Күршімнің келешегі кемел

Күршім – көлемді аудан. Кең­дігіне қарай климат пен жер бедерінің алуандығы да бар. Айта­­лық, солтүстігі Бұқтырма су қой­масымен, оңтүстік-батысы Зай­сан қазаншұңқырымен, шығысы Ал­тай әлдилеген Марқакөлімен бай­тақ суға кенеліп жатқан аудан аумағында көлбей созылған жазық та, Ай ажарындай Қиынкеріштің шөлді түзі де, орман-тоғайлы тау аңғары да табаны тозбай аралаған адамды таңғалдырмай қоймайды. Теңіз сапырған дауыл, көкжиекті сағымға ораған аптап, еліміздегі ең қатты сары­шұнақ аяз, белуардан түсетін қар – Күр­шімге тән. Міне, осы табиғаты таңдай қақ­тыратын ау­данға таяуда жолымыз түсті. Паромға мініп, қараңғы түсе аудан ор­талығына жеттік. Келесі күні аудан әкімі Алтайбек Сейітов өңір­дің әлеуметтік-эко­номикалық дамуын­дағы өзгерістермен таныстырды. Қытай елімен шекарада жатқан шалғай аудан болғанымен, соңғы жылдары сәтімен жүзеге асырылып жатқан жағымды жаңалықтар Күршімде мол. Алғашқы Арбат пен әмбебап спорт кешені Аудан орталығында бой көтеріп келе жатқан Даңқ мемориалдық ке­шенінің аумағы 5 гектарды құрай­ды. Екі секторға бөлінген аумақ­тың бір жағы тұрғындардың сейілдеуіне арналған. Онда гүлзар, субұрқақ, орындықтар мен аллея орналаспақ. Ал екінші сектор боздақтарға ар­нал­ған қасиетті орын саналады. Алыс­­тан көз тартатын көрнекті тасқа  қабырғасы бетоннан құйылған. Соғыстан қайтпаған 5 315 боздақтың аты-жөні габбро тасқа ойып жазылыпты. Мемо­риал кешені Ұлы Жеңістің 70 жыл­дығында ашылады деп күтілуде. Кеңестік кезеңдегі ма­ши­на-трактор стансаларының ғи­ма­раттары тоқсаныншы жылдары жаппай күйрегені белгілі. Күр­шім­діктер орталықта ғайыптан тайып сақталып қалған осындай ғимаратты қайта жөндеуден өткіз­ген екен. Алдыңғы иесі жекеше­лен­дірілген ғимаратты дұрыс пайдалана алмаса керек. Оның үстіне алып ғимаратты жылыту қомақ­ты қар­жыны қажет етеді. Ғима­рат­­тың төбесі шатырмен жабы­лып, ыстық және суық су мен жылу құ­бырлары тартылды. Ғи­ма­ратта гим­настика, бокс, күрес залдары бар. Алтайбек Сейітұлы балалар мен жасөспірім­дердің спорт мек­тебі осы кешенге көшірілетінін жет­кізді. Оқушылар жаңа кешенде оқу кабинеттері, үйірмелер, жаттығу залдары, жуыну бөлмелері және асханамен қамтылады. Апатты жағ­дай­дағы ғимаратқа мердігерлер сейс­ми­калық күшейту жұмыстарын жүр­гізіп, алып темір бағандармен бекіт­кенін аңдадық. Әмбебап спорт кешенінің ғимаратына 27 мил­лион теңге бөлінген. Жалпы, ау­дан орталығында спортпен шұ­ғыл­дануға жақсы мүмкіндіктер жасалғанын көруге болады. Шағын футбол алаңдары, үлкен стадион жарыстар мен жаттығулардан босамайды, дейді күршімдіктер. Осыдан екі жыл бұрын пайда­лануға берілген көпқабатты үй – орталықтың көркі. Онда оқуын бітіріп, ауданға «Дип­ломмен – ауыл­ға!» бағдарламасы бойынша келген жас мамандарға 64 пәтер берілген. Олардың ішінде мем­лекеттік қыз­меткерлер, дәрігерлер, ұс­таздар, толық емес отбасылар мен жетім балалар бар. Бүгінде алыс­тан көз тартатын көрікті бас­пана Күршімге келген қонақтың назарын еріксіз аударады. Әмбебап спорт кешені мен көпқабатты үйдің ортасынан жаңа мешіттің құрылысы басталған. Құлшылық үйінің құрылысы мектеп түлектері мен жергілікті кәсіпкер­лер қаражатына салынбақ. Абаттандыру мақсатында ауданда алғаш рет «арбат» салынып жатқанының куәсі болдық. Күр­шімнің кіндігіндегі 300 метр­ге жуық көшенің екі жақ шеті бекітілгендіктен, көшеде көлік қоз­ғалысы болмайды. «Арбат» аудан халқы мен қонақ­­тарының сейілдейтін орны ретінде гүлзар­мен, декоративті мүсіндермен көм­керіледі. Қапталында мектеп орналасқандықтан, оқушылардың қауіп­сіздігі үшін де тиімді болмақ. Шағын «арбатты» салуға 7 миллион теңге қаражат бөлінген. – Әлбетте, ауылды жерлерде «арбат» салу үрдісі жоқ. Күршімнің көшелері кең болғандықтан, заманауи талапқа сай көріктендіруді қолға алдық. Ауданымызда өнерлі жандар көп. Олардың арасында зергерлер, тоқымашылар, суретшілер, ақындар бар. Сондықтан, бұл өнер көшесіне айналады. Алдағы уақытта мұнда өнерлі тұрғындарымыз бас қосып, өз бұйымдары мен туындыларын ұсынады деген жоспарымыз бар, – деді аудан әкімі. Инфрақұрылым игіліктері Күршімнің көшелері тақтайдай тегіс. Биыл аудан орталығында 7 шақы­рымнан астам көше, жалпы, соңғы үш жылда 18 шақырым көше асфальтталып, бұл шаруа ағымдағы жылы толығымен аяқталған екен. – Айтуға оңай. Осыдан бес жыл бұрын­ғы Күршімнің көшелері сиық­сыз еді. Асфальт жоқ, барының өзі ойдым, жаяу адам сүрінетін шо­қалақ. Күршім – Кеңес өкіметі кезін­де де асфальт өркениетінен тыс қалған өңір болатын. Қазір көше шеті жасыл желекпен көмкеріліп, жаяу жүр­гінші жолдары салынды, жиектастар қойылды. Осылайша, қала жағдайына жақындап қалдық. Көшелерге тас төселген соң шаң басылды. Бұл тұрғындарды мә­де­ниеттілікке баулиды. Қазір тұр­ғындар жанын­дағы жол жөнделген соң үйі мен қоршауларын заман талабына сай ретке келтіре бастады. Аула­лардың жөнделуі тұрғындарға кәсіп көзін тауып беріп отыр. Қаша дайындайтын цехтар ашылып, олар өз өнімдерін өткізуде. Бұл жер­гілік­ті жұрт­қа да қолайлы. Өйт­кені, өз өніміміз қала бағасымен салыс­тыр­ғанда арзанға түседі, – деді аудан басшысы. Күршімде инфрақұрылымды дамытуда оң өзгерістер бар. Биыл бұрынғы Марқакөл ауданының орталығы болған Теректі ауылында ұзындығы 400 метр көшеге асфальт төселген. Теректі – тірек ауылдардың бірі. Сондай-ақ, көшені жарықтандыру бойынша жұмыстар жүргізілді. Теректі, Боран, Сарыөлең ауылдары да түнгі самаладай оттарымен көз тартарлық көрініске ие. Теректіден Ақжайлау, Ұранхай ауылдарына дейінгі тау аңғары жарықпен қамтылып, ауданда аталған мәселе бірқатар реттелді. Күршім ауылындағы су құбыры биыл тағы бір шақырымға ұзартылып, тұрғындар құбырды үй ішіне дейін кіргізіп алуда. Биыл ауданда ауызсумен қамтамасыз ету 65 пайызды құрап отыр. Күршімдегі көрікті орындардың бірі – Астанадағы жобамен салын­ған «Қазақ елі» монументінің шағын көшірмесі екі жыл бұрын ашылғаны есімізде. Ауданның барлық салтанатты іс-шаралары осы монумент жанында өтеді, сонымен қатар, той-томалаққа келген қонақтар қыдырыстайтын орын. Мәрмәр тастан салынған мо­ну­ментте түпнұсқадағыдай Елба­сы тұлғасы, жас­тар, өндіріс, батыр­лар бейнесі бедерленген. «Қазақ елі» кешенінің шағын көшір­месі орналасқан саябақты қақ жа­рып ағып жатқан каналдың жаға­лауы бекітіліп, субұрқақ жаса­лыпты. Алтайда мыс өндіріледі Кәсіпорындарға келер болсақ, ауданда балық өңдеу зауыты жұмыс істейді. Жоғары деңгейде өңделген балық филесі Еуропа елдеріне экспортталады. Балықтың сүйегіне дейін ұн жасап, өңірдегі құс фабрикаларына жем ретінде өткізетін қалдықсыз кәсіпорында 50 адам жұмыспен қамтылып отыр. Аудан тұрғындарының ырыздығы болып отырған Зайсанның жағалауындағы 8 ауыл балықшы бригадаларына топтастырылған. Салық комитетіне тіркелген бригадалар айдыннан аулаған балықтарды аталған зауытқа өткізеді. Бұл – халықаралық комиссия аттес­таттаудан өткізіп, сертификат берген экспорттық әлеуе­ті бар кәсіпорын саналады. Биыл күр­шімдік балықшыларға 700 тонна балық аулауға рұқсат берілген екен. Оның ішінде көксерке, табан сынды балықтың барлық түрлері бар. Алтайдың бір пұшпағын жайлаған өңірдің алтын өндірумен атағы шық­қаны белгілі. Бұл туралы аңызға бер­гісіз әңгімелер де көп ел ішінде. Соның бірі бүгінде Барақ батырдың есімі беріл­ген бұрынғы «Дарственный» ауылы. Қазіргі кезде ауданда «Алтай золото», «Визол» сынды кәсіпорындар алтын өндіреді. «Восток кент» ЖШС үш жыл бойы барлау жұмыстарын жүргізген екен. Келесі жылы Марал­дыда алтын өңдеу фабрикасын салмақ. Яғни, талайлардың көзқұрты болған Алтайдың алтыны әлі бар. Сонымен қатар, Ақбұлақта мыс өн­діру­мен шұғылданатын «Қаршыға» ЖШС өз жұмысын бастады. Онда мыс өн­діру кешені салынатын болады. Жақын арада инженерлік жұмыстар жүргізіліп, вахталық кент пен жол құрылысы, электр желілерін тарту бас­талады. Соғысқа дейін Күршімде алтын біршама өндірілгенімен, мысқа сұраныс болмағаны белгілі. Жаңа кәсіпорын жылдық қуаты 740 мың тонна кен өндіріп, 22 мың тонна таза катод­ты мыс шығаруды жоспарлап отыр. Жо­ба­ның құны – 16,5 миллиард теңге. Кә­сіп­орын іске қосылған кезде 450 адам тұ­­рақты жұмыспен қамтылады. Ал құры­лыс барысында 750 адамға жұмыс табы­лады. Үкімет қаулысы бойынша бүгін­де жаңа өндіріске жер телімдері бөлін­ді. Жоспар бойынша, аталған кен орны өңірдегі үдемелі индустриялық-инно­вациялық даму бағдарламасына енгізіл­ген ірі өндіріс орындарының бірі болады. Күршім мен Теректі арасын жал­ғай­тын жолдың жартысы жасалды. Бұл жұмыстар жалғасын табады. Күре­жол­дың шетінде орналасқан асфальт зауыты келер жылға тасты үгітіп дайындап жатқанына куә болдық. Елбасының «Нұрлы Жол» бағдарламасы арқылы қар­қын алар құрылыс та осы болуы тиіс. Ауданның негізгі брэндтерінің бірі – қарбыз. Облыс орталығы мен өңір­ді қауын-қарбызбен қамтамасыз ете­тін күршімдіктер Еуразиялық эконо­мика­лық одақ қарсаңында көрші Ресей еліне қо­мақты өнім жөнелтуге мүмкіндік алды. Жаңа нарыққа жол ашудың нәти­же­сінде Ақши, Топтерек сияқты ауыл диқан­дарының еңбек өнімділігі артты. Мәдениет пен білім жолға қойылған Күршімнің күрежолына шыққаннан көп ұзамай, алдыңыздан Сарыөлең қарсы алады. Атауында тұрғандай, кемеліне келіп, жарқырап тұрған елді мекеннің бірі осы. Ауыл шетіндегі жол тақтайдай тегіс, қос қапталға ағаш отыр­ғызылған. Барлық көшелері жарықтандырылған ауылда 2 мыңға жуық халық тұрады. «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы бойынша Есенбек Тоқтағанов есімді тұрғынның жуырда ашқан мейрамханасы жол жиегінде орналасқан. Техника жөндеу орталығы мен шаруа қожалығы бар азамат ауыл тұрғындарына жұмыс беріп отыр. Осыдан 3 жыл бұрын ашылған балалардың «Балдәурен» демалыс лагері де осында. Биылғы жаз маусымында 2 мыңға тарта бала демалды. Күзгі, қысқы каникулда да балалар қабылдайтын «Балдәурен» аудан көлеміндегі алты демалыс лагерінің бірі. Оған өңірдегі өзге аудандардың бала­лары да келеді. Ауыл ішінде ашыл­ған саябақта субұрқақ орнатылып, көгалдандырылып, қоршалған. Сарыөлеңде төбесі ортасына түскен ескі клубты қайта жөндеуден өткізген екен. Қазір мәдениет үйі ретінде қыз­мет атқарып тұрған ғимараттың 184 орын­дық көрермен залы, кітапханасы бар. – Қазір кітапханамызда ескі қордан алынған 2 мыңнан аса кітап, жаңа қорға түскен 3 мыңға жуық кітап бар. Гауһар Смағұлқызы мектептің бір сыныбын сұрап алып, бұрынғы кітапхананың кітаптарын күн көзіне желінуден, тамшыдан бүлінуден сақтап қалды. Кітапхана Елбасы, Қазақстан жазушылары мен шетел жазушылары, жерлес қаламгерлерге арналған бөлімдерден құралған, – деді мәдениет үйінің меңгерушісі Бекеш Кеңесов. Айта кетерлігі, жеті жыл бұрын бүкіл ау­дан­да 8 мәдениет үйі ғана болса, бү­гінде 29 ауылда мәдениет үйі жұмыс іс­­­тей­ді. Ал кітапхана саны 7-ден 24-ке де­­йін кө­бейді. Ауданда 52 мектеп болса, оның ішінде 40 мектепте жылыжай жұ­­­­мыс істейді. Онда оқушылар мектеп ас­­­ха­­­на­­сы­на қажетті көкөніс өнімдерін өсіруде. Думан АНАШ, «Егемен Қазақстан». Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы.