Бақылаусыз бағалар

Мәселенің мәнісі Қара бастың қамын көз­деген саудагер-делдал­дар­дың ашкөздігі мен жауапты лауазым иелері тарапынан қатаң бақылау жоқтығынан орын алып отыр. Ел өңірлеріндегі бағаның дүркін-дүркін өсуі Солтүстік Қазақстан облысын да айналып өткен жоқ. Жайшылықта қара халыққа қымбатшылықтың қыр-сырын түсіндіргенде қырық сылтауын алға тосатын және қалыптасқан жағдайды жуып-шайып көрсететін ведомоство жетекшілері облыс басшысы Серік Біләловтің төрағалығымен бағаны тежеуге байланысты шұғыл өткізген кеңесте өз кінәларын мойындаған болуы керек, еш уәж айта алмаған күйі үн-түнсіз қалды. Өйткені, Серік Сұлтанғазыұлы жұртшылық көп тұтынатын азық-түлік өнімдері мен тағамдардың және көкөніс түрлерінің бөлшек саудадағы қымбаттау себептерін егжей-тегжейлі сұрастырып, талайлардың қызаруына тура келді. Қарақұ­мық жармасы, бидай ұны, қант, сүт өнімдерінің бағалары өскен. Ал, картоп пен көкөніс аспандап кет­кен. Мәселен, картоп мол өсе­тін қаратопырақты өңірде «екінші нан» 1,5 есе қымбаттап, 200 теңгеге дейін жетуін ешнәрсемен ақтауға болмайды. «Зенченко және К» командиттік серіктес­ті­гінің «Қызылжар» коммуналдық базарына әр килосын 55 теңгеден жеткізген картобы бөлшек саудада 1,5 есеге артып кеткенін құ­зыр­лы орындар көре-біле тұра шара қолдануға қауқарсыз бол­ған. Қызылша – 43, капуста – 41, сәбіз – 21, пияз  17 пайызға көте­ріл­ген. Қадағалаушы органдар мен базарлардың әкімгерлері кө­тер­ме және бөлшек сауда ара­сын­дағы айырмашылық 20 пайыздан аспауы тиіс екендігін білгенімен, олқылыққа көз жұма қараған. «Қы­зылжар», «Южный» комму­нал­дық базарларындағы қымбат­шы­лық та жалына қол апарт­пай­ды. Аймақ басшысы жиында мы­нандай сорақы фактілер келтірді. Ірі қара малдың сан еттері  ешбір құжатсыз базар сөрелерін айна­лып басқа жақтарға жөнелтіліп отырған. Осының өзі-ақ Ауыл шаруашылығы министрлігіне қа­рас­ты аумақтық инспекция, ауыл шаруашылығы басқармасы жұ­мы­сының сын көтермейтінін аң­ғар­тады. Сол сияқты сүт  және жұмыртқа өндіретін шаруашы­лықтар мемлекет тарапынан берілетін демеуқаржыны місе тұтпай бағаны жарыса көтерген. Облыс осы өнімдер бойынша республикада бірінші орын алатынына қарамастан, сырттан тасуы қалай деген орынды сұрақ туады. Со­ның салдарынан жұмыртқаның он данасы 200 теңгеге дейін жеткен. Талдау көрсетіп отырғандай, өнім­дер сыртқа арзан бағаға жө­нел­тіліп, қымбат бағаға әкелініп жүр. Күзде жергілікті ауылшаруа­шы­лық тауар өндірушілері өз өнімдерін қолжетімді бағаға өт­кізе алмай, үлкен сергелдеңге тү­се­тіні ешкімге құпия емес. Оның ақыры ойдан-қырдан ағылған дел­далдарға арзан бағауға ұста­тып жі­беруге соқтырады. Осының зар­дабын енді облыс тұрғындары тартып отыр. Шамасы, мүдделі ұй­ымдар «жаз шанаңды, қыс арбаңды сайла» деген нақылды ес­терінен шығарып алғанға ұқ­сайды. Әйтпесе, облыс картоп, сәбіз секілді өнімдермен өзін-өзі қам­тамасыз ететін аймаққа жата­ды.  Жиында  нан және нан өнім­де­рінің бағасы сақталып отыр­ға­ны атап көрсетілді. Дұрыс-ақ. Ал, «Сұлтан» АҚ макарон өнім­дерін қымбаттатып жіберген. Бы­лайша айтқанда, бидайдан жаса­ла­тын тағамдардың бірінің баға­сы өскен, екіншісі бұрынғы күйін­де қалған. Қайсысы қисынды? Базарларда, дүкендерде шошқа, құс еттерінің бағалары бірқалыпты. Енді сиыр етін сатып алуға екінің бірінің қалтасы көтере бермейді. Осындай кереғарлықтың бір себебін қадағалау орындары тара­пы­нан бақылаудың босаңсығаны­нан іздеген ләзім. Оның үстіне базар басшылары мен әкімгерлер халық алдындағы әлеуметтік жауапкершілік міндетін ұмытқан тәрізді. Бағаны жөн-жосықсыз өсіруге мүдделі делдал-саудагерлер жай­лы әңгіме бөлек. Олардың тек қана баюды ойлаған өлермендігі не­гізінен оңтүстік аймақтардан жет­кізілетін көкөніс пен жеміс-жидекке қатысты жиі айтылады. Сауда-саттықпен көбіне жеке адамдар айналысатындықтан, әр­қайсысы­мен келісім-шарт жасау қиын. Екіншіден, ол өңірлерден  жеткізілетін өнімдерді базар бас­шылары көтер­ме бағамен сатып алып, өз үстеме­лерін қосатыны, тіпті Ресей асырып жіберетіні жа­сырын емес. Өнімдер тұтыну­шыларға жеткенше баға бірнеше рет үстемеленеді. Сондықтан тікелей тасымалдау жайын жүйелі ұйымдастырмайынша іс түзел­мей­ді. Міне, тиісті орындардан қатаң бақылаудың орнамағанын саудагерлер мен делдалдар, базар басшылары  осылайша шебер пай­далана біледі. Кеңесте облыс әкімі ірі ша­руашылық-кәсіпорындармен меморандум жасау, өнімдерді  тікелей тасымалдау ісін жолға қою, кә­сіпорын және базар басшы­ла­ры­ның жауапкершілігін арттыру міндеттерін белгілеп, қолжетімді бағаны қалыптастырудың, қым­бат­шылықты тежеудің басқа да шараларын атап көрсетті. Өмір ЕСҚАЛИ, Солтүстік Қазақстан облысы.