2016. 20 НАУРЫЗ. ОРТАЛЫҚ САЙЛАУ КОМИССИЯСЫ
Орталық сайлау комиссиясының баспасөз орталығы қызған жұмыс үстінде. Журналистерге қажетті барлық мүмкіндік жасалған арнайы бөліктің алғашқы бөлмесіне компьютерлер қойылып, электронды ақпарат құралдарының тікелей эфирге шығуына қажетті жабдықтар да орналасқан. Ал келесі үлкен зал баспасөз мәслихаттарына арналыпты. Осы арада ерекше атап көрсететін тағы бір жайт – биыл еліміздегі барлық парламенттік сайлаулар тарихында дауыс беруге келгендер саны тұңғыш рет рекордтық көрсеткішке жетті. Бұл сайлаушылардың жоғары ұйымдасқандығының нәтижесі болып табылады. Мұны халықаралық байқаушылар да атап көрсетіп жатты. Сағат 09.00 ОСК хатшысы Бақыт Мелдешов өткізген алғашқы брифинг қысқа да нұсқа болды. Онда ол: «Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан барлық сайлау учаскелері дауыс беруге кірісті. Дауыс беру транспарентті, әділ, ашық, заң бұзушылықсыз, қалыпты, іскер жағдайда және Сайлау заңнамасының нормаларына сәйкес өтіп жатыр. Байқаушыларға сайлау үдерісінің барлық кезеңдерінде кедергісіз мониторинг жүргізу үшін толықтай жағдай жасалған», деп сайлау барысына байқаушылық жасап жатқан шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың санын да жария етті. Саяси маңызы бар осы жұмысқа 817 байқаушы араласып жатқанын еске салып: «Оның ішінде ЕҚЫҰ/ДИАҚБ-ның – 286, ТМД миссиясының – 301, Шанхай ынтымақтастық ұйымының – 9, ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының – 76, Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамблеясының – 14, Түркітілдес елдер ынтымақтастығы кеңесінің – 17, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының – 3, Түркітілдес елдердің Парламенттік Ассамблеясының – 8 және 32 шет мемлекеттен 103 байқаушы бар. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі шетелдік БАҚ-тың 147 өкілін аккредиттеді. Жалпы, 964 халықаралық байқаушы мен шетелдік БАҚ өкілдері бар», деді Б.Мелдешов. Сонымен қатар, ол сайлау учаскелеріндегі дауыс беру барысын кандидаттар мен саяси партиялардың сенім білдірілген адамдары, қоғамдық бірлестіктер мен үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері қадағалайтындығын айтып, кешкі сағат 22.30-да Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық Тұрғанқұлов сайлаушылардың дауыс беруге келуі жөніндегі алдын ала деректерді жария ететінінен хабардар етіп: «Күні бойы сіздердің назарларыңызға жалпы республика мен өңірлер бойынша сайлаушылардың белсенділігі мен келуі туралы жедел деректерді ұсынып отыратын боламыз. Сондай-ақ, біздің баспасөз орталығымызда Сыртқы істер министрлігінің өкілі мен халықаралық байқаушылардың брифингі өтеді», деді Б.Мелдешов. Айта кетейік, саяси додаға барлығы алты партия – «Нұр Отан» партиясы, Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы, «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы, Қазақстан Коммунистік халық партиясы, Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы және «Бірлік» саяси партиясы қатысып жатыр. Партиялық тізімдер бойынша сайланатын Парламент Мәжілісінің 98 депутаты, сондай-ақ, облыстық, Астана, Алматы қалалық мәслихаттарының 550 депутаты, қалалық мәслихаттардың 625 депутаты және аудандық мәслихаттардың 2160 депутаты сайланады. Сағат 09.30 Қазақстан азаматтарының өздерінің саяси көзқарастарына толық жауап беретін партияға дауыс беріп жатқанын РФ Федералды жиналысы Федерация кеңесі комитетінің мүшесі Игорь Морозов ОСК төрағасы Қ.Тұрғанқұловпен кездесуден соң өткізген брифингте журналистерге мәлім етті. «Біз бүгін Қазақстан азаматтарының сайлау учаскелеріне келіп, өздерінің азаматтық парыздарын қалай жүзеге асырып, сайлауға белсенді қатысып жатқанын байқаудамыз. Ақпараттық ортаның қаншалықты дайындалғаны да біздер үшін өте маңызды, ҚР Парламентінің ашық әрі әділ сайлауын өткізу үшін қажетті шаралардың барлығы да халықаралық стандарттарға сай ұйымдастырылған және оны толыққанды орындалып жатыр деп сенімді түрде айта аламыз. Осы жайттарға көз жеткізгеннен кейін ҚР ОСК төрағасымен кездесейік деп шештік және сайлау үдерісін талқыладық. Біздің арамызда ортақ түсіністік болды және дауыс берушілердің белсенділігін атап өттік», деді шетелдік байқаушы. Сағат 10.00 Осы уақытта Қазақстан азаматтарының қанша пайызының өз жүрек қалауларын білдіргені мәлім болды. Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Ләззат Сүлеймен брифингте: «Орталық сайлау комиссиясы бүгін өтіп жатқан Парламент Мәжілісі мен барлық деңгейдегі мәслихаттар депутаттарын сайлауда сағат 10-дағы сайлаушылардың сайлау учаскелеріне келуі туралы мәліметтерді жария етуге дайын. Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының сайлау учаскелері ұсынған мәліметтерге сәйкес, 2016 жылғы 20 наурыз күнгі сағат 10-дағы жағдай бойынша тізімге енгізілген сайлаушылардың 17,57 пайызы бюллетеньдерін алды», деді. ОСК мүшесінің деректеріне сәйкес, еліміздегі облыстар бойынша Алматы облысы – 23,22, Ақмола облысы – 20,89, Ақтөбе облысы – 14,31, Атырау облысы – 11,88, Батыс Қазақстан облысы – 10,75, Жамбыл облысы – 9,3, Қарағанды облысы – 18,78, Қостанай облысы – 24,85, Қызылорда облысы – 19,83, Маңғыстау облысы – 15,23, Оңтүстік Қазақстан облысы – 12,86, Павлодар облысы – 18,97, Солтүстік Қазақстан облысы – 23,85, Шығыс Қазақстан облысы – 24,31, Астана қаласы – 20,65, ал Алматы қаласы – 6,94 пайызы дауыс берген. «Дауыс беру барлығы 9840 сайлау учаскесінде жүргізілуде», деді Ләззат Сүлеймен. Сағат 12.00 Орталық сайлау комиссиясындағы брифингке бұл жолы Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко келді. Жиналғандардың барлығын Наурыз мерекесімен құттықтап өткен сыртқы саясат ведомствосының өкілі шетелдердегі Қазақстан азаматтарының сайлауға қатысуы жөнінен ақпарат берді. Оның айтуынша, қазіргі уақытта елімізден сырт мемлекеттердегі шетелдік мекемелер жанынан 65 сайлау учаскесі ашылып, Қазақстанның шетелдік мекемелері жанында құрылған сайлау учаскелері туралы ақпараттар мен байланыс мәліметтері көрсетілген ақпарат министрліктің сайтында және басқа да дерек көздерінде алдын ала орналастырған. Осылай деген Р.Василенко әрі қарай: «Шетел мемлекеттеріне қызметтік, іскерлік немесе туристік сапармен барған Қазақстан азаматтары сайлау кезінде сайлау учаскелеріне келіп, азаматтығын дәлелдейтін төлқұжаттарын көрсеткенде сайлаушылар тізіміне енгізіледі. Сайлау алдындағы күнгі мәліметке сәйкес, шетелдердегі сайлаушылардың тізіміне шамамен 14 мың азаматымыз тіркелген. Өткен жылғы президенттік сайлаумен салыстырғанда сайлаушылардың саны 6 мың адамға кеміп отыр. Бұлай болуына, біріншіден, алдағы мерекенің ұзақтығына байланысты, екіншіден, біздің отандастарымыздың осы мүмкіншілікті пайдаланып Наурыз мейрамын туған-туыстарының ортасында өткізулері үшін Қазақстанға келуі себеп. Шетелдегі сайлау учаскелері де жергілікті уақыт бойынша таңертеңгі 7.00-ден кешкі 20.00-ге дейін жұмыс істейді. Уақыт айырмашылығына байланысты біздің азаматтарымыз ең бірінші Токио мен Сеулде ашылған сайлау учаскелерінде Астана уақыты бойынша таңғы сағат 4-те дауыс бере бастады. Шетелдерде жүрген азаматтарымыз сайлауда белсенділік танытуда. Астана уақыты бойынша сағат 12.00-дегі жағдайға сәйкес, шетелдердегі 61 сайлау учаскесінде осы кезеңге дейін 2 мыңнан астам отандасымыз дауыс берді. Ал планетаның Батыс жарты шарында Астана уақыты бойынша сағат 16.00-де Бразилияда, ал одан кейін сағат 17.00-де Вашингтонда, Нью-Йоркте және Оттавада дауыс беру басталады, деген Р.Василенко шетелдердегі сайлау учаскелеріндегі дауыс беру құжаттары 48 сағатта елордаға жеткізілетінінен хабардар етті. «Шетелдерде сайлауды ұйымдастыру мақсатында еліміз Сыртқы істер министрлігі тарапынан сәйкесінше штаб құрылған. Бұл күндері ол күндіз-түні жұмыс істеуде. Штаб пен Сыртқы істер министрлігі қарайтын Есіл аудандық сайлау комиссиясы арасында жұмыс бабындағы байланыс орнатылған және шетелдегі сайлау учаскелерінің дауыс беру құжаттары сол учаскеге жеткізіледі. Ал сайлау учаскесі ашылмаған елдерде жүрген Қазақстан азаматтары көрші мемлекеттердегі сайлау учаскелеріне келіп дауыс бере алады. Сайлау учаскелерінде қорытынды шығарылғаннан кейін СІМ қызметкерлері бюллетеньдерді жәшігімен және басқа да сайлауға қатысты өнімдерді алып, 48 сағаттың ішінде оны Есіл аудандық сайлау комиссиясына табыстау үшін ҚР Сыртқы істер министрлігіне жеткізуі тиіс», деді Р.Василенко. Сағат 13.00 Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Марат Сәрсембаевтың мәлім етуінше облыстардың, Астана және Алматы қалаларының сайлау комиссиялары ұсынған мәліметтерге сәйкес, 2016 жылғы 20 наурыз күнгі сағат 12.00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген сайлаушылардың 40,21 пайызы сайлау бюллетеньдерін алып, өз дауыстарын берген. М.Сәрсембаевтың деректеріне сәйкес, Алматы облысында – 57,67, Ақмола облысында – 48,45, Ақтөбе облысында – 34,3, Атырау облысында – 45,2, Батыс Қазақстан облысында – 38,67, Жамбыл облысында – 47,41, Қарағанды облысында – 41,57, Қостанай облысында – 54,31, Қызылорда облысында – 43,28, Маңғыстау облысында – 31,41, Оңтүстік Қазақстан облысында – 33,02, Павлодар облысында – 40,47, Солтүстік Қазақстан облысында – 48,1, Шығыс Қазақстан облысында – 45,83, Астана қаласында – 32,33, ал Алматы қаласы бойынша 15,45 пайызы дауыс берген. Дауыс берудегі белсенділіктің басында, ОСК мүшесі айтқандай, Алматы облысы, Қостанай облыстары тұрды. Сағат 14.00 Осы сағатта ТМД елдері байқаушылары атынан Қырғыз Республикасы Орталық сайлау және референдумдар өткізу комиссиясының мүшесі Рашид Бекбасаров брифинг өткізді. Өз байқауларымен бөлісіп, ой толғаған ол былай деді: «Бүгін біз бірнеше сайлау учаскесінде болып, өте жақсы әсерде қалдық. Мені таңғы сағат 7-де сайлау учаскелері ашылған сәттен бастап дауыс берушілердің легі көп болғандығы таңдандырды. Мәселен, «Назарбаев Университеттегі» сайлау учаскесінде небәрі 50 минуттың ішінде 400 адам келіп өз дауысын берді. Сайлаушылар өте белсенді, сайлау штаттық режімде өтіп жатыр. Барлық учаскелер жақсы дайындалған, ақпараттық қолдау да сәйкесінше орналастырылған. Сайлау үдерісіне қатысушыларға арналған әдістемелер мен жадынамалар да өте жоғары сапада дайындалған. Сайлауға дайындық шараларының өте байыпты жүргізілгендігі көрініп тұр. Біздің тарапымыздан дауыс беру барысына еш сын-ескертпе жоқ. ТМД байқаушыларының Қазақстандағы сайлауға байқаушылық қызметін атқаруы бірінші рет емес, сондықтан қазақстандықтар үшін бүгінгі мерекелік көңіл-күйдің болуын заңды деп есептейміз. Дауыс беру үдерісі кінәратсыз өтуде, партиялар бәсекелестікпен сайлауға келді», деді ТМД-лық байқаушы. Сағат 15.05 Сағат тілі дәл осы уақытты көрсеткенде, Орталық сайлау комиссиясының хатшысы Бақыт Мелдешов мінберге көтеріліп, сағат 14.00-ге дейін сайлаушылардың келуі туралы мәліметпен таныстырды. ОСК хатшысының хабардар етуінше, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының сайлау комиссияларының ұсынған мәліметтеріне сәйкес, 2016 жылғы 20 наурыз күнгі сағат 14.00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген сайлаушылардың 60,22 пайызы сайлау бюллетеньдерін алған. Мысалы, Алматы облысында сайлаушылардың – 77,16%, Ақмола облысы – 69,97%, Ақтөбе облысы – 57,01%, Атырау облысы – 65,87%, Батыс Қазақстан облысы – 56,37%, Жамбыл облысы – 63,06%, Қарағанды облысы – 59,2%, Қостанай облысы – 68,17%, Қызылорда облысы – 65,69%, Маңғыстау облысы – 51,76%, Оңтүстік Қазақстан облысы – 68,86%, Павлодар облысы – 61,77%, Солтүстік Қазақстан облысы – 61,2%, Шығыс Қазақстан облысы – 66,7%, Астана қаласы – 54,71% және Алматы қаласы бойынша сайлаушылардың 21,45%-ы дауыс берген. Бұл мәліметтерден Алматы, Ақмола, Қостанай, Шығыс Қазақстан облыстарының сайлаушылары белсенділік танытып отырғанын байқауға болады, ал Алматы қаласының сайлаушыларына белсенділік жетіспей тұрған сияқты. Сағат 15.30 Орталық сайлау комиссиясының мүшелері брифингте әр екі сағат сайын сайлаушылардың келуі туралы мәліметтерден хабардар етіп отырды. Екі аралықта Орталық сайлау комиссиясының баспасөз орталығында шетелдік байқаушылар да брифингтер өткізіп, сайлаушылардың дауыс беру үдерістерінен алған әсерлерімен бөлісті. Солардың бірі – Үндістаннан келген Салина Сингх. «Қазақстандағы сайлау өте жақсы өтіп жатыр. Әсіресе, сайлаушылардың дауыс беруге көптеп келуі қуантады. Барлығы да өте жоғары деңгейде өтуде. Біздің көңілімізден шықты және әзірше біздің тараптан ешқандай ескерту жоқ», – деді ол, Сондай-ақ, С.Сингх Қазақстан мен Үндістанның сайлау үдерісінде айтарлықтай айырмашылық бар екендігін де атап өтті. «Бізде арнайы технология қолданылады әрі барлығы да электронды түрде жүргізіледі. Әрбір дауыс берушінің өзінің белгілі бір нөмірі бар, яғни, барлығы автоматтандырылған. Дауыс та электронды мәліметтер базасының көмегімен саналады. Өйткені, біздің халқымыздың саны өте көп. Ал Қазақстанда халық санының аздау болуына байланысты бюллетеньмен дауыс беру барынша ыңғайлы деп санаймын», – деді үндістандық байқаушы. Ал эстониялық байқаушылар Қазақстанның сайлау комиссиясы мүшелерінің кәсібилігіне ризашылық білдірді. Эстония Республикасы Ұлттық сайлау комитетінің мүшесі Айвар Рахно: «Бүгін таңертең біз Ақмола облысына қарасты бірқатар сайлау учаскесіне бардық. Таңертеңнен сайлаушылардың дауыс беруге келуі өте жоғары болды. Сайлаушылардың көңілі көтеріңкі екенін байқадық. Учаскелік сайлау комиссиясы мүшелерінің достық пейіліне тәнті болдық және олар кәсіби тұрғыда жұмыс істеуде», – деді ол. Сонымен бірге, байқаушы дауыс беру үдерісі ұйымшылдықпен жүргізіліп жатқандығына тоқталды. «Түстен кейін біз елорданың бірқатар учаскесінде де болдық. Бұл уақытта дауыс беруге келушілер легінің біршама бәсеңдегені байқалды. Дегенмен, әлі де адамдар сайлау учаскесіне келу үстінде. Мен сайлау комиссиясы мүшелерінің кәсібилігін айрықша атап өткім келеді. Жалпы, Қазақстандағы сайлау барынша белсенді және табысты өтетіндігіне сенімдімін», – деді А.Рахно. Татарстан Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Экзам Губайдуллин де сайлау үдерісінен алған әсерін, сайлаудың заңнама талаптарына сай өтіп жатқанын атады. «Таңертеңнен бері біз 10-нан астам сайлау учаскесінде болдық. Астана қаласында сайлау ұйымшылдықпен өтіп жатыр. Біз болған учаскелердің барлығында да сайлау үдерісі Қазақстанның сайлау заңнамасына сай өтуде, – деді Э.Губайдуллин. – Біздерге Астана қаласы қатты ұнады. Мен бұл қалаға алғаш рет келіп отырмын. Меніңше, Астана әлемдегі ең әдемі қалалардың бірі. Біз өз байқауымызды одан ары жалғастырамыз. Әзірше жалпы сайлау үдерісін ұйымдастыруға қатысты ешқандай ескертуіміз жоқ. Қазақстан халқына сайлауды ұйымшылдықпен өткізуге тілектеспін». Сағат 17.05 Сағат 16.00-ге дейінгі сайлаушылардың келу көрсеткіштерімен Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Марат Сәрсембаев таныстырды. «Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының сайлау комиссиялары ұсынған мәліметтерге сәйкес 2016 жылғы 20 наурыз күнгі сағат 16-00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген сайлаушылардың 71,78 пайызы сайлау бюллетеньдерін алды», – деді ОСК мүшесі. М.Сәрсембаевтың келтірген мәліметтері бойынша басқа өңірлерге қарағанда, бұл жолы да Алматы мен Атырау облыстарының сайлаушылары белсенділік танытқан. Сайлаушылардың келуі тиісінше 89,88 және 80,41 пайызды құрап отыр. «Естеріңізге сала кетейін, дауыс беру барлығы 9840 сайлау учаскесінде жүргізілуде», – деді М.Сәрсембаев. Орталық сайлау комиссиясының мүшесі өткізген брифингтен соң, Корея Республикасы Ұлттық сайлау комиссиясының бөлім басшысы Лим Чай Мэн бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдеріне сұхбат берді. «Сіздерді Наурыз мейрамымен құттықтаймын. Ал сайлау үдерісіне келер болсақ, ол Қазақстан Республикасының сайлау заңнамасына сай, мерекелік көңіл-күйде өтіп жатыр. Мен бұл сайлаулардың нәтижесінде Қазақстан өзінің ішкі ұлттық интеграциясын нығайта түседі деп сенемін», – деді ол. Сонымен қатар, корейлік байқаушы Қазақстан мен Корея сайлауды байқау саласындағы ынтымақтастығын нығайту арқылы өзара байланыстарын күшейте түсетіндігін атап өтті. «Қазақстан шынайы демократия құру жолында ілгерілеп келеді. Айта кетерлігі, Корея сайлау барысында заманауи электронды технологияларды қолдануда мол тәжірибеге ие. Сайлау үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдану бойынша тәжірибе бөлісу ойымызда бар. Сондай-ақ, елдеріміздің арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың да кеңейе түскеніне мүдделіміз», – деді Лим Чай Мэн. Сағат 19.05 «Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының сайлау комиссияларының ұсынған мәліметтеріне сәйкес 2016 жылғы 20 наурыз күнгі сағат 18.00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген сайлаушылардың 75,16%-ы сайлау бюллетеньдерін алды, – деді брифингте Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Марат Сәрсембаев. – Бұл біздің елде бұрын болған парламенттік сайлаулар үшін рекордтық келу екенін атап өту қажет. Сайлаушылардың дауыс беруі әлі де жалғасуда». Бұдан кейін ол сайлаушылардың өңірлер бойынша келу жайына тоқталды. Осы уақыт аралығында 92,67% нәтижемен Алматы облысының сайлаушылары алда келеді. Одан кейін Атырау (82,91%), Қостанай (82,57%) облыстарының сайлаушыларын атауға болады. Ал Алматы қаласының сайлаушылары аталған уақыт ішінде тізімге енгізілгендердің небәрі 32,23 пайызының келуі кәдімгідей-ақ ойландырып тастады. Сағат 22.30 Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық Тұрғанқұлов Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарын және мәслихаттарының депутаттарын сайлауда сайлаушылардың келуінің алдын ала қорытындыларын жария етті. «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарын және мәслихаттарының депутаттарын сайлауда дауыс беру аяқталды. ОСК шетелдерде Қазақстан өкілдіктерінің жанында құрылған 65 сайлау учаскесі бойынша сайлаушылардың келуі туралы жедел мәліметтерді ұсынды. Олардан мәліметтер кешірек түседі, – деді Қ.Тұрғанқұлов. – Облыстық, Астана және Алматы қалаларының сайлау комиссияларынан келіп түскен хабарлар бойынша тізімдерге енгізілген 9 млн. 810 мың 920 сайлаушының 7 млн. 564 мың 281-і сайлау бюллетеньдерін алды. Сайлаушылардың келуі жалпы республика бойынша 77,1 %-ды құрады». Өңірлер бойынша алғанда, Ақмола облысы – 79,68%, Ақтөбе облысы – 80,26%, Алматы облысы – 94,06%, Атырау облысы – 85,37%, Батыс Қазақстан облысы – 73,68%, Жамбыл облысы – 82,66%, Қарағанды облысы – 78,83%, Қостанай облысы – 84,85%, Қызылорда облысы – 81,75%, Маңғыстау облысы – 75,91%, Оңтүстік Қазақстан облысы – 85,06%, Павлодар облысы – 72,85%, Солтүстік Қазақстан облысы – 81,57%, Шығыс Қазақстан облысы – 82,44%, Астана қаласы – 74,65%, Алматы қаласы – 34,1%-ды құрады. «Бүгінгі дауыс беру барысында сайлаушылар белсенділігінің деңгейі өте жоғары болғанын атап көрсетеміз. Бұл Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау жөніндегі соңғы сайлау науқандарының ішіндегі рекордтық көрсеткіш» – деп атап өтті Ортсайлауком басшысы. Төрағаның айтуынша, қазіргі уақытта сайлау учаскелерінің барлығында сайлаушылардың дауыстарын санау жүргізілуде. Сайлау заңнамасына сәйкес, сайлау учаскесінде дауыстарды санау уақыты санау басталған кезден бастап он екі сағаттан аспауы тиіс. Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ, Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».
•
21 Наурыз, 2016
Белсенділіктің биік белесі
347 рет
көрсетілді