Қазақ аэрофотогеодезиясы жаңа белесте

Қазақстан аумағын  аэрофотоға түсіру бұдан 80 жыл бұрын жүзеге асты Қазақстан Аэрофотогеодезиялық іздестіру мемлекеттік институты республикамыздағы жерге орналастыру қызметінің ең ежелгі кәсіпорны болып саналады. Бүгінгі таңда аталмыш мекеме өзінің құрылуының 80 жылдық мерейтойын атап өтуде. Салтанатты іс-шараға орай кәсіпорынның тарихы мен даму болашағы туралы «Ауыл шаруашылығы аэрофотогеодезиялық іздестіру мемлекеттік институты (АШАІМИ)» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнының директоры, ҚР Ұлттық инженерлік академияның корреспондент-мүшесі, экономика ғылымдарының кандидаты  Әбдіғали БЕГМАНОВТЫ әңгімеге тартқан едік. – Әбдіғали Салбекұлы, сол өткен ғасырдың 30-ыншы жылдары бұл кәсіпорынды құ­ру қандай өмірлік қажетті­ліктен туды деп ойлайсыз? Жал­пы, мекеме қалай дүниеге келді? – Кәсіпорынның дүниеге келу кезеңі жаңадан құрылып жатқан колхоздар мен совхоздардағы ауылшаруашылығы өндірісін ұйымдастыру науқанымен тұспа-тұс келді десек қателеспейміз. Жаңадан отау тіккен кеңестік шаруашылықтардың өркендеп қанатын жаюы үшін оның негізгі өндіріс құралы ретінде ең алдымен жер қорын зерттеу қажет болды. Сол кезде республикадағы ауыл­­шаруашылығы алқаптарын картографиялауға деген зәрулік туды. Бұл мәселені шешу, әсі­ресе  тез арада шешу тек аэ­ро­­фототүсіру көмегімен ғана іске асыруға болатын еді. Ақы­ры 1936 жылы Алматыда Мәс­кеудің «Сельхозаэросъемка» кә­сіпорнының тұңғыш Қазақ филиалы ашылады. Мекемеге жерге орналастыру, ауылшаруашылығы үшін картографиялау, топырақ қыртысы мен геоботаникалық зерттеу­лер жасау, мелиоративтік-жол және кеңшарлар құрылысы үшін жер қорларын іздестіру міндеті жүктелді. Орта Азия республикалары мен Алтай өлкесінің жерлерін түгендеу іс-шаралары да осы жаңадан құ­рылған мекеменің мойнына артылды. – 80 жыл аз уақыт емес. Осы мерзім ішіндегі қа­зақ филиа­лының жүріп өт­кен, бүгінге дейін сан қыр­лы, ау­қымды атқарған жұмыс­тары туралы қысқаша түйін­деп айтып бе­ріңізші? – Әрине, кәсіпорын өзінің даму тарихында талай-талай қиын күрделі соқпақтарды басып өтті. Өндірістік базаны қалыптастыру мен дамыту, кадрлар құрамын даярлау жұмыстары оңай болмады. 30-шы жылдар ғой. Қазақ филиалы кәсіби жұмыстарын орындауға арналған дәл геодезиялық аспаптармен, фотограмметриялық құралдармен және ұша жү­ріп суретке түсіретін жаб­дықтармен жеткілікті дәре­жеде қамтамасыз етілмеді. Фото­пландардың репродукцияларын дайындауға арналған аппаратуралары да болған жоқ, сондықтан да кә­сіпорынға ара-тұра Қазақ карта жасау кәсіпорнының технологиялық құрал-сайман­дарын пайдалануға тура келді. Кәсіпорынға соғыс жүріп жатқан 1941-1945 жылдары тым ауыр соқты. Астық өндіретін аудандар мен қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарын жоспарлы-картографиялық материалдармен қамтамасыз ету жұмыстары қатар жүргізілді. Мекеменің 50-ден астам қызметкері кәсіби зәрулікке қарамастан  Отан қор­ғау үшін майданға аттанды. Аэ­ро­­геодезия өндірісінде қалған әйел­дер жұмыс орындарынан кет­пестен күн-түн демей жұмыс істеді. Тың және тыңайған жер­лерді игеру кезеңінде – 1955 жылдан бас­тап 1959 жыл ара­лығында біздің кәсіпорын жаңадан құрылып жатқан сов­хоздар үшін 30 миллионнан астам гектар алқаптарды зерттеу, ауылшаруашылығына дешифрлау және жоспарлы-картография­лық материалдарын дайындау жұмыстарын жүзеге асырды, яғни, іс жүзінде Қазақстанның айдалған тың жерлерінің барлық көлемін зерттеп, зерделеп шықты. «АШАІМИ» РМК орындайтын, атқаратын жұмыстардың негізгі түрлері төмендегідей болып келеді: Ең бірінші, аэрофототүсіру жұмыстары –  далалық дешифрлау материалдарын пайдалана отырып, растр негізінде 1:10000, 1:25000, 1:50000 масштабтарында сандық талап үлгісіндегі ауыл шаруашылық карталары мен 1:2000 масштабында елді мекендердің құрылыс жүргізілген аумақтарының сан­дық үлгідегі аумақтарын  жасау. Кәсіпорын қызметін то­пы­рақтану және агрохимия, география, ауылшаруашылығының мал мен жем-шөп өндірісі кәсіп­орындары да қолданады. – Бүгінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі еліміздің аграрлық секторы мен жерді тиімді пайдалану мәселесіне ерекше көңіл бөліп отырған шақта, оның үстіне қазір