Қоғам ауысқан сайын құндылықтар да өзгеретіні мәлім. Әр замандағы жаңалықтар мен игіліктер де адамға әртүрлі әсер етеді. Қазіргі уақытта өмір сүру жеңіл дейміз. Жаһанданған әлем. Бейбітшілік заман. Смартфонды қоғам. Қолжетімді ақпарат. Көптеген мүмкіндік. Айға ұшамын десеңіз де – қалауыңыз. Бұрынғыдай хат танымайтын қараңғы қазақ жоқтың қасы. Сөйте тұра бүгінде, салыстырмалы түрде алсақ, газет-журнал, кітап оқитын адам аз. Театрға баратын көрермен көп емес. Заманның қиын кезінде әр үйге газет келетін, жастар кітап оқып жарысатын деседі. Қыз бен жігіт қол ұстасып, театрға асығатын деп жатады. Ал бүгінгідей тәуелсіз әрі бәрі қолжетімді уақытта рухани құлдырау белең алғаны – үлкен парадокс.
Иә, бұл – түсініксіз парадокс емес. Себебі мен мұндай ахуалға әсер етуші факторларды қоғамның бет-бейнесіне қарап болжауға болады. Айталық, көшеде кетіп бара жатқан кез келген азаматты тоқтатып сұрайық.
– Қазір қандай кітап оқып жатырсыз?
– Шынымды айтсам, кітап оқитын уақыт жоқ.
– Ал театрға барып тұрасыз ба?
– Жо-ооқ. Ондайға уақыт табу қиын.
Шын мәнінде, уақыт жоқ па, құлық жоқ па – беймәлім.
Жаһанданған қоғамның тасқын судай қаптаған ақпараттар ағыны адам назарын түрлі бағытқа алып кетіп жатқаны да рас. Ең қымбат дүниеміз уақыт болса, сол уақытты мәдени жұмысқа, рухани демалысқа арнай алмаймыз. Смартфонды жүйесіз пайдалану басым. Өйткені талғам жоқ. Ал биік талғам қалай қалыптасады? Көркем өнерге құштарлық ішкі талғамды өсіріп, мәдени иммунитетті қалыптастыратыны сөзсіз. Сондай-ақ көркемдікті түсіне алатын, тәуір шығармаға тебіреніп, жақсы картинаны бағалай алатын жан күнделікті тұрмыстың илеуіне түспесе керек-ті. Яғни суық қаланың суық адамдары сияқты бір типті болмайды. Ондай адамның сезімдері ояу болады: сәл нәрсеге қуану, жылау, тамсану, әрқашан көңіл күйін, эмоциясын білдіре алу.
Содан болар, адамдардың газет-журнал, яки кітап оқуы да бүгінде таңғалатын құбылысқа айналған. Қарапайым халықтың мұндай деңгейсіз таңғалысына қазір таңғалмайтын да болдық. Бәлки, бұл таңғалыстың бір себебі ғаламтор (бірақ оған илану қиын), бәлки білімсіздік, «жоғалған оқырман», жазылмаған классика, идеология, тұрмыс...
Иә, «Сананы тұрмыс билейді» деген нақ осы заман ба дейсіз... Әрине, халықтың классикалық өнерден жырақ кетуіне әлеуметтік-тұрмыстық себебінен бөлек мемлекеттік идеология да үлкен рөл ойнайды. Қоғам азық-түлікке қалай мұқтаж болса, жаңа кітап пен премьераға билетті де солай іздеуі үшін не істеуге болады? Дүкендегі нан сөресінің қасында кітапты да сату керек шығар...
Мәдениет және ақпарат министрлігінің мәліметінше, былтыр еліміздегі көпшілік кітапханалардағы оқырман саны – 5 123 227 болса, олар 51 921 261 мәрте кітап қорын пайдаланған. Ал биылғы есеп бойынша, жыл басынан бері оқырман саны – 4 935 911, олар 37 555 206 рет кітапхана игілігін кәдесіне жаратқан. Сондай-ақ жалпы саны 57 мемлекеттік театрға жыл басынан бері 1 501 418 көрермен барған. Бұл салыстырмалы түрде аз ба, көп пе, бағамдай беріңіз.
Қоғамның көркем әдебиетке қызығатын, өнерге құштар бір бөлігі тұтас ұлттың мәдени деңгейін көрсете алмайды. Халықтың рухани жаңғыруы – аздаған топтың әдеби-мәдени сауатымен өлшенбейді. Қазіргі әдебиеттен, газет-журнал оқудан, жалпы жазу-сызудан көпшіліктің хабары жоқтығынан, жазып жүрген бәріміздің өз әлеміміз, ал рухани өмірден тым алыс қарапайым жұрттың өз әлемі қалыптасқан сыңайлы. Саны аз кішкентай ұлт бола тұра екі арада тас қамал пайда болғандай. Заман алға жылжыған сайын қарапайым халық руханияттан алыстап бара жатуының салдары қандай болмақ? Ақынның өлеңін әдеби ортадағы қауымнан басқа жұрт оқымайды. Әрине, салыстырмалы түрде алғанда. Жазушының жан азабынан туған шығармасының да халі осындай. Ал театрлар кім үшін жұмыс істейді?..