Қытайда түсірілген «Гүлбике» фильмі айтыс өнеріне арналған

Осыдан біраз бұрын Алматы ша­һарында VІ халықаралық “Еуразия” кинофестивалі өткені өзімізге белгілі. Айта кетер бір жәйт, бұл фестивальде 12 туын­ды ғана байқауға қатысуға жолдама ал­ған болатын. Солардың ішінде Қытай­дың “Тянь-Шань” кино­студиясы түсірген “Гүлбике” кар­тинасы да бар екендігін ресми ақпарат көздерінен оқығанбыз. Бай­қау жеңім­паздары іріктелу кезеңінде аталмыш кинофильмнің бас қоюшысы Джан Иганның Қазақ мемлекетінің Ас­танасын көріп қайтайын деген ниетпен елордаға атбасын бұрғанын да естігенбіз. Тіпті қазақ халқының мәдени өмі­рін арқау еткен бұл картинаның қалай түсі­рілгендігін білу үшін осы са­пары бары­сында оған арнайы жолы­ғып, біраз әңгімелескен де едік. – “Еуразия” кинофестиваліне қа­ты­суыңызға не түрткі болды? – Өткен бір жыл уақытымызды біз осы картинаны түсіруге, одан барып монтаж, өңдеу, бейне-кадрларды қиып-кесу сынды техникалық жұмыстарына ар­на­ған болатынбыз. Фильміміз толы­ғы­мен жасалып біткеннен кейін, осы жыл­дың қаңтар айында Бейжіңде ал­ғашқы көрсетілімін көрермен на­зары­на ұсын­дық. Қойылымды тамашалауға Қазақ­стан­ның Қытай Халық Респуб­ли­ка­сын­дағы Төтенше және өкілетті елшісі Ик­рам Адырбеков, соны­мен қатар, елшіліктің бар­лық қыз­меткер­лері мен Бейжіңдегі қа­зақ­стан­дық студенттер келген болатын. Қойы­лымнан кейін И.Адырбеков фильм туралы өзінің жылы лебізін білдірді. Содан кейін елші Қазақстанның Мә­дениет министрлігіне қоңырау ша­лып, біздің картинамыз 2010 жылғы Ал­матыда өтетін халық­аралық “Еура­зия” кинофестиваліне қа­тыс­са деген ұсы­нысын білдірді. Көп ұзамай осы бай­қауға қатысу туралы шақыру алдық. – Қазақ мәдениеті туралы картина түсіру туралы ой сізге қайдан келді? – Өзіңіз жақсы білетін шығарсыз, шетелде жүрген қазақ диаспорасының ең көп бөлігі Қытайда. Яғни, Қытай­дың Шынжаң аймағында қытайдан басқа ұлт өкілдерінің жан саны жа­ғы­нан ұйғырдан кейінгі орынды қазақтар алып отыр. Қытайда мекен ететін өзге ұлт өкіл­дерінің өмірлері жайлы, олар­дың мәдени тыныс-тіршіліктерін насихаттауда мемлекет тарапынан кәдімгі­дей ауқымды қара­жат бөлінеді. Сол қаржыларды ойда­ғыдай жұмсау үшін, екінші жағынан мә­дениет сабақтасты­ғы­ның өміршеңдігін ХХІ ғасырдың бей­несімен сомдау үшін картина түсі­руді жөн көрдік. Оның үстіне жыл сайын Шынжаңда автономия көле­мін­де үлкен айтыс ұйымдастырылады. Жай­лауға шығып, сахна тұрғызып, қа­зақ үйлер тігіледі. Айтыс өнеріне ар­нал­ған мұндай іс-шара өте ауқымды түр­де өт­кізіледі. Айтыс думанын көру­ге бар­лық қазақ халқы жиналады. Бұл бізге де өте таныс әрі өте қызық дүние. Сонымен қатар, біздің бұл фильміміз қазақ халқы туралы алғашқы туын­ды­мыз емес. Осыған дейін “Тянь-Шань” кино­студиясы қазақ халқының өмі­рі жайлы көптеген картина түсірген бо­латын. Мә­селен, ең алғашқы қазақ хал­қы туралы Қытайда түсірілген фильм “Қасен – Жәмила” деп аталады. Ол 1953 жылы түсірілген болатын. Қазақ кино­сының негізі осы кино арқылы Қытайда қалан­ған еді. Ал енді, мінеки содан бері “Тә­ңір­таудың қызыл гүлі”, “Айгүл”, “Жай­лау­­дағы мылтық дауы­сы” деген фильм­дердің тек қазақ халқы үшін ғана емес, Қытайдың киноиндустрия сала­сын­да да орны ерекше. Со­ны­мен “Жетім қыздың махаб­баты”, “Қыз­бейіт”, “Сер­жан”, “Са­ха­радағы Дә­леш”, “Жусанды дала”, “Бө­рі соқпақты боз дала”, “Ай­сырға”, “Ма­хаббат мекені” сынды адам­ның жанын рухани қа­зы­на­мен байыта түсетін туын­­­дылардың қатарын енді “Гүл­бике” толық­тыра түсті. – Киноны түсіру барысында қа­зақ хал­қының өмірімен де әжептәуір та­ныс болып қалған боларсыз? – Әрине, қазақ халқының өмірімен етене таныспын десем, қателеспеген болар едім. Өйткені, өзім Шынжаң өлке­сінің тумасымын, көрші-қолаңның көбі­сі өзге ұлт өкілдері, солардың ішін­де бала кезімнен бастап күні бү­гінге дейін көп аралас-құралас болға­ным да қазақ ұлты­ның өкілдері. Кіш­кене кезімнен бастап бірге ойнаған достарым да, кейіннен мектепте бірге оқыған сынып­тастарым­ның ішінде де, бүгінде әріп­тес­терімнің арасында да қазақ ұлты­ның өкіл­дері бар. Өмір сүріп жатқан ор­там­ның өзінде сондай адал жүректі, пәк ниет­ті адамдардың болғаны мені қатты қуан­тады. Өйт­кені, уақыт өте келе шы­нымен де ұлт дос­тығы деген сөздің те­реңде жатқан шынайы мағына­сын жақ­сы ұғына түседі екенсің. Бала кезімнен бастап қа­зақ балаларымен бірге асық ойнай­тынмын. Айт мерекесі кезінде солармен бірге әр үйге барып айт­тай­тынбыз. Қазақтың ұлттық тағам­да­рын бүгінде іздеп жүріп ішетін, кә­дімгідей аң­сайтын дәре­жеге дейін жеттік. Жас­тайымнан қазақ хал­қына жа­қын бол­ған­дықтан болар, салт-дәс­түрлері мен өнерлері жайлы фильм сюжетіне ой, идея қосқан кезде көп қинала бермейтінім рас. – “Гүлбике” фильмінің қоюшы режиссері өзіңіз екенсіз. Ал сценарийін кім жазды? Қазақ қаламгер­лерінің бірі болар? – Жоқ, қателесесіз. “Гүлбикенің” сценарийін жазған қазақ емес, қазақ өмірінен әлдеқайда алшақта жүрген, Қытайға әйгілі жазушы, Бейжің Кино академиясының академигі Хуан Дан деген кісі жазды. – Жете білмейтін тақырыпты жазу оңай емес қой... – Иә, ойыңызды түсініп тұрмын. Қазақ халқының өмірінен бейхабар адам қалай жазады сценарийді демекшісіз ғой. Бұл мәселе былай шешілген. Карти­наны түсіру туралы нақты шешім қабыл­дағаннан кейін, біз сценаристі қарастыр­дық. Сөйтіп, осы кісіге ұсы­ныс жасауды жөн көрдік. Ол өтіні­ші­мізге келісті де, Шынжаң аумағына жиі-жиі келіп, қазақ халқы көп шоғыр­ланған Іле, Алтай, Тарбағатай аймақ­та­рын толығы­мен аралап шықты. Ауыл ақсақал­дарымен кездесіп, ол кісілерден халық ауыз әдебиеті, ақындар ай­тысы, жыршы-жыраулар ту­ра­лы көпте­ген мағ­лұматтар іздестірді. Қазақ хал­қы ту­ра­лы кытай тілінде жа­рық көрген көптеген кітаптарды қарады. Ал бұл біз үшін, “Гүлбике” үшін ұшан-теңіз бай­лық болғаны рас. Осы­лайша қазақ хал­қының өмірімен жақсы таныс бол­ған­нан кейін, сценарий авторы жазу­ға кірісті. Ең соңында дайын болған сценарийді бәріміз жабыла оқы­дық. Қазақ әріп­тестеріміздің өзі бұл сценарийге таң-тамаша болып, оны жоғары бағалады. – Картинаның “Гүлбике” деп аталу себебі неде? Бұл қыздың есімі ғой. Әлде бұл фильмдегі бас кейіп­кердің аты ма? – Иә, Гүлбике деген ат фильмдегі басты рөлдегі қыздың картинадағы есімі. Бұл сөзді тікелей қытайшаға ау­дарсақ, суық таулы аймақтарда өсетін гүлдің атауына тұспа-тұс келеді. Бұл гүл картинаның символикалық бейнесі. Яғни, қиын табиғатта, қарлы-боранды таулы аймақта өсетін осы гүл тәрізді Гүл­бике деген ақын қыздың өмірі де түр­лі қиын кезеңдерден өтеді. Оның ақындық өнері­не бейімделу кезіндегі ба­ла­­лық ша­ғы, одан барып махаббат се­зім­­дері, ересек болған кездегі тағдыр­дың тартқызған тау­қыметі сөз болады. Яғни, жарақат алу кесірінен домбырада ой­науға сау­сақ­тары­ның жарамай, отба­сы­ның тіреуі отағасы­нан айырылған соң Гүлбикенің дауысы мүлдем шық­пай қалғандығы, ең соңында ұрпағы үшін бәрін жеңіп шық­қандығы картина барысында баяндалады. Фильм­нің адам сезіміне ерекше әсер ететін, тол­ған­­дыратын тұстары өте көп. Сон­дық­тан оны тек көру керек. – Әртістер мәселесі қалай шешілді? Фильмге түскен әртіс­тердің бәрі қазақ па? – Гүлбике рөлінде ойнайтын қызды іздестіру барысында біраз қиын­дық­тарға тап болдық. Өйт­кені, қазір қазақ жастарының кө­бі­ ауылда емес, қала­да тұрады ғой. Олардың көбінің атқа мінуге немесе домбырада ойнауға бейімдері шамалы. Бізге әрі әнді жақсы айта­тын әрі домбыраны төгілдіріп меңгер­ген, атқа да міне алатын, сұлу болмаса да, қазақ қызының негізгі түр-келбетіне сай бойжеткен керек болды. Мұн­дай қызды іздеуге көп уақыт кеткені жасы­рын емес. Ал қалған кейіп­керлердің көбі кәдімгі әртістер десем, онда да тек қазақ ұлтының өкілдері ойнады. – Қытайда қазақ халқының өміріне арнап түсірілген кино туын­дылардың жалпы санын білесіз бе? – Ол жағын енді санап көрмеппін. Жал­пы алғанда жеке өз басым соңғы 5 жыл ішінде осы бағытта 3 картина түсірдім. – Әңгімеңізге рахмет. Шы­ғар­­машылық табыс тілеймін. Әңгімелескен Арай ҮЙРЕНІШБЕКҚЫЗЫ.