Жаңа бағыт, жаңа мүмкіндік

Адам бойында асыл қасиет­тер танымымыз­дағы «текті адам» ұғымына сәйкес келеді. Ол халық пен қоғамға мін­сіз қызмет етумен айрық­шаланады. Оған үнемі үздіксіз өзін-өзі дамыту мен жетілдіру тән. Осындай азаматтарды көпшілік ортада жасаған игі ісіне орай «текті елдің ұрпағы ғой, текті екен» деп жатады. Ұлы даланың мұрагері үшін «асылдың сынығы», «тектінің тұяғы» деген сөзді есту – үлкен мәртебе. Текті­лік – адам бойындағы адалдық, кеңпейілділік, терең білімділік, еңбекқорлық, отаншылдық қа­сиетке ие секілді барлық көркем мінездің жиынтығы іспетті. Шын мәнінде, ол – адамдық санамен байланысты.

Мемлекеттік саясат мәселе­лері – қабылданған заңдар мен ережелер арқылы шешілуі керекті түйіндер. Осындай мысалға арнап «Заңдар рухын» «халық рухына» теңеген еді Шарль Монтеське. Ол «кез келген қоғамда әрекет ететін, белгілі бір тазалық заңдарға тән болуы керектігін, жазалау үшін де олар мінсіз адалдыққа ие болуын» жаз­ды. Демек азаматтардың жеке­­лей мемлекеттік саясатқа ұмты­­лысы алдымен, қандай шешім­ге жету үшін мемлекет қаты­суы маңызды екендігін білуі шартты.

Дегенмен қоғамдағы тәжірибе нарық монополияланып, сыбайлас жемқорлық пен қылмыс бой бермей, басқару жүйесіндегі қабылданған шешімдерді іске асырудағы сапасыздық және қалталылармен сөз байласу тұр­ғындарға көрсетілетін тұрмыс­тық қызметтердің сапасының көп жағдайда сын көтермеуі қоғамда əртүрлі теріс пікірлер тудырып, əлеуметтік желілерде жағымсыз ақпараттық кеңістік қалып­тастыруда. Бұл үрдіс өз кезегін­­де, қоғамдық ортаның əлеумет­тік-мəдени негізіне көлеңке түсі­ріп, мемлекеттік басқару жүйе­сінің беделіне нұқсан келті­ру­де. Мұның сыртында олардың кəсі­би қызметі, құқықтық тұр­ғы­да қорғалуы жəне елдегі қоғамдық-саяси, этносаралық жəне дінаралық, одан қала берді, экологиялық мəселелер тағы бар. Өз өмірі мен əлеуметтік-қоғамдық үдерістерді сыни көзбен бағалауда азаматтарымыздың бойынан сенім мен селқостық қатар көрінеді. Осы көріністердің негізі, өкінішке қарай, барлық деңгей мен сала­дағы сапасыздықтың күнделікті өмірде, адамдардың тұрмысында белең алып отырғандығында. Бұл ақыр соңында елдегі əлеу­меттік-психологиялық жағ­дайға теріс əсер етіп, əлеуметтік шиеленіс тудыруы мүмкін. Сапа­сыздықтың себебі қолға алын­ған істің түпкі нəтижесі сапа­лық көрсеткіштермен емес, жал­пы өндірілген өнім мен жал­пы бөлінген қаржы жəне оның «толықтай игерілуімен» баға­ла­натындығында жатса керек.

Бара-бара бұл əдетке айналып, жасандылық пен сапасыз­дық, жалған мəліметтер мен «жа­ғымды» есеп беру істің маз­мұнынан гөрі оның сыртқы көрінісіне, яғни ақпараттық жəне имидждік тиімділігіне «мəн» мен «басымдық» беріліп, оны мем­лекеттік басқару жүйе­сін­дегі үйреншікті іске айнал­дырып жіберді. Осының салдарынан туындаған мəселелер сөзбұй­далыққа салынып жылдар бойы өз шешімін таппай келді. Халықтың нақты өмір-тұрмысы, мұң-мұқтажы мен мүдделері ескерусіз қала берді. Осы келең­сіздіктердің қаупін ескере келе, Президент Қ.Тоқаев Жаңа Қазақстанды құру үшін, ең алдымен, қоғамда еңбекқорлық пен біліктіліктің, әділеттіліктің идеологиясын дəріптеп, оған басымдық берген жөн деп отыр. Бұл жұмыс адалдық, жүйелілік жəне бірізділік қағидатына негізделіп, бірте-бірте жүргізілуі шарт. Сонда ғана құқықтық нигилизмді еңсеріп, азаматтар тарапынан заң­ды мойын­дамау сияқты жөн­сіз­дік­тің, парықсыздық пен пасық­тық­тың тамырына балта шабылмақ. Түптеп келгенде, заң жұмыс істе­ген кезде ғана қоғамда тəртіп орнайды, ішкі саяси ахуал оңалып,  елдің өркениеттік даму жолына түсуіне жағдай туғызады.

Бүгінде қоғам жағдайын терең білуге ғылыми ізденістерді бағыттау маңызды. Бұл туралы Мемлекет басшысы елдің рухани дамуындағы өткір мәсе­лелерді айқындаған Ұлтық құ­рыл­тайдың екінші отырысында «сараптау-талдау қызметін тиімді жүргізетін мықты орта­лықтар желісі қажеттігіне» баса мән берген еді. Шынымен де, бүгінде көптеген мекеме «республикалық» деңгейде құрылғанымен, өз деңгейлерінде мәселені қамти алмай отыр. Оның өзіндік себептерін заманауи жаңғыртуға мұқтаждығы, жалақының аздығынан іздеуге бола­ды. Дегенмен қоғамның жаңа сапаға енуі қазір аса қажет. Ол ұлт­тық ерекшелікпен үйлесім табатын жаңа психология, жаңа үрдістерді қамтамасыз ету өзекті. Әркез үздіксіз даму­да тұ­рақ­сыздық пен рухани дағ­да­рыс, түрлі саяси-экономикалық астыр­тын күштердің жағымсыз әсері, теріс идеологиялар мен бұрмаланған идеялар болады. Оны тежейтін бірден-бір күш – тарихи-ұлттық сана.

Тарихи санамыздың қуат­ты­лығы – барлық тартыс­тар мен қоғамдық дауларды демо­кратиялық заңдар, институттар аясында қарастырып, шешуге дағдыландырады. Бұл бағытта елдегі Конститу­ция­лық реформаға көп болып қолдағанымыз ауқымды демо­кратиялық үрдіске ұласады деп сенеміз. Осыншама ауыр жүк пен жауапкершілік­ті мойнына ала отырып, Мемлекет басшысы осы саяси өзгерістерге деген халық пікірінің маңызына үлкен мəн береді. Сонымен саяси реформалар қазірдің өзінде нақты жəне түсінікті қадамдар жасатып, аумалы-төкпелі заманда əлеуметтік шиеленісті бəсеңдетуге, жаңа саяси үлгіге көшуге жол ашты. Еліміздің дамуындағы ауқымды жəне іргелі Конституциялық реформа барысында билік тармақтарының өзара теңгерімділігі қағидаты негізін­де суперпрезиденттік кезе­ңдегі олқылықтар жойылып, мемлекет пен қоғам арасындағы тиімді диалог орнығатыны анық.

Бүгінгі туындап отырған мәсе­лелерді өз деңгейінде реттеу жаңа уақыттың талаптарына жауап беруге мүмкіндік береді. Осы орайда ұлттық мұратты темірқазық етіп, билік пен қоғамды үйлестіру – бәріміздің абыройлы міндетіміз.

Ақиқатында, қазіргі саяси реформалар – Қазақстанның жаңа дәуірінің басталғанына дәлел. Көптеген түйткілді мәселенің басы ашылып, бірлесе шешуге жұмылып отырмыз. Жерді сатуға тыйым салып, аймақтардың дамуына ерекше көңіл бөлініп, жаңа облыстар ашылды, қазақ тілінің мəртебесіне басымдық берілді. Сыбай­лас жемқорлыққа қарсы бітіспес күрес басталды. Бұл жаңа бағыт саяси-экономикалық монополиясыздандыруға басым­дық беріп, қоғамдық бақылау­ды күшейтуді көздейді. Билікті монополиялауға тос­қауыл қойып, популистік ұран­мен əуестенуге тыйым салады. Басты мақсат – Қазақстан халқының ұзақмерзімді мүддесін қам­тамасыз ету.

Нұрбек ПҰСЫРМАНОВ,

Мемлекет тарихы институтының директоры