Керекулік картоп өсірушілер неге алаңдайды?

Өңірлік ауыл шаруашылығы басқар­масының дерегінше, биыл Ертіс-Баян өңірінің фермерлері 806,4 мың тонна «екінші нан» жинап былтырғы ре­корд­ты бірден 133 мың тоннаға жаңарт­­ты. Алайда мұншама аста-төк кар­­топты қайда жіберерлерін білмей бас­тары қатып отыр. Қазір шаруа­шылық­тардың қоймаларынан босатылатын түйнектердің килосы 57-65 теңгеден сатылып кетіп жатыр. Былтыр дәл осы уақытта баға 110-120 теңге көлемінде болғанын ескерсек, жергілікті картоп өсірушілер қаншама шығынға батқанын бағамдай беруге болар.

– Жаз құрғақ өтсе де, картоп өсір­ген фермерлер күзде мол өнімге кенел­ді. Гектарынан орташа есеппен 327 цент­нерден алды. Жалпы, картоп өсіру­мен аймақта 142 шаруашылық шұғыл­данса, оның 96-сы – ірі фермерлік шаруа­шылықтар. Облыста жалпы сыйым­дылығы 495 мың тоннаны құрайтын 149 көкөніс сақтайтын қойма болса, оның ішінде 455 мың тонна өнімді заманауи жабдықталған қоймаларда сақтаудың мүмкіндігі бар. Черноярка алқабында 1-2 гектардан картоп салатындар да бар. Мұндай ұсақ шаруа қожалықтары үшін өз өнімдерін сатуда қиындық туындауы мүмкін. Ал үлкен шаруашылықтар нарықта танымал болғандықтан, жылдың соңында немесе келер жылдың көктеміндегі өлара кезеңде қалған бөлігін тиімді бағада өт­кізе алады, – дейді бас­қарманың бөлім басшысы Есентай Мүрсәлімов.

Бұған дейінгі жылдарда керекулік картопты Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан мемлекеттерінен тонналап сатып әке­тетін. Биыл Ресейде өнім мол шыққаны әрі оның өзіндік құны өте арзан болып тұрғанына орай өзге елдердің алыпсатар компаниялары отандық картоп өсірушілерге жуымай қойды. Қазіргі күні Ресей картоптың килосын импортқа 4-5 рубльден жөнелтіп отыр. Тең­геге шаққанда 24-25 теңге. Яғни біздің отандық картоптан екі есеге арзан. Ре­сей­лік түйнектің арзан болатын себебі бар, ол жақтағы топырақтың құнары жоғары, өнім жазда суарылмайды. Ал Павлодардағы Черноярка алқабы ала жаздай Ертістің суына тәуелді. Өзіндік құнын есептесек, қазіргі көтерме баға шамамен 80-90 теңге болуы керек. Амалы құрыған жергілікті фермерлер 60-65 теңгеден босатпасқа шарасы жоқ. Оның өзі сұраныс болған жағдайда ғана. Әйтпесе, қазір жергілікті нарықта сұраныстан ұсыныс көп.

«Агрокульт» ЖШС-ның басшысы Бақтияр Ысқақов әбден сұрыпталған картоптың өзін 60 теңгеге әрең өткізіп жатқандарын жеткізді. Сатып алушылар үнемі жеңілдік сұрайды. Амалсыздан 3 пайыз жеңілдік жасап, килосын 58,5 теңгеден беріп жатырмын дейді кәсіпкер. «Картоптың орташа көлемділерінің килосы тіпті 20 теңге болып қалды. 11 мың тонна картоп жинап едім, бүлдіріп алмайын деп жақын жердегі көкөніс қоймасында килосы үшін 5 теңге төлеп сақтап отырмын. Осы уақытқа дейін 7 мың тоннасы арзан бағаға сатылды. Аграрлық кредиттік корпорация алдында 180 млн теңге несие төлемі тұр. Көктемде тұқым, жанар-жағармай, ауылшаруашылық техни­калары мен агрегаттарын сатып алған­быз. Берешегімнің жартысын әрең дегенде жинадым. Енді қалғанын табу мұңға айналып тұр. Менің егістігіммен қатарлас картоп егетін Қайрат, Диас деген азаматтардың мәселесі тіпті күрде­лі. Олардың да банктер алдында қан­ша­ма борышы, міндеттемелері бар. Жағ­дай бұлай жалғаса берсе, көптеген шаруа­шылық банкрот болуы әбден мүмкін», деп мұңын шақты шаруа басшысы.

Ал «Аңдас» ШҚ басшысы Зейнолла Сәлменбаев бұған дейінгі жылдары сапалы өнімді Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан мемлекеттерінің кәсіпкер­лері іздеп келіп алып жүргенін айтады. Былтыр еліміздің батыс өңірлерінің әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялары келіп, жергілікті шаруашылықтардың картобын тиімді бағада сатып алған еді. «Баға қазіргі қалыппен құлдырай берсе, алдағы жылдары егіншіліктің бұл түріне қызығатын адам таппай қалатын түріміз бар. «Картоптың «Вега», «Конкорд», «Коломбо», «Гала» секілді кең таралған түр­лерін өсіреміз. Өзбекстан халқы «Ве­ганы», өзіміздің жергілікті жұрт «Ко­ломбо» сорттарын ұнатады. Біздің картобымызды Түрікменстан, Ресей мем­лекеттері тұрақты алып келген. Ре­сейдің көршілес аймақтары көктемде тонналап сатып әкететін. Ол жақта өсірілетін түйнектер ұзақ уақыт сақтауға жарамсыз. Біздің егіс алқаптарымызда өсі­рілетін өнімдеріміз сақтауға өте төзім­­ді. Мамырға дейін сақтағанда өнім­­нің көп болса 5-10 пайызы ғана бүлінеді. Жыл сайын танаптарды ауыстырып, картоптың тұқымдық сапасын сақтап қалуға тырысамыз. Бір жерге жыл са­йын картоп отырғыза берсең өсімдік ауруға ұшырайды, сапасы төмендейді. Ал сұрыптық қасиетін сақтасаң, картоп гендік ерекшелігін жоғалтпайды»,  дейді көпжылдық тәжірибесі бар Зейнолла Қайрошұлы. Фермердің сөзінше, қазір Ақсу қаласының, Павлодар, Терең­көл, Железин, Аққулы, Ақтоғай аудан­да­ры­­ның картоп өсірушілері өнімдерін сырт­қа өткізе алмай қиналып отыр. Өнім­­нің, тіпті ішкі нарықта тиімді баға­да өтпеуіне жергілікті жерде қайта өңдей­тін өндірістің болмауы себеп деп есептейді ол.

Анықтағанымыздай, облыста картопты қайта өңдеумен небәрі бір ғана кәсіпорын, «Saida» жеке кәсіпкерлігі шұғылданады екен. Оның өзі Шарбақты ауданында орналасқан. Мұндағы шағын цехта күніне 70-80 қаптама картоп қытырлақтары (чипсы) шығарылады. Цехтың жылына ең көп дегенде 15 тонна ғана картопты өңдеуге қауқары бар. «Best» брендімен танымал қытырлақтар әзірше облыс көлемінде ғана сатылып жатыр. Кәсіпкер Айсұлу Байысованың айтуынша, қытырлақ шығаруға кар­топтың кез келген сорты жарамайды. Оған арнайы сорттар әрі көлемі орташа түйнектер ғана пайдаланылады. «Черноярка алқабындағы әлдебір шаруашылық әзірше шикізатпен қамтамасыз етуде. Керегемізді кеңейту үшін бізге қаржылық мүмкіндік пен жаңа нарық керек. Сондықтан өзге аймақтардың дистрибьюторлары өні­мімізді алып, тұтынушылар арасында сынап көрсе деген тілегіміз бар. Былтыр мемлекеттің қолдауына ие болып, 2,9 млн теңге грант ұтып алғанбыз. Цех соның нәтижесінде жұмыс істеп тұр. Ал өніміміз жүз пайыз табиғи картоп пен күнбағыс майын және дәмдеуіштер ғана қосамыз», деп әңгімеледі кәсіп иесі.

Ресми статистикалық деректерде былтыр керекулік шаруалар Ресей, Өз­бек­стан, Түрікменстан, Қырғызстан елдеріне жалпы көлемі 129,4 мың тонна картоп сатқаны айтылады. Ал биылғы жыл басынан тағы 129,5 мың тоннасы сырт мемлекеттерге экспортталыпты. Оның басым бөлігі өткен қыс пен көктем айларында сатылғанын ескеру керек. Әзірше биылғы өнімнің қаншасы сыртқа сатылғаны туралы деректер тіркелмеген. Өңірлік ауыл шаруашылығы басқармасы қайта өңдеу және кооперацияны дамыту бөлімінің бас маманы Татьяна Нагула облыс тұрғындары жылына небәрі 75,5 мың тонна картоп тұтынатынын жеткізді. Ал жиналған картоп бұл сұраныстан 12 есеге асып түскен. Мемлекеттің миллиардтаған демеуқаржысы бүгінде көбіне жаңа көкөніс қоймаларын салуға жұмсалып жатқанын, алдағы екі жылда бір ғана Керекуде 58,5 мың тонна қойма пайдалануға берілетінін айтсақ та жет­кілікті. Ендеше, Павлодар облысына қайта өңдеу кәсіпорындары ауадай қа­жет. Жалғыз «Saida» ЖК-дан өзге кар­топ­ты қайта өңдеу кәсіпорындары мүл­де жоқ. Крахмал шығаратын зауыт салу туралы мәселе көтерілгелі біраз уа­қыт өтті. Жоба сөзбұйдаға салынып, созылып кетті. Бұған дейін облыс орта­лығында картоп қытырлақтарын шыға­ратын өндіріс те ашылады деп күтілген. Алайда шетелдік инвесторлар қаржы салуға жүрексініп қалды. Сондықтан павлодарлық картоптың әзірше бағы ашылмай тұр.

Ауыл шаруашылығына жауапты органдардан сұрап білгеніміздей, алдағы қыс пен көктем айлары үшін жергілікті қоймаларда 330 мың тонна картоп сақтаулы тұр. Оның 45 мың тоннасы тұқымдық картоп саналады. Жергілікті фермерлер баға түзелмейінше, жағдайы­мыз оңалмайтыны анық дейді. Қазір ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәр­мең­кесінде картоптың килосы 80 теңге­ден, ал әдеттегі дүкендерде 120 теңгеден аспай тұр. Қорда әлі де мол өнім бар екенін ескерсек, жуық уақытта баға өседі деп болжауға ешбір негіз жоқ.

Павлодар облысы