Мақта мәселесі оңтүстік өңірдегі дауға себеп болып отыр

Өткен жылы Түркістан облысында мақта дақылы 126,3 мың гектарға егі­ліп, 361,8 мың тонна өнім жиналды. Об­лыс әкімдігінің мәліметінше, биыл мақ­та дақылының егіс көлемін 14,9 мың гек­тарға кемітіп, 111,4 мың гектарға егу жос­парланған. Жыл сайын өңірде 300 мың тоннадан астам мақта өндіріледі, 22 мақта өңдеу зауытында 25 мың шаруа жұмыс­пен қамтылған. Өңірде мақтаны терең өңдейтін екі ғана кәсіпорын бар. Бірақ олардың қуаттылығы өңірде өндіріле­тін шикізаттың тек 15%-ын ғана өңдеуге мүм­кіндік береді. Оны сату құны әлемдік нарықтағы мақта талшығының бағасына тікелей байла­нысты болғандықтан, әлемде мақта өнім­дерін артық өндірген кезде сату ­баға­сы күрт төмендейді.

Өңірге жұмыс сапарымен келіп, мақ­та зауыттарының басшыларымен, шаруалармен кездесуінде Премьер-министрдің орынбасары – Сауда және интеграция министрі Серік Жұман­ғарин мақта клас­терін дамыту мақса­тында шитті мақтаны сатудан бөлек, мақта талшығын терең қай­та өңдеуге басымдық берілетінін айтқан-тын. Бұл орайда «Turkistan» индустриалды айма­ғында жеңіл өнеркәсіп жетекші са­лаға айналмақ. Облыс әкімі Дархан Саты­­балды Өзбекстанның «Global Textile Group» компаниясы тобының жетекшісі Музаффар Разаковты қабылдап, мақта шаруа­шылығын дамыту, мақта шитінің сапа­сын арттыру мәселелерін талқыла­ды. Нәтижесінде, Мақтаарал ауданында 2 мың­нан астам адамды тұрақты жұмыс орны­мен қамтитын 5 ірі кәсіпорын іске қо­сыл­мақ. Ол үшін 2023-2027 жылдарға арналған «Global textile. Turkistan» жобасы дайындалған. Құны 45 миллион долларды құрайтын жоба аясында логистика хабы, мақтаны бастапқы өңдеу зауыты, трикотаж мақта фабрикасы, мата бояу фабрикасы және тігін фабрикалары іске қосылатын болады. Қазіргі таңда аудан әкімдігімен бірлесе отырып сапасына кепілдік берілген мақта тұқымын шаруаларға тарату, ол үшін заң аясында қажетті келі­сімшарттар жасау жұмыстары жүр­гізілуде. Биылдың өзінде аталған ком­пания Мақтаарал ауданында 2-3 мың гектарға жуық жерге өзбекстандық «Сұл­тан» және «Наманган» тұқым сорттарын жеткізуді және күзге қарай аталған сорттардың мақта талшығын сатып алуды жоспарлап отыр.

Иә, мақта кластерін дамыту бағы­тын­да атқарылып жатқан іс аз емес. Де­ген­мен ше­шімін күткен мәселелер де же­терлік. Мысалы, жуырда Жетісай, Мақ­та­­арал аудандарының мақта өндіруші кәсіпкер­лері және шаруаларының өзекті мәселеле­ріне қатысты Мәжіліс депутаты Қайрат Балабиев Премьер-министрдің орынбасары – Сауда және интеграция министрі Серік Жұманғаринге депутат­тық сауал жол­дады. Миллионнан астам тұрғынның әлеуметтік-экономикалық жағдайы мақта өнімдеріне тікелей байланысты және мақта өсіру шарулардың негізгі табыс көзі болып табылатынын айтқан депутат 2022 жылы мақта бағасы төмен болып шаруалар сата алмағанын мәлім етті. Бұл өз кезегінде көк­темгі агротехникалық шараларды өткізу, мақ­та тұқымдарын егу, жанар-жағармай өнім­дерін дайындауға кері әсерін тигізуде. «Ди­қандардың агротехникалық шара­ларды толық көлемде жүргізе алмауы, сапалы тұқымдардың тапшылығы жоғары өнім алуға мүмкіндік бермей, төмендеуіне алып келген. Ауыл шаруашылығы ми­нистрлігі тарапынан түріктің сапа­лы мақ­та тұқымымен қамтамасыз ету жұ­мыс­тары жүргізілген еді. Бірақ тұқым­ның қымбат­тылығына байланысты егін­шілер сатып алудан бас тартқан. Тағы бір ерекше атап өтетін жағдай, шикізат өндірілгенмен мақтаны әрі қарай өндеу, мата жасау, кәсіп­орындар құру, жалпы жеңіл өнеркәсіп мәселесі шешілмей тұр. Сондай-ақ мақта егетін аймақта бірде-бір тоқыма фабрикасы жоқ. Ал көрші Өзбекстанның әр облысында бірнеше мақта тоқыма фабрикалары бар екендігін ескерген жөн. Сондықтан көрші мемлекетте мақтаның бағасы мен оны сатуға байланысты қиыншылықтар туындамайды. Бұл айтылған жағдайлар қазіргі кезде кәсіпкерлер мен шаруаларды қатты күйзелтіп, оңтүстік өңірдегі әлеу­мет­­тік шиеленістің туындауына себеп бо­луда. Бүгінгі күні әлемдік нарықта мақ­таға деген сұраныс өте жоғары, деген­мен елімізде өсірілген өнімнің дүниежү­зі­лік нарық талшығының сапасы мен дәре­жесі төмендеп кеткендіктен басқа ел­дер­мен бәсекелес бола алмай отырмыз. Жо­ғары сапалы мақта алу үшін бірінші ке­зекте мақта өндірушілерге өткізілген өнім көлеміне байланысты субсидия беру­ді қайта жандандыру және элиталық дәре­жедегі тұқымдық шитті өзімізде шыға­руы­­мыз қажет», делінген депутаттық са­­уал­да. Осы орайда Мәжіліс депутаты отан­­дық мақтаның сапасын жақсарту жә­не оны жаһандық нарыққа шығару үшін, бі­рінші кезеңде республикалық бюд­жет­­тің есебінен элиталық жоғары дәре­же­лі шитті сұрып­тарын сатып алып, қол­же­тімді бағамен мақта өндіруші шаруа­лар­ды қамтамасыз ету қажет деп есеп­тей­ді. Сонымен қатар вице-премьерден за­манауи озық технологияларды енгізу ар­қылы шитті мақтаның элиталық жоғары дә­режелі сұрыптарын өз елімізде шығару мәселесін шешуді сұрайды. «Шаруалардың шығарған шығындарын ішінара өтеу мақсатында және көктемгі агротехникалық дала жұмыстарын толық көлемде жүргізіп, мақта дақылын өз уақы­тында өсіру үшін өндірушілерге күз­де өткізілген өнімнің әр тоннасына субсидия беру жолдарын қарауды, елімізде өндірілген мақта өні­мін тұрақты өткізуді қамтамасыз етуге мүм­кіндік беретін, ол өнімдерді өңдейтін және мата жасайтын тоқыма фабрикаларын салу мәселесін ұйым­дастыруды сұраймын. Қазақта «ха­лық қаласа хан түйесін сояды» деген қа­натты сөз бар. Оңтүстік шаруаларының жанай­қайы Үкі­мет құлағына жетіп, екі жақ­қа да оң­тай­лы шешім қабылданарына сене­міз. Бұл түйткіл мәселені шешкен жағ­дайда елі­­міздегі жеңіл өнеркәсіпті жоғары дең­­гейге көтеруге болады», дейді өз сауа­­лын­да Мәжіліс депутаты Қайрат Балабиев.

Айта кетелік, облыс әкімдігінің мәлі­метінше, мақта кластерін дамыту үшін 5 жылда Мақтаарал, Ордабасы, Сау­ран, Шардара, Жетісай аудандарын­да 12 тоқыма тігін фабрикаларын ашу көз­де­ліп отыр. Жалпы құны 22 млрд теңге болатын 3 инвестициялық жобаны жылдық 4% мөлшерлемемен несие­ле­н­діру жөнінде Ауыл шаруашылығы министрлігіне ұсыныс енгізілген.  

Түркістан облысы