Педагогикалық университет қандай болуы керек?

Шілде айында өткен Астана қаласын дамыту мәселелері жөніндегі кеңесте Пре­зидент Қасым-Жомарт Тоқаев елорда­дағы бі­лім беру ұйымдарына қатысты өзекті мә­­селелерге тоқталып өтті. Айтыл­ған мәселелердің бірі – бас қаладан педа­гогикалық жоғары оқу орнын ашу. Мем­лекет басшысы Астанада білікті ұстаз­дардың тапшылығы ерекше сезіліп отыр­ғанын айтып, жыл сайын бір мың­ға жуық мұғалім жетіспей жататынын хабарлады. «Сондықтан елордада педа­гогикалық жоғары оқу орнын ашу туралы ұсынысты қолдаймын. Бұл – дер кезінде көтерілген бастама. Сол арқылы салынып жатқан мектептерге қажетті мамандар даярлауға мүмкіндік туады. Үкімет педагогикалық оқу орнын ашуды мұқият пысықтауы қажет. Қаражат мәселесін шешуі керек», деді Президент.

Астана қаласындағы жəне орталық, солтүстік аймақтардағы орта білім бе­ру ме­кемелерінің педагог мамандармен қамтамасыз етілу жағдайына талдау жасап көріп едік, жедел шешуді қажет ететін мəселелердің барына көзі­міз жетті. Соның ішіндегі кезек күт­тір­мейтін маңызды мəселенің бірі – елордада мемлекеттік педагогикалық университет ашу. Өйткені Астана қала­сының жəне оған жақын орналасқан елді мекендердің орта мектептерінде мамандардың тапшылығы жыл сайын қатты сезіліп отыр. Ал кадр мәселесін шешіп алмай, сапалы білім беру туралы әңгіме қозғаудың маңызы шамалы.

Осы орайда Астана қаласында ашылатын педагогикалық университеттің құрылымы, мақсаттары және міндеттері туралы өз ойымызды жеткізгім келеді. Кәсіптік деңгейі жоғары ұстаз арнайы педагогикалық жоғары оқу орнын­да толық қалыптасады. Өйткені мұндай оқу орнының бір ғана айқын мақсаты болады, ол – еліміздің білім беру меке­мелерінің (орта мектептер және колледждер) талабына сай келетін педагогтер даярлау. Біздіңше, педагогикалық университеттің негізгі міндеті: үш тілді еркін меңгерген, оқушыларға сыни ойлай білуді жəне өздігінен білім алу жолдарын үйрететін білікті ұстаздар даяр­лау; шығармашыл, заманауи оқыту техно­логияларын меңгерген жəне IT-құзыреттілігі жеткілікті, жан-жақты дамыған ұстаздарды қалыптастыру; жаратылыстану-математика циклдері бойынша студенттерге теориялық және практикалық мазмұндағы əдістемелік білім бере отырып, мектептерге енгізіліп жатқан STEM бағдарламасымен жұмыс істеуге үйрету; тəрбие беру əдіснама­сының іргетасы ретінде ұлттық тəрбие беру жүйесін қабылдау.

Сонымен қатар еліміздегі педаго­ги­ка­лық жоғары оқу орындары қазір­гідей Ғылым және жоғары білім министр­лігінің емес, Оқу-ағарту министрлігінің құрамында болуы қажет. Өйткені мектепке дейінгі мекемелер, орта мектеп және педагогикалық жоғары оқу орны құрылымдарының арасындағы ғылыми, әдістемелік, тәрбиелік және практикалық сабақтастық үзіліп қал­мауы үшін аталған құрылымдар бір сала құрамына кіргені дұрыс. Орта мектепке педагог дайындау бағытындағы әлемдік тәжірибеге зер салсақ, осы саланың түрлі ғылыми-зерттеу институттары немесе орталықтар педагогикалық жоғары оқу орындарында шоғырланған.

Мұндай жағдайда педагог маман­дығын таңдаған студенттер тек тео­риялық жəне практикалық білім жүйе­сін ғана меңгермейді, соны­мен қатар ғалым-педагогтердің жетек­ші­лігімен əртүрлі зерттеу жұмыстарына қатысады. Ал кафедралардың профес­сор-оқытушы­лар құрамы, ма­гистрант­тар мен докто­ранттар педаго­гика­лық бағыттағы ғы­лыми-зерт­теу жұмыс­тарымен мақсатты әрі жүйелі түрде айналыса алады.

Əлемдік білім беру жүйесі жəне педа­гогикалық бағыттағы ғылыми-зерттеу орталықтарының іс-тəжірибелерін сара­ла­сақ, педагогикалық университет құрамындағы төменде айтылатын зерттеу институттары жəне орталықтардың болғаны құптарлық. Кезінде жемісті жұмыс істеген Мұғалімдердің біліктілі­гін көтеру институтын қайтадан қалпына келтіру маңызды. Егер осындай институт педагогикалық университет құрамында болса, мектептегі пəндерді оқыту үде­рі­сінің практикалық нəтижелері жəне осы пəндерді оқыту əдістемесі мен тех­нологиясындағы теориялық жаңалық­тар бір арнада тоғысар еді.

Педагогика жəне психология ғылым­дары əрбір баланың түрлі бағытта дарыны болатынын дəлелдегелі жарты ғасырдан артық уақыт өтіпті. Демек уни­верситет құрамында оқушының да­рынын мақсатты түрде зерттейтін ғы­лыми орталықтар болуы керек. Мек­теп оқушыларының дарындылық фено­менінің теориялық негізін арнаулы ғылыми-зерттеу институттары жасаса, оны практикаға енгізу жұмысымен республикалық «Дарын» ғылыми прак­ти­калық орталығы айналысар еді.

Мектеп оқулықтары жөнінде айтылып жүрген мәселелер әлі де жүйелі түр­де шешілмей келеді. Өйткені əр пəн бойынша сапалы оқулықты жазып шығару – бір-екі автордың қолынан келетін жұмыс емес. Оқулықтар кешенді, күрделі ғылыми ізденіс жұмыстарының нəтижесінде сапалы болмақ. Егер мектеп оқулығын құрастыру жұмысына педагогикалық университеттер атсалысса, бұдан біздің ұтарымыз мол. Өйткені оқулық әзірлеуге педагогикалық оқу ор­нының ғалымдары, қызметкерлері, сту­денттер жəне мектептердің үздік мұ­ға­лімдері қатыса алады. Педагог-ғалым­­дар Ы.Алтынсарин атындағы Ұлт­­тық білім академиясы жасаған білім беру стандарттары негізінде оқулық­тар құрас­тырады, кафедра мүше­лері мен студенттер оқулықтың əрбір тақырыбын эксперименттік мектептер­де тəжірибеден өткізіп, əрбір оқушының оқу материалдарын қабылдау мүмкіндіктерін зерттейді. Осындай зерттеу нəтижесінде алынған статистикалық мəліметтер кафедраның ғылыми семинарларында талқыланады. Сөйтіп, университет кафедраларында оқулықтың жеке тақырыптары бойын­ша айтылған сындарлы пікірлер нəтиже­сінде сапалы оқулық пайда болады.

Жаратылыстану пəндері бойынша мұғалімдер даярлайтын факультет­терде мектептегі пəндік кабинеттерге қа­жетті құрылғыларды жетілдіру жұ­­мыс­­тарымен айналысатын студент­­тік конструкторлық орталықтар, құрылғы­ларды қолдан жасайтын шеберханалар, роботтехникалық зертханалар жəне білім алушылардың практикалық машы­ғы мен шеберлігін қалыптастыруға бағытталған тағы басқа бағдарламалар жұмыс істеуі керек. Болашақ маманның шығармашылығын дамытатын жəне практикалық шеберлігін ұштайтын осындай арнаулы орталықтардың болуы университеттің профессорлық-оқытушы құрамының, кафедра докторанттары мен магистранттарының студенттермен тікелей ғылыми жəне əдістемелік қарым-қатынаста болуын қамтамасыз етеді.

Қазақ халқының мыңдаған жыл бойы үздіксіз жинақтаған рухани бай­лы­ғы – өнерін, əдебиетін, тарихын­ зерт­тей­тін ғылыми институттар жеміс­ті ең­­бек етіп жатқанын білеміз. Универ­си­­тет құрамында осы рухани құн­ды­лық­­тар­мен байланыстағы педагогика­лық ой­лар мен идеяларды зерделейтін этнопе­дагоги­калық орталықтар болғаны жөн.

Базарбек МҰҚЫШЕВ,

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының докторы