Ақылымен бақытты адам

Адам ғұмыры жалғастығының мәңгілік болары да бар. Сол жалғас­ты ғұмырдың негізгі арқауын әр адам баласы өз тіршілігінде қалап алары да анық. Елге сіңірген еңбе­гің­мен қатар, адами қасиетің де, ақыл мен парасатың да мәңгілік ғұмырдың өлшемді бір таразысына тартылмақшы. Асылсың ба, алтынсың ба, оны да халық өзі танып алады. Дана халық танып алған және де елдің ағасы деп бағалап жүрген біздің Сәкең – Сейілбек аға Шаухаманов қашан болсын өзінің қолынан жан-жақты іс келетін, өз амал-әрекетімен, баяғының би­лерін­ше көсіле сөйлеп, әділ шешім қабылдай білер бітімгерлік қабі­­летімен де, адамгершілік қасиет­терімен де, кісілік келбетімен де, бедел-абыройымен де өзгелерден биік көрінеді. 1939 жылдың 15 мамырында Сыр өңірінің Жаңақорған ауданындағы Өзгент ауылында дүниеге келген Сейілбек ағамыздың да аяғын енді-енді басқан сәбилік шағы соғыс өртімен шарпылды. Дүние есігін жаңадан ашқан Сейілбек аға сынды талай балаларды өмір ертерек есейтті. Олар ойын баласы да бола алмады. Еңбектегі өзінің алғашқы өмір жолын шағын ауылдан бастаған жасөспірім Сейілбек аға әуелі 1956 жылы МТС-тағы (машина трактор стансасы) тракторшылар бригадасында есепші болды. Тумысынан зейінді болатын, сол зейіні арқасында келер жылы Алматыдағы Қазақ ауыл шаруашылығы институтына оқуға түсіп, оны 1962 жылы меха­ник, инженер-бақылаушы маман­дығы бойынша бітіріп шығады да, 1962-1965 жылдары Шиелі ауда­нындағы «Казсельхозтехника» бір­лестігінде механик, инженер қыз­мет­терін атқарады. Ол кезде техника мамандығы, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласының механигі және инженері болу өте беделді, таптыра бермейтін және екінің бірінің қолынан келе бермейтін іс болатын. Білімді әрі қабі­летті Сейілбек Шаухаманов байқал­май да қалмады. Ол сол кездегі жауапкершілігі мол идеологиялық сала болып табылатын комсомол жұмысына тартылды. Сейілбек ағаның сол сатылы өмір жолы біртіндеп биіктерге өрлей бастап еді. 1965-1969 жылдары Сырдария және Тереңөзек аудандық комсомол комитетінің хатшысы қызметін абыройлы атқарған Сәкең онан соң Тереңөзек аудандық «ХХІ партсъезд» кеңшарының директоры болып тағайындалады. Небәрі отыз жасында артта қалған кеңшардың директоры болған Сейілбек ағамыз өзіне жүктелген бұл міндетті де абыройлы атқарып, ұйымдастырушылық қабілетінің жаңа қырымен танылды. Сәкеңді енді партиялық жұмыс тосып тұрған болатын. 1975-1980 жылдары Жалағаш аудандық партия комитетінің екінші хатшысы қызметін атқарған Сейілбек Шау­­хамановтың облыстық және республикалық деңгейдегі қызметтік өрлеуі осы тұстан басталды. 1980-1983 жылдары Сырдария аудан­дық атқару комитетінің төрағасы, 1983-1987 жылдары Шиелі аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, 1987 жылы Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық комитетінде инспектор, 1987-1989 жылдары Талды­қорған облыстық атқару коми­тетінің төрағасы, 1989-1991 жылдары Қызылорда облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы, халық депутаттары облыстық кеңесінің төрағасы, облыстық кеңес төрағасы қызметтерінде болды. Сейілбек ағамыздың басшылық қызметте жарқырап көрінген жылдары ел тәуелсіздігінің алғашқы кезе­ңі­мен тұспа-тұс келді. Қызылорда об­лысының әкімі болған Сейілбек Шау­хамановтың басты еңбегі осы бір тұстағы қиыншылықтар ке­зін­­­де көрінді. КСРО-ның күйреуі мен тәуел­сіздіктің алғашқы жылдарын­да Қызылорда облысын Сейіл­бек Шаухаманов басқарды. Республи­каның басқа өңірлері сияқты нарық­тың алғашқы ауыртпалығын, эконо­микалық-әлеуметтік қиыншы­лық­тарын алғашқы әкімнің арқ­а­лауына тура келді. Осындай қиын заманда елдің ынтымағы мен бірлігін сақ­тауда, халықты күйзеліске ұшы­рат­пауда барлық мүмкіндіктер қарастырылды. Жауапты да сындарлы сәтте, елдігімізге сын болар шақта С. Шаухаманов облыс халқына үндеу тастады, қасиетті топырақтың жанашыр төл перзенті және халықтың тағдырына жауапты басшы ретінде сол кездегі өткір де өміршең мәселелерді бірлесіп шешуге шақырды. Сыр елінің халқын дәулетті де сәулетті өмір сүру үшін, қиыншылықты еңсеріп жарқын жолға бастау салу үшін бекем бел буып, білек сыбанып, уақытпен санаспай белсенді жұмыс істеуге, өз ырзықтарын құт-бе­реке көзі жер мен судан, төрт тү­лік малдан табу қа­жеттілігін айтты. Ел басшысының бұл үндеуі мен ұсынысы өз жемісін берген болатын. Сол кезден басталған еңбек, егіншілікпен, мал өсірумен айналысу жеке кәсіпкерлікке, бизнеске, еңбек етуге облыстың өркенді дамуына алғышарт жасаған еді. Сол жылдардағы қиыншылықты ке­зеңде облыс бас­қару оңай болған жоқ. Қарапайым күнкөрістің өзі күрделі мәселеге айналған сол бір кезеңнің ел үшін де, ел басқарған басшы үшін де ауыртпалықта болғанын көпшілігіміз жақсы білеміз. Сол кез­дегі Сейілбек Шаухаманов басқарған облыс басшы­лығы өздерінің алдына бір ғана міндет – халықтың талабын жоғары жақ­тың талабымен, яғни, нарықтық экономикаға көшу талабымен ұш­тас­тырып, елді тарыншылыққа, жоқшылыққа, әлеуметтік дағдарысқа ұрындырмай алып шығуды қойды. Және солай істеді де. Ел-жұрт та ол қиындықты түсініп, одан шығу жолына жұмылды. Басшылықтың үндеуіне ден қойып, оны қолдады. Өзіңді-өзің асыра, жаныңды бақ, бір-біріңе қолдау көрсет, өзіңді өзің қаржыландыр деген нарық талабына сәйкес халыққа өзін-өзін асырауға тура келді. Қаржы жетпей, техника келмей, ешқандай тәжірибе болмай, тіпті айлық пен зейнетақыға да қол жеткізе алмаған халық бұл қиыншылықты еңсере алды. Балабақша, мектеп, аурухана ұжымдарынан бастап, барлық салалар, мекемелер, ұйымдар болып, үлкен-кіші демей, азық-түлік өндіруге, тұтыну өнімдерін табуға, оны ұқсатуға халықтың өзі де шықты. Ең бастысы, Сыр елінде осындай қиын заманда халықты бастай алған, жолдың оң-солын көрсеткен, ел-жұртты ұйымдастыра білген білікті басшы болды. Сол жылдары ешқандай несиесіз, ха­л­ықтың күшімен, белсенділігімен, қол­­дауымен облыста тұтыну тауарларын шығаратын 3,5 мың цех ашылып­ты. Жаппай жұмыла еңбек етіп, картопты да, көкөністі де үйіп тастады. Сүт өндіру мәселесін шешу үшін Белоруссиядан, Қырғызстан мен Өзбекстаннан және Қазақстанның басқа облыстарынан 20 мыңнан ас­там қашарлар әкелінді. Сол қиын жы­л­дары облыста бидай да егілді. Об­лыс­тағы бидай өнімінің көлемі жан басына шаққанда, 100 килодан ке­ліп, мал мен құстың жем мәселесі де шешілді. Сол жылдардағы қиыншылықта Сыр өңірінің халқы жоқтан бар жасай алатын іскерлігін, тапқырлығын, сонымен бірге, төзімділігі мен па­ра­­саттылығын да көрсете біл­ді. Осы­лайша, өтпелі кезеңнің қиын­шы­лықтарынан аман-есен өтіп, бүгінгідей даму сатысына жетті. Сол жылдардың өзінде Қазақ­стан­­да ғана емес, бүкіл ТМД аума­ғын­­да баламасы жоқ облыстық ме­ди­циналық және диагностикалық орталық салынып, халық игілігіне пайдалануға берілді. Рас, облыстық медициналық орталық бірнеше жылға кешіктіріліп іске қосылды. Бірақ бұл құрылыс жобасы сол кездегі қиын­шы­лық жылдары қолға алынған болатын. Сейілбек ағамыздың «мұнайлы өлкеде мұң болмауы керек» деген аталы сөздің дәлдігін қазір бү­кіл облыс тұрғындары көруде. Қала тұрғындары үйлерінің басым көпшілігі газдандырылды, ілес­пе газды өндіретін зауыттар мен қондырғылар іске қосылды. Об­лыс­тағы мұнай компаниялары облыс халқына әлеуметтік қолдаулар көр­сетуде, көптеген әлеуметтік жоба­ларға демеуші болды. Облыстың өркендеп дамуына да мұнайдың қосып жатқан үлесі өте зор. Мұның бәрі сол жылдардағы экономикалық-әлеуметтік қадамдардан бастау алған. Мұны мойындауымыз керек. Бәрі алғашқыдан, алғашқы қадамнан басталған. Оны ұмытуға болмайды. Ұмытуға тиісті емеспіз. Барлық істің қиындығы алғашқы қадамнан, алғашқы шешімнен басталады. Бұл тарих, тарихқа енген мәңгі оқиғалар. Істеген ісімен тұлға да тарихта қалады. Сейілбек ағамыз да осындай ісімен тарихтан орын алатын тұлға. Аты тарихта қалды деген осы болар! Сейілбек ағамыздың тағы бір танымалдылығы оның қалам­гер­лі­гінен көрінеді. Оның пуб­ли­цис­ти­калық мақалалары мен эсселерін аймақ тарихының, өңірімізге және республикаға танымал болған тұлға­лар тарихының бір бөлігі десе де болады. «Кітап оқу ақылды адаммен сырласқанмен бірдей» деп айтатындай, ағамыздың мақалаларын, жарық көрген кітаптарын оқығанда, осындай күйде болатынымыз рас. Өйткені, Сәкеңнің кітаптары, оның кейіпкерлері, олардың бол­мыс-бітімдері мен автордың өз тол­ғау­­лары, ойлары, ұсыныстары мен батагөй сөздері елдің тыныс-тіршілігімен, қоғам­дық-саяси ахуалымен, әлеумет­тік жағдаймен, адамгершілік қасиет­термен астасып жатады. Ең бастысы, оның әдеби еңбектерінің тәлім-тәрбиеге, тәртіпке, имандылыққа, адами қа­сиет­терге берері көп. Ағамыздың кітаптарын, мақалаларын оқи отырып, бұл дүниеден өткен де, арамызда жүрген де адамдардың дауыстарын анық естігендей, олар арамызда жүргендей, олармен көзбе-көз сырласқандай, тәлім-тәрбиесін өз ауыздарынан естігендей боламыз. Кітаптың құндылығы мен маңыз­дылығы да осында шығар, бәлкім?! Сәкеңнің қаламгерлік шеберлігін басқалар да мойындайды. Әр жазу­шының, қаламгердің өзіндік қол­таңбасы болады. Сәкеңнің осындай өзіндік қолтаңбасы бар. Ол төгілдіріп жазады. Шерткен күйдің екпіні мен еңіске қарай жүйткіген арнаның ағысындай әсер қалдырады. Оның көптеген мақалаларын, тіпті ғылыми еңбекке, оның ішінде шынайы, толғамды, ойлы, бүгінгі күнмен астасқан, мәнді де маңызды еңбекке де жатқызуға болады. Олардың қатарында Мұхтар Әуезов пен Қалтай Мұхамеджанов туралы жазған «Пайғамбардың ұрпағы», «Қалтайдың тек аталары сияқты» мақалаларын, сондай-ақ «Иесі кім бұл елдің, киесі кім бұл жердің?», «Бір тамшы су – өмір» және т.б. мақалалары бар. Сейілбек ағамыз зейнет жасы­на шық­са да қарап отыра алмады. Өзі­нің күш-жігерін, ақыл-парасатын қо­ғам­дық іске арнағысы келді. Осы­­ған орай облыстық ардагерлер кеңе­сі құ­рылып, оның төрағалығына Се­йіл­бек ағамыз сайланды. Осылай­ша, ісі­мен де, қызметімен де, кісілігі мен ел ағалығымен де өңірдің №1 ақса­қа­лы атанды. Облыс жұртшылығы оған осын­дай мәртебелі атақ берді. Об­лыс­та үкіметтік емес ұйымдар саны қан­ша­­лықты көп болғанымен, ең алдымен облыстық ардагерлер кеңесінің аты дараланып көрінеді. Өйткені, бұл ұйым­­ның атқарып жатқан жұмысы өте орасан. Ол туралы жұртшылық та жақ­сы біледі. Сондықтан да бұл жұ­­мыс­тарды тізбелемей-ақ қоюға болады. Әркім өзі туралы жаза алмайды. Бірақ қайсыбір қаламгер болмасын, жақсы істерді өз бойынан табылғандықтан да жазады, өйткені, жақсы да тәлімді сөздер сондай жандардан, оның жүрегінен, сезімінен шығады. Сондықтан басқалар оның адамгершілік және басқа да қасиеттерін ол жазған мақалалардан, кітаптардан іздеп табады, әдейі іздемесе де, соған кезігеді. Біз де Сейілбек ағамыздың қасиеттерін басқалар туралы жазғандарынан кезіктірдік. Мысалы, Сәкеңнің «Кім ақылды болса, сол бақытты» деген мақаласындағы «... болмысындағы табиғи, туа бітті саясаткерлігі, іскерлігі, тәлімгерлігі, мәмілегерлігі, білімгерлігі даланың даналық философиясынан, дипломатиясынан, қанына сіңген қазақи қасиеттерден орын алады» деген мадақтауларды ағамыздың өз бойынан да табамыз. Сейілбек ағамыздың осындай әрқилы қасиеттері мен болмысын, еңбегін және басқаларын жаза беруге мақала көлемі көтермейді. Сондықтан да мақаланы Сәкеңнің өз сөзімен аяқтағым келеді. «Өмір­де жолым болды... Бірде-бір қыз­метті сұрап, армандап алмадым, барлық қызметті абыроймен атқардым, бірде-бір рет сүрінбедім, жығылмадым. Өсу жолында қызметтің ең төмені­нен бастап, ең жоғарысына дейін бірде-бір баспалдақтан аттамадым, бәрі де ретімен, жөнімен болды. Мен директорлықтан бастап әрбір қызметіме риза болдым, шүкіршілік еттім, қанағат қылдым, басқа қыз­метті ойламадым да, армандамадым да. Мен шүкіршілік, қанағат қылған сайын қызметім өсе берді, өсе берді. Әрдайым жолым болды. Менімен бірге мектеп бітірген 90 баланың, институтты бітірген 150 жігіттердің ішінде тәңірім осыншама бақытты тек маған ғана бұйыртты. Әділеттілік үшін айтуым керек, олардың ішінде менен ақылды, менен білімді жігіттер де аз емес еді. Сол үшін де мен күніне мың да бір шүкіршілік қыламын. Сондықтан мен тағдырыма да, тәңіріме де, халыққа да, тарихқа да, уақытқа да ризамын. Мен – бақытты адаммын. Ал, мынау қызығы мен қиын­дығы, ғибраты мен ұлағаты мол ғұмырымнан не түйдім? Иә, Алланың бергеніне қанағат етіп, тойсаң тоба қыл дегендей, бақытыңды бағалай білу керек екен. Бұл әлемде бәрінің де сұрауы бар...» Иә, біздің Сейілбек ағамыз өз ақы­­лы­мен бақытты болып отырған адам! Мұрат БАҚТИЯРҰЛЫ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты. АСТАНА.