Маңғыстауда сұраудан халық жалықпай, шешуге билік асықпай жылдар бойы созылып келе жатқан мәселенің бірі – Форт-Шевченко қаласының атауын Ақкетікке ауыстыру жайы. Бұл туралы Egemen Qazaqstan газетінің 2018 жылғы 26 маусымдағы №118 санында «Қарашаңырақты кім «ұстап» отыр?» деген мақала да жарияланған еді. Алайда өзгерген ештеңе жоқ, сондықтан бұл мәселеге қайта қалам тербеуге мәжбүрміз.
Барыс-келіс, алыс-беріске қолайы жоқ жайдақ дала болса кең даланы тінти зерттеген орыстың көзі түсіп, осы жерге мұрнынан шаншыла тоқтап-тұрақтар ма еді?! Олар текті топыраққа мыңғырта балық аулап масайрап, мәлінте тал егіп серуендеп, айқышын айқайлата шіркеу салып бекерден бекер жайғасып алды дейсіз бе?! Тарасты не үшін Маңғыстауға, Түпқарағанға жер аударды – ақынға шын мәнінде кесілген жаза ма, әлде қазақ жерін отарлау, жергілікті халықты діни бағытынан адастыру мақсатындағы шовинистік-миссионерлік астыртын тапсырма ма? Бұл сұрақтар ашылуы, ақиқаты айтылуға тиіс жұмбақ күйінде әлі жауапсыз келеді. Бірақ «елу жылда ел жаңа» дегендей, қалай болғанда да халықтың талап-тілегі, қалау-мұраты ескеріліп, Жібек жолының оңтайлы мүйісі, Маңғыстаудағы небір тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғалардың алтын бесігі болған өңірдегі көне қаланы төл атауымен атайтын уақыт баяғыда келген еді.
1939 жылы украин халқының айтулы ақыны Тарас Шевченконың мерейтойына орай Маңғыстаудағы қала аты оған телінген, не деген құрмет? Жалпы, сол кездегі түбектегі Ақкетік Мәскеудегі мырзалардың есінен бір сәтке де шықпаған сияқты – олар өздеріне ұнаған ығай-сығайлардың есімін Ақкетікке айдарлауды ұмыт қалдырмаған. Ақкетікте алдымен саяси мақсатта, яғни Орталық Азия елдерін жаулап алу үшін Ново-Петровск атты бекініс-қорған орнатып, кейін патша құрметіне қаланы Форт-Александровск атаған еді. 1918 жылы Петроградта атып өлтірілген қызыл төңкерісші М.Урицкийдің құрметіне Ресейдің өзінде бірнеше қала В.Ленин бұйрығымен Урицкийдің атына берілсе, Маңғыстаудағы Ақкетік тағы алдымен ауызға ілігіп, 1924 жылдан бастап Ақкетік Форт-Урицк атанды. Жиырма жылдан соң Шевченконың «тонын жамылған» Ақкетік 80 жыл бойы осы тонның астынан шыға алмай келеді. Бір кездері Ақтау қаласының аты да Шевченко болғанын ескерсек, Маңғыстаудағы екі қаланың екеуінің де аты украин ақынына берілген екен.
Кейінгі жылдары маңғыстаулық азаматтар қаланың төл атын қайтаруға бел шеше кірісті, арнайы құрылған бастамашыл топтың ұйытқы болуымен талай іс-шаралар өтіп, құжаттар толтырылды, құзырлы орындарға заңға сай хаттар жіберілді, көңіл көншітетін нәтиже жоқ. Қаланың атауы өзгергеннен Түпқарағанда Тарас тақтан түсіп қалайын деп тұрған жоқ – ақынның атында үлкен саябақ, музей, ескерткіштер мен құдығы бар және мұның бәрі көздің қарашығындай сақталып-қорғалуда. Жыл сайын мамыр айында музей күніне орай украин халқының қатысуымен Тарас Шевченконы ұлықтау күні ұйымдастырылады.
– Тәуелсіздік алғалы елімізде көптеген қала, облыс, аудан, ауыл, атаулары байырғы тарихи атауларына өзгертілді. Жергілікті халық тарапынан өлкенің кәрі шаңырағы, маңызды қаланы Ақкетік тарихи атауына ауыстыру мәселесі көптен көтеріліп келеді, бұл туралы облыстық, республикалық басылымдарға бірнеше рет мақалалар да шықты, алайда өзгеріске қол жеткізе алмай келеміз. Отаршылдық-тоталитарлық дәуірден қалған, идеологиялық жағынан ескірген Форт-Шевченконың орнына өзінің тарихи Ақкетік атауы берілсе аға буынға қуаныш, жас ұрпаққа отансүйгіштік сезім, үлгі сыйлай алар едік, – дейді бастамашыл топ өкілі, Түпқараған аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Қуаныш Сүйеубаев.
Тарихи атауды қайтару мәселесі Форт төңірегіне келгенде неге сиырқұйымшақтанып кетеді? Өңірдің, елдің дамуына, ұлттың бүтіндігіне зияны тимесе түк пайдасы тимеген Баутин есімі де тұтастай бір ауылды меншіктеп отыр. Маңғыстаулықтардың өз өңірлеріне тарихи атауды қайтаруға талпынуы дұрыс, бұл – қандай да бір ұлтты жек көру емес, өз топырағында тарихи әділдікті қалпына келтіру. Ата-баба жерінің, тарихи мекеннің бір қарыс жері қандай қымбат, қандай маңызды болатынын қай ұлт та түсінеді деп ойлаймыз.
Маңғыстау облысы