Алаштанушы-академик Мәмбет Қойгелдиев «Ұлттық саяси элита» атты зерттеу еңбегінде: «Алаш идеясы біріншіден – ұлттық демократиялық мемлекет құруын, екіншіден – жердің астындағы, үстіндегі, көгіндегі барлық байлық қазақтың өзіне қызмет етуін, үшіншіден – қазақтың жерінде өндірілген бір уыс жүн сол мемлекет азаматтарының үстіне тоқыма болып киілуін, төртіншіден – қазақ мемлекетінде мемлекет құрушы ұлттың тілі өзге ұлттарға қарағанда үстем болуын, бесіншіден – ұлттық дәстүрге негізделген Жапония үлгісіндегі ұлттық демократиялық мемлекет құруды ұстанды» депті.
Қазіргі таңда бізге қажеті жоғарыда айтылған Алаш идеясы мен оны негіздеуші қазақ зиялыларының Алаш жолы үшін жанкешті әрекеті, олардың ұлтына, халқына, жеріне, еліне деген шексіз қызметі, теңдессіз сүйіспеншілігі. Ұрпаққа үлгі болатын дүние осы.
Мысалы, Алаш ардагері Әлихан Бөкейхан естелігінде Абайдың озық шәкірттерінің бірі Кәкітай Ысқақұлы жайлы былай дейді: «1906 жылдың январь (қаңтар) айында Керекуден Семейге қарай шыққан мені «ұстайды» деген хабар Семейге келеді. Омарбек пен Кәкітай мені қашыртпақ болып үш атпен бір адам жіберіпті. Тұзқалаға бір көш жетпей ұсталғанымды естіп кейін қайтты. Бірақ мен ана адамға жолықсам да қашпақ емеспін. Мен қашсам іздеп отряд шығып қырдағы қазақты қор қылмай ма. Абақтыда бір кісі жатқаны жұрт қор болғаннан ыңғайлы емес пе» деп, қайран Әлекең басына іс түскенде қара басын емес жұрттың қамын ойлаған ғой.
«Қазақ» газетінің 1914 жылғы санында былай делініпті: «Газеттің 80-ші санында жаңа закон жобасы туралы жазылған бас мақала үшін Оренбург губерниясының бас начальнигі шығарушыға мың жарым сом штраф төлеу немесе үш ай абақтыға қамауға үкім етеді. Шығарушы Ахмет Байтұрсынов газетаға мың жарым сом төлеу ауыр болатынан ойлап, 3 ай отыруға риза болғаннан кейін 20 октябрьде кешкі сағат 10-да полиция абақтыға отырғызды» дейді. Қазақтың көзі мен құлағы болған газетін сақтап қалу үшін Ахаң өзі барып түрмеге отырған екен.
Міне, бұлар Алаш жолы, Алаш үлгісі. Қазақтың көрнекті демократ қаламгері, ақын Сұлтанмахмұт Торайғырұлы: «Дулатов, Байтұрсынов, Бөкейханов, Білемін бұл үш ердің айтпай жайын, Кешегі қара күнде болмап па еді, Бірі күн, бірі Шолпан, бірі Айым, Солардан басқа кеше кім бар еді, Қазақ үшін шам қылған жүрек майын» деп бекер жырлаған жоқ. Өйткені бұлардың жолы, Алаштың жолы – «Алаш туы астында, Күн сөнгенше сөнбейміз, Енді ешкімнің Алашты, Қорлығына бермейміз!» еді.
Осы орайда, тағы бір оқиға – Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан 1917 жылы 21-26 шілдеде өткен Бірінші жалпықазақ съезінен кейін елдегі саяси күштердің ара салмағын пайымдай келе, осы жылдың 5 қазанында Том қаласында ұйымдастырылған Сібір облысшыларының съезіне қатысып, бірден Орынборға қайтпай қазанның 21 күні Семейге келеді.
Осы оқиғаның басы-қасында болған ақын Сұлтанмахмұт «Сарыарқа» газетінің 1917 жылдың 30 қазан күнгі №18 санында «Әлиханның Семейге келуі» атты жазбасын жариялаған. Осы мақалада: «Семейде, 21 октябрьде, бұрынғы жандарал мекемесі, «Бостандық үйіне» қарай топ-тобымен ағылған қазақ еді. «Сегіздегі бала, сексендегі шал да қалмай» дегендей, тойға бара жатқандай бәрінің де мерейлері үстем, еңселері көтеріңкі, жүздері жарық, көздерінен, қозғалыстарынан қуанғандықтары көрініп тұрды... Бұл қазақтар бұрынғыдай еріксіз «қанын сорған битін» тосып жиылған қазақтар емес, ерікті қазақтар, елге еңбегін сіңірген ерін тосып жиылған қазақтар еді. Ол ері кім еді? Ол ері: елі үшін құрбандыққа жанын берген, бит, бүрге, қандалаға қанын берген, көрдей сасық ауа, темірлі үйде Алаш үшін зарығып бейнет еткен болса да қалың тұман, жарқылдаған түймеге алданбаған, басқадай бір басы үшін жалданбаған, қайткенде Алаш көркейер деген ойдан басқа ойды өмірінде малданбаған Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов еді» деп жазып, Әлекеңді құттықтаушылар қатарында өзі де болып, жастар атынан:
«Көш бастаған еріміз,
Қуанышта еліңіз,
Көкіректен бүгін кеткендей,
Сізді көріп шеріміз...
Алаш туын қолға алған,
Қараңғыда жол салған,
Арыстаным, келіңіз!» деп жыр толғағаны белгілі. Міне, біз жоғарыда атап өткен алаштықтар әрекетінен тек жанкештілік пен жасампаздықты көреміз.