рес­публикамызда Жер реформасы бойынша республикалық комиссияның апта сайынғы отырысына халықтың назары ауып отырған тұста  «АШАІМИ» РМК қызметінің алар орны қандай дәрежеде болуы тиіс? – Сапалы жоспарлы-кар­тографиялық материалдар­дың арқасында жасалған жер­ге оң­тайлы мониторинг жүргізу аграрлық және өндірістік секторда жерді тиімді пайдаланудың басты негізгі көрсеткіші болып табылады. Біздің жоспарлы-картографиялық материалдарымыз кезекші кадастрлық карта орнына жүреді. Ауылшаруашылығына қа­­­жетті топырақ қыртысын зерт­теу мен геоботаникалық із­дестірулердің және түсі­рілімдердің барлық түр­лері аэрофототүсіру материал­дарының жинақталған мә­ліметтеріне сәйкес жүр­гі­зі­леді. Әсіресе, жер қыртысын зерттеушілер іс барысында өз жұмыстарын нақты да дәл орындау үшін фотобейнелеулерді мұқият пайдаланады. Қазіргі уақытта біздің мекеме Қазақ­станның жер аумақтары мен бұрынғы КСРО-ның Алтай өл­кесіндегі аэрофототүсіру жос­пар­лы-картографиялық ма­териалдарын дайындайтын жал­ғыз кәсіпорын болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша 2012-2014 жылдары біздің кәсіпорын  ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылық алқаптарды түгендеу бойынша ауқымды жұмыстарды іске асырды. Кәсіпорын жарғысына «Облыстардың, аудандардың, елді мекендердің әкімшілік шекараларын, оның ішінде жер учаскелерінің, ерекше қор­ғалатын табиғи аумақтардың, орман және су қорларының, өзге санаттағы жерлердің шекараларын анықтау, олардың сол жердегі шекараларын қалпына келтіру, сонымен қатар, жерге орналастыру бойынша жобаларды (сызбаларды) әзірлеу мен оны жасау жұмыстарын жүргізуді» көздейтін өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. – «АШАІМИ» РМК бү­гінде қандай мамандық ие­леріне сұраныс беріп отыр? Кә­сіпорында тәлімгерлік жүйесінің дәрежесі қандай?  – АШАІМИ де әркезде де геодезистер мен жерге орналас­тырушы мамандарға, топографтар мен картографтарға сұ­ранысқа ие болып келген, ол талап  болашақта да сондай үрдісте болып қала бермек. Өндіріс ерекшелігіне орай кәсіпорында аэрофотогеодезис­тер мен фотограмметристер сынды сирек мамандық иелері жұмыс істейді. Бүгінгі күні кәсіпорында жұмыс істейтін жас мамандардың дені Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, ҚазҰАУ, Се­мей топография тех­никумы, Талғар агробизнес және менедж­мент колледжінің түлектері. Орайы келгенде айта кетейін, білікті мамандарымыздың арасында кезінде республикамыздан тыс жерлерде де, Моңғолия, Мозамбик, Ливия, Алжир, Ан­гола, Кения сияқты алыс шетел­дерге шақырылып, қызмет ат­қарғандары да бар. – Айтулы мерейтойды кә­сіпорын ұжымы қандай ла­йықты жетістіктермен қар­сы алып отыр? – Кәсіпорын жұмысы мемлекет тарапынан уақыттың әр кезеңінде, әр ауысымында да лайықты бағаланып келді. 2013 жылы Қазақстанның ша­р­уашылық қызметін жүргізетін субъектілерінің толық тізімін ранжирлеу нәтижесінде, ҚР Статистика жөніндегі агенттік төрағасының 2008 жылғы 20 мамырдағы №67-ші бұйрығына сәйкес АШАІМИ РМК «Ак­тивтер мен міндеттемелер көр­сеткіштері», «Табыстылық көр­сеткіштері»,  «Өтімділік көрсеткіштері» жөнінен үш номинация бойынша Алматы қаласында 4-ші орынды, Қазақстан Республикасында 13-ші орынды иеленіп, «Қа­зақстан-2013 көшбасшысы» Құрметті атағын жеңіп алды. 2014 жылғы мамыр айында кәсіпорын шығаратын өнімінің сапалылығы үшін Еуропалық Гран-При иегері (Женева қаласы, Швейцария) атанып, «Ерекше өндіріс және дәстүрді сақтау» дипломымен және «Жоғары сапа мен мүлтіксіз қызметі үшін» төсбелгісімен марапатталды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 06 тамыздағы №875-ші Жар­лы­ғымен «АШАІМИ» РМК Қазақстан Республикасы Ұлт­тық экономика министрлігінің құ­рамы­на кірді. Кәсіпорынның осы жылдар ішінде өндірістік сипатта сақталып қана қоймай, дамудың жаңа кезеңіне қадам басқанына өз басым қуаныштымын. Бү­гін біз, «АШАІМИ» РМК ар­да­герлерінің де көзіне ұялмай тік қарай аламыз, кәсіпорынға олардың жылдар бойғы сіңір­ген еңбектерінің еш кетпей, керісінше қанаттанып, өріс жа­йып келетінін зор сеніммен айта аламыз. Біздің  даңқты дәстүрлеріміз әрі қарай да қолдау алып, өз жалғасын табады деген ойдамын. Бұл үшін бізге, біздің өндірістік қызметімізге қажеттінің бