіне байланысты болып отыр. Осы орайда, сарапшылар АҚШ президенті «мина алаңынан өткелі тұр» деп есептейді. Кез келген қате қадам оған халықаралық аренада да, елінде де үлкен резонанс тудырады деген пікір- де.

Негізі Байденнің билікке келуімен Таяу Шығыс АҚШ-тың сыртқы сая­са­тының басымдықтары қатарынан шы­­ғып қалды. Бірақ сарапшылар дәл қазір әлемде болып жатқан оқиға­ларға бай­ланысты Ақ үйдің Таяу Шы­ғыс елдеріне қатысты мұндай шешімі асығыс жасалған қадам деп есептейді.

Джо Байденнің 24 сағатқа созыл­ған са­парының күн тәртібінде Украи­надағы қақтығыс, Ресейдің мұнай мен газды пайдаланып бопсалауы секілді мәселелер кірді. Сондай-ақ энергетика бағасының өсуі және Ресей мен Иранның әскери ынтымақтастығы, Иран, Израиль және Йемендегі соғыс, адам құқықтары секілді мәселелерді қамтыды.

АҚШ-қа мұнай сатып, есесіне олар­дан қару-жарақ алып келген Сауд Арабиясы талай жылдан бері АҚШ-тың негізгі стратегиялық одақтасы болатын. Бірақ Байден президенттікке үміткерлікке түс­кен уақытта, 2018 жылы журналист Жамал Хашоггидің өлімі екі ел қатынасына сызат түсірді. Дегенмен ВВС сарапшылары Ресей әлемдік мұнай-газ нарығын әуре-сарсаңға салып, Иран ядролық қарумен сескендіріп жатқанда Байденге Эр-Рияд ауадай қажет деп есептейді.

Табиғи ресурстарға бай және Тегеранға қарсы Сауд Арабиясы Ва­шинг­тонға өзінің энергетикалық және қауіпсіздік жағдайын тұрақтан­дыруға көмектесуі мүмкін. Бірақ олар Байденнің президенттікке түсер кезде айтқан сөзін ұмытпағанын жоқ екенін айтады сарапшылар.

Кезінде америкалық барлау ұйым­дары Эр-Риядты журналист Жамал Хашоггиді өлтіруге корольдіктегі ең жоғары лауа­зым­ды шенеуніктері тап­ырыс бергенін хабар­лаған. Осыдан кейін Байден журналистің қазасына кінәлілер жазасыз қалмайтынын мә­лімдеген-ді. Атап айтқанда, Джо Байден елдер арасындағы, әсіресе қорғаныс сала­сындағы сауда қатынастарын қайта қарауға уәде берді. Ол сондай-ақ пар­тияластарын осы аймақтағы адам құқық­тарын реттейтініне сендірді. Бірақ АҚШ пре­зидентінің бұл сапары өз елінде түрлі сауалдар туындатқан.

Осы орайда, Ақ үй Байденнің Сауд Ара­бия­сына «иіліп сәлем беру­ге» ​​бар­маға­нын, керісінше, күрт өзгер­ген жаһан­дық жағдайда Батыстың мүд­десін қор­ғауға талпынғанына сенді­руге барынша тырысып жатыр. «Сауд Ара­бия­сына бай­ланысты саясаты­мыздың мақ­саты – бұл елмен қарым-қатынасты бұзу емес, қай­та құру. Бұған дейін де осы ба­ғыт­ты ұстандық және солай болып қала бере­ді», деді Байденнің ұлттық қауіпсіздік жө­ніндегі кеңесшісі Джейк Салливан.

Сонымен қатар Джо Байден мау­сым айында Washington Post газеті­не ар­найы баған жазып, онда адам құ­қық­та­ры мен бостандықтары мәселе­леріне қа­тысты айтқан пікірінен айны­майтынын кел­тірген. Әсірісе Сауд Ара­биясының тақ мұра­гері Мұхаммед бен Салманмен бет­пе-бет кездеспейтінін, оны Хашоггиді өл­ті­руге және дис­сиденттерді қудалауға тап­­сырыс берді деп санайтынын мәлімдеді.

«Мұхаммед бен Салманмен жеке кез­дес­пеймін, бірақ ол қатысатын халық­аралық кездесуге барамын», деп жазды Байден. Сондай-ақ Ақ үй басшысы оның Сауд Арабиясына сапарына көпшілік қарсы екенін атап өтіп, Израиль, Иордан өзе­нінің батыс жағалауы және Сауд Ара­бия­сындағы келіссөздерде адам құқық­тары мәселесі басты назарда болады деп сендірді.

«Президент ретіндегі міндетім – елі­мізді қуатты және қауіпсіз ету. Біз ресей­ліктердің Украинаға жасаған қақты­ғыс­тарына тойтарыс беріп, Қытайды басып озу үшін ең жақсы жағдайға же­туіміз керек және әлемнің маңызды айма­ғында тұрақтылықты нығайтуға ұмты­луымыз керек», деп жазды президент.

Байденнің пайымдауынша, АҚШ мұндай жұмыста сәттілікке қол жеткізе алуы үшін бірқатар мемлекетпен тіке­лей­ жақсы қарым-қатынаста болуы қажет. Солардың бірі – Сауд Ар­абия­сы. Ол Сауд Арабиясының көш­бас­шы­лары­­мен кездесу «Амери­ка­ның негізгі құн­дылықтарына бай­ла­нысты, ортақ мүд­делер мен жауапкер­шіліктерге негіз­дел­ген» стратегиялық серіктестік үшін қажет деп санайды. Сондай-ақ бұл сапар Из­раиль мен араб әлемі арасындағы қа­рым-қатынасты жақсартатынына сенім білдірді.

Ақ үй басшысы Таяу Шығыс пен Сол­түстік Африкада Иранның ядролық бағдарламасы, Сириядағы азаматтық соғыс, азық-түлік қауіпсіздігі дағдарысы, лаңкестік, саяси мәселелер және Ирак, Ливия мен Ливандағы адам құқықтары­ның бұзылуы сияқты проблемалардың әлі де бар екенін сөз етті. Ол сапар ба­рысында осы салалардағы мәселелердің бірқатар шешіміне қол жеткізудің маңызы зор екенін атап өтті. Байден сондай-ақ Таяу Шығыста тұрақтылық пен қауіп­сіздіктің ендігі жерде салтанат құра­ты­нына үміттенетінін жазды.

Сауд Арабиясының тақ мұрагері Мұхаммед бен Салманды реформатор ре­тінде көрсетеді. Ол технологияның дамуына үлкен мән беріп, Сауд Ара­бия­­сының экономикасын мұнайға тәуел­діліктен арылтуды көздейді. Сарап­шы­лардың пайымдауынша, оның халық­аралық аренадағы имиджіне өз елін­дегі оппозицияны қысымға алды деген айып­тау нұқсан келтірді. Осы орайда, Ва­шингтон стратегиялық және халық­аралық зерттеулер орталығының вице-президенті Джон Альтерман ВВС-ге берген сұхбатында дәл қазір мұрагер үшін имиджін қайта қалпына келтіру маңызды екенін айтады. Сондықтан менің ойымша, олар Байденді ұятқа қалдыруға тырыспайды. Өйткені бұл олардың стра­тегиялық мақсаттарына зиянын тигізеді», дейді Д.Альтерман.

The Guardian газеті Ақ үй қателік жі­берді деп есептейді. Джо Байден Таяу Шығысқа сапарында Сауд Арабия­сы­ның тақ мұрагері Мұхаммед бен Сал­ман­мен бетпе-бет кездесті. Сондай-ақ ба­сылым АҚШ президенті еліне Сауд Ара­биясына мұнай экс­пор­тын ұлғайту ту­ралы ешқандай маңызды мәлімдеме жасай алмай қайтқанын айтады. Сауд Ара­биясы әлемдік нарықта тапшылық бол­ған жағдайда мұнай өндірісі көлемін ұлғайтатынын мәлімдеген.