Мегаполис тұрғындарын үнемі мазалайтын, олардың жайлы өміріне әсер ететін жағдайдың бірі – автокөлік тұрағының тапшылығы. Жүргізушілер орын таппаған соң, көлікті жол жиегінде қалдырып кетуге мәжбүр болады. Бұл өз кезегінде апат қаупінің артуына, кептелістің туындауына алып келеді. Бұл – қалалардың бәріне ортақ проблема.
Әсіресе Алматыдағы ахуал жыл өткен сайын қиындап бара жатыр. Қазір ескірген тұрғын үй мәселесін шешу мақсатында тұрғын үй қорын жаңғыртудың бағдарламасы бойынша көпқабатты зәулім үйлер салынды. Бірақ аудандар тығыздалып, аулалар тарылып кетті.
Жыл санап қала халқы өсіп, көлік саны да артып келеді. Ал үй маңайында көлік тұрақтары жоқтың қасы. Балаларды есік алдындағы ойын алаңына жіберу де қауіпті бола түсті. Аулада көлік толып тұрғандықтан, шұғыл жағдайда өрт сөндірушілер мен жедел жәрдем де кіре алмай қалып жатады. Жақында біздің аулада 8-қабатта өрт шығып, өрт сөндіру көлігі аулаға кіре алмай біраз қиналды. Автокөліктердің иесін тауып, орнынан қозғауға көп уақыт кетті. Біз тұратын аулада тұрақтың жетіспеушілігінен адамдар көлігін қоқыс жәшіктерінің жанына да қойып кете береді. Салдарынан қоқыс жинаушылар таңертең қоқысты шығара алмай әлекке түседі. Бұрын қоқыс таңғы 5-6-ның кезінде тазаланып, айналамыз тап-тұйнақтай болып, иіс-қоңыстан арылып тұрса, қазір таңғы 9-дан кейін тазалауға мәжбүр. Себебі адамдар жұмысқа кеткен кезде ғана қоқыс алаңының маңайы көліктен босайды.
Сол себепті енді автотұрақсыз үй салуды тоқтататын кез келді. 2023 жылдың басында Президент те осы мәселені көтерген еді. Үкіметке нақты шаралар қабылдауды, қала әкімдігімен бірлесіп көпдеңгейлі жабық автомобиль паркингін салу мүмкіндігін қарастыруды тапсырған.
Еуропада қалада тіркелген автомобильдердің кем дегенде 60%-ы орындармен қамтамасыз етілсе, тұрақ тапшылығы мәселесі шешілді деп саналатын стандарт бар екен. Ал біздің мегаполистерде көліктердің 1%-ы ғана көлік тұрағымен қамтамасыз етілген. Яғни көлік тұрағы бойынша көрсеткішіміз өте төмен. Болымсыз көрсеткішке, тұрғындардың тікелей шағымына қарамастан, Алматы әкімдігі «тұрақ орындарының тапшылығы жоқ» деп, ушыққан ахуалды мойындамай отыр.
Алматыда 12,5 мың тұрақ бар екен, соның өзі жеткіліксіз. Әкімдік, халыққа қызмет көрсету орталықтары, мемлекеттік органдар ғимараты маңайынан бос тұрақ табу үшін тұрғындар жоқ дегенде 20 минутын жоғалтады. Таяуда біз тұратын үйдің артында 6 қабатты комфорт кластағы жаңа тұрғын үй кешені салына бастады. Байқап қарасақ, жерасты көлік тұрағы қарастырылмаған. Демек аудандағы тұрақ мәселесі тағы өршиді деген сөз.
Негізі, елімізде салынатын үйлердің басым бөлігі – жайлылық класы бойынша эконом кластағы үйлер. Бұл үйлер арнайы кезекке тұрып, мемлекеттік бағдарламамен алынатын болғандықтан, оны алатын адамдардың басым бөлігі әлеуметтік жағдайы төмен немесе орташа болғандықтан, құзыретті органдар олардың көлігі жоқ деп есептеп, әдейі тұрақ салуды қарастырмайтын секілді. Әлде ақша үнемдей ме, ол жағы бізге белгісіз. Ешкім анық түсініктеме де бермейді. Бір анығы, мұндай үйлерде жерасты паркингі қарастырылмайды. Ереже бойынша тұрғын үй комфорт класқа жатса, демек паркинг салынуы керек. Ал мен білетін осы санаттағы үйлерде жерасты тұрағы жоқ.
Мәселенің жалғыз шешімі – жерасты немес көпқабатты көлік тұрақтарын салу. Сол үшін келешекте нысаналы мақсатын өзгертпейтіндей етіп жеке инвесторларға тегін жер беріп, ақылы көпқабатты жерасты немесе жерүсті көлікжайын салуға қатысты келісімшарт жасасу. Әр пәтер санына 1 тұрақ орны қарастырылмаса, егер үй астында дүкендер мен кеңселер болса, бірақ келушілерге арнап тұрақ қарастырылмаса, онда үй салуға рұқсат берілмеуі керек. Қалалар барған сайын өсіп келеді. Шаһар шетіндегі шалғай аудандарда салынып жатқан жаңа тұрғын үй кешендерінде осы түйткілдердің алдын алатын жобалар қазірден ойластырылмаса, келешекте залалы бір-біріне тиетін тізбекті проблемаларға тап боламыз. Бұл өз кезегінде экономикалық ахуалға да зардабын тигізеді.
Назгүл Сәрке,сарапшы