Мемлекет тарихы институтында «Қазақ хандығының жаршысы» атты дөңгелек үстел болып өтті. Онда Қазақ тарихының ұзақ жылдық тарихы туралы бірнеше томдық «Көшпенділер» және «Алтын Орда» атты көркем шығармалар жазған Ілияс Есенберлиннің 100 жылдығын атап өту туралы пікірлер мен ұсыныстар айтылды.
Отырысты институт директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Бүркітбай Аяған ашып, жүргізіп отырды. Биыл жазушының 100 жылдығы ЮНЕСКО деңгейінде аталып өтпекші. Оның үстіне ұзақ жылдар бойы халықтың ойына оралтып, рухын көтеру үшін еңбектеніп, тарихын тірілткен Қазақ хандығының 550 жылдығы тойланатын болады. Дөңгелек үстелге қатысқандар осы екі датаның бір мезгілде аталуының символикалық мәні барын атап өтті.
Жазушының 100 жылдық мерейтойына арнап Мемлекет тарихы институты директорының орынбасары Амангелді Қашқымбаев «Ұлы Дала тұлғалары» сериясымен «І.Есенберлин (1915-1983)» атты монография жазып шыққан еді. Отырыс барысында осы кітаптың маңызы, оның жазушы өмірін кеңінен қамтығандығы туралы сөздер де айтылды. Дөңгелек үстелге қатысқан ғалымдар, жазушылар мен қоғам қайраткерлерінің көбі І.Есенберлин өмірінің өршілдігі мен шырғалаңы туралы алғаш рет осы кітаптан оқығандарын мойындап жатты.
Ерек жазушының ерен еңбегі еліміздің барлық түкпірлерінде патриоттық рухты көтеру мақсатында кеңінен аталып өтіп, оның үлгі-өнегесін жастардың санасына егу мақсаты бүгінгі күні мемлекеттік органдардың ғана емес, барлық қоғамдық ұйымдардың, қанында ұлттық намысы бар танымал адамдардың, жазушылар мен қоғам қайраткерлерінің міндеті екендігі айтылды. Осы бағытта алғашқы болып ой өрбіткен сенатор Жабал Ерғалиев Есенберлин тойы елдіктің тойы екендігін нақтылай түсіп, оның Ақмола облысы мен Алматы, Астана қалаларында ғана шектелмеуі қажеттігін атады. Тарихшы қаламгер туралы алғашқы сөздің Мемлекет тарихы институтынан шығып отырғандығы да үлкен абырой. Осы институт қабырғасынан шыққан монография арқылы жазушыны өзімізге жаңадан ашқандай болдық, деді ол.
Жазушының туған жері Ақмола облысы мен Атбасар қаласында атқарылатын шаруалар жөнінде бұрынғы сенатор, бүгінгі Ақмола облысы әкімінің кеңесшісі Светлана Жалмағамбетова хабардар етті.
Есенберлин Қазақстан тәуелсіздігінің туы болған тұлға, деп бастады өзінің сөзін филология ғылымдарының докторы, профессор Тұрсын Жұртбай. Оның 100 жылдық тойын лайықты атап өту барша қазақстандықтарға үлкен сын. Қазақтың батырлық, ерлік сияқты ұлттық рухты оятар, сананы сілкінтіп, патриоттық сезімге шоқ тастайтын сезімдері Есенберлинге дейін ұмытылуға жақын еді. Қазақ батырларының ерлігі ертегі, аңыз сияқты мифологиялық жағдайға ғана жеткізілгенде қазақтың Ағыбай, Наурызбай, Басығара, Жоламан сияқты батырлары мен билерінің есімдерін, олардың ерліктері мен елдікке шақырған өнегелерін қайта тірілткен Есенберлин болды. Тарихы жоқ, ұшарын жел, қонарын сай білмеген қаңғырған қаңбақ халық деген ұғымды санаға әбден сіңіруге шақ қалғанда ұлттық сананы дүр сілкінткен Есенберлин еді. Ол ұмыттыруға жақын қалған тарихты қотара қопарып, кешегі күні өзіміздің кім болғанымызды ұрпаққа танытып берді, деді ғалым.
Сонымен бірге, ол Есенберлиннің туған өлкесі Атбасардың тарихын қайта түлету қажеттігін алға тартты. Осында Орманбет би де өмір сүрген, оны қазір кім біліп жатыр. Арнайы бағдарлама алынып, Атбасардың тарихын түлететін кез жетті. Мұнда қазақтың тұтас тарихы тұнып жатыр, соған түрен салу керек, деді Т.Жұртбай. Есенберлиннің 100 жылдығын атап өту мерейтойында оны барынша жақсы білген, қолтығынан демеп қолдаған, көмек көрсеткен О.Сүлейменов, М.Мағауин Қ.Жұмаділов және т.б. есімдері ұмыт қалмауы керек екендігі де жеткізілді.
Отырыста бұлардан басқа Рахымжан Тұрысбек, Әміржан Әлпейісов, Жылқыбай Жағыпаров және т.б. ғалымдар, жазушылар мен журналистер сөйлеп, өздерінің ойларын ортаға салды. Солардың ішінде Рахымжан Тұрысбек І.Есенберлиннің тарихи тақырыптағы еңбектері ғана емес, басқа тақырыпқа жазған туындыларының, соның ішінде поэзиялық шығармаларының да маңызы зор екенін тілге тиек етті. Сөйтіп, ерен жазушы Есенберлиннің 100 жылдық мерейтойына арналған шаралар легі басталып кетті.
Жақсыбай САМРАТ,
«Егемен Қазақстан».
АСТАНА.