Әлемнің жетекші орталықтарында қазіргі уақытта 800-ден аса адам ғылыми тағылымдамадан өтті. Ғылымды басқару жүйесі бірнеше сатыдан тұрады. Өңірлердегі жүргізілген зерттеулер хакатондар арқылы жүзеге асады. Осы және өзге де ғылым мәселелері туралы Президент жанындағы орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте айтылды.
Баспасөз жиынында сөз алған Ғылым және жоғары білім вице-министрі Дархан Ахмед-Заки соңғы жылдары ғылымға бөлінген қаржыландыру көлемінің ұлғайғанын айтты.
«Қазір елімізде 25 мыңнан аса ғалым жұмыс істейді. Былтыр қабылданған Жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді дамыту, өмір бойы оқыту және ғылымды дамыту сияқты бағыттарға ерекше назар аударылады. Президент Жарлығымен Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңес құрылды. Мемлекет басшысының қатысуымен екі кеңес өтті. Нәтижесінде, керекті шешімдер қабылданды. Ғылымды қаржыландыру 3,5 есе өсті, ал әлемнің жетекші орталықтарында қазіргі уақытта 800-ден аса адам ғылыми тағылымдамадан өтті. Инфрақұрылымдық дамытудың бірден-бір көрінісі – құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету. Қазіргі кезде бұл көрсеткіш бізде 14%-ды құрайды. Биылғы шілдеде «Ғылым және технологиялық саясат туралы» заң қабылданды. Аталған заң елімізде ғылымды дамытуға және технологиялық саясатты іске асыруға, елдің бәсекеге қабілетін қамтамасыз ету үшін ғылыми жетістіктердің нәтижелерін енгізуге, сондай-ақ ғылыми қызметтің стратегиялық, кәсіптік және әлеуметтік мәселелерін шешуге бағытталған», деді Д.Ахмед-Заки.
Спикер брифингте баяндағандай, «Ғылым және технологиялық саясат туралы» заңда ғалымдарды ынталандыру ержелері, ғылыми-техникалық ақпаратпен жұмыс істеу, келешекте өндіріске қажет болатын ақпараттық технологиялармен жұмыс жүргізу сынды тетіктер қамтылған. Қазір ғылымды басқару жүйесі бірнеше сатыдан тұрады. Айталық, Президент жанындағы Ұлттық кеңес сәйкес шешім шығарады. Жоғарғы ғылыми-техникалық комиссия қаржыландыру шешімдерін айқындайды. Нәтижесінде, қаржы үйлестіріліп, ғылымға қажетті тақырыптар нақтыланады.
«Соңғы кезде елімізде шетелдік университеттердің филиалдарын ашу да ғылыми әлеуетті дамытуға көзделген. Біздің жоғары оқу орындары жергілікті атқарушы органдармен тығыз байланыста жұмыс істеп жатыр. Соның бір көрінісі – сол әкімшіліктердің жанында ғылыми кеңестер құрылды. Осыған сәйкес жаңа заңның ішінде құзырлар қарастырылған. Мәселен, Ақтөбеде ашылған Хэрриот Уот университетінде жергілікті жоғары оқу орнының мамандарымен қатар шетелдік ғалымдар оқу бағдарламаларына сәйкес жаңа ғылыми бағыттарды қамтып келеді. Бұл ғылыми әлеуетті арттыруға оң септігін тигізеді. Бізде ғылымды басқару жүйесі бірнеше сатыдан тұрады. Жоғарыда айтылған Президент жанындағы Ұлттық кеңес стратегиялық тұрғыда қажетті шешім шығарады. Үкімет жанындағы Жоғары техникалық комиссия аясында қаржыландыру шешімдері айқындалады. Ал қазіргі бар ұлттық ғылыми кеңестер, ғылыми-техникалық кеңестер қаржыны үйлестіріп, жобаларды іріктеу, соған сәйкес келешекте өндіріске керекті тақырыптарды анықтап береді», деді спикер.
Вице-министрдің айтуынша, технологиялардың дайындық деңгейі 9 кезеңнен тұрады. Алғашқы 4 деңгейінде іргелі ғылымның қаншалықты қолданбалы деңгейге шығу мерзімі айқындалады. Өйткені көбінде гипотеза анықталады. Одан кейін зерттеу әдістемелері арқылы сол теориялар, модельдер ашылады. Нәтижесінде, оны қаншалықты қолданбалы деңгейге шығару мүмкіндігі белгілі болады. 5-7 деңгейде қолданбалы практикалық идея өндіріске нақты лабораториялық тұрғыдан өтіп барып, өндірістік кеңістікте сәйкес бағаланып, соның қандай да бір оң өнімін алуға болатынын анықтай аламыз. Ал 8-9 деңгейлер технологиялардың өндірістегі кең таралуын қамтиды. Мәселен, 20 жыл бұрын селенді шығарудың теоретикалық тұрғыда іргелі ғылым ретінде қалыптасса, зертханадағы алғашқы ізденістердің нәтижесінде біршама жыл өткеннен кейін бұның керек вакум-дистилляциялық құрылғысы жасалып, цехта орнатылып, былтыр тамыз айында өндіріске енгізілді. Ел өңірлерінде жүргізілген зерттеулер хакатондар арқылы жүзеге асады. Ғылым және жоғары білім министрлігі компаниялармен бірге отандық ғалымдардың қандай ғылыми шешімдер беретінін анықтайды. Министрлік пен «Самұрық-Қазына» қорына еншілес компаниялардың жұмыс жоспары, арнайы кесте бекітілді. Ең бірінші жоба «Қазатомөнеркәсіп» компаниясымен бірге жүзеге асырылды.
«Айқындалған кестеде 4-6 қарашада «KazMinerals» компаниясымен жұмыс істейміз. Мұнда көрініп отырғандай, ғалымдардың саны белгіленген, қандай университеттер, әрине, нәтижесінде нақты қандай тапсырмалар орындалатынын көруге болады. Мәселен, «Kazakhmys» компаниясына байланысты айта кетсек, бұл жерде флотациялық әдістеме технологияларының дамуы келесі деңгейін анықтау, одан кейін сәйкес өнім қалдықтарының ішінен керекті қосымша металл мен химиялық элементтерді бөліп алу, содан кейін басқа да ақпараттық технологиялар я қауіпсіздікті қамтамасыз ету тапсырмалары айқындалып, қазіргі таңда осы бағытта ғылыми сүйемелдеу жүзеге асырылып жатыр», деді Д.Ахмед-Заки.
Министрлік өкілінің сөзіне сүйенсек, жұмысты бастамас бұрын министрлік жобаға қажетті ғалымдарды іріктеп, хакатон шеңберінде әр тапсырма талқыланады. Бұған дейін Ғылым қоры арқылы коммерцияландыру гранттары үйлестірілетін болса, қазіргі таңда оған қосымша венчурлық қаржыландыру жүйесі енгізілмек. Яғни бизнес барлық тәуекелді өз мойнына алады. Ғылыми ізденіс жобалары қысқа мерзімде нәтиже бермейді. Сондықтан алдымен олар іргелі зерттеулерден өту керек. Сол кезде бизнес тарапынан қызығушылық болса, жобаға кәсіпкерлердің қаржысы тартылады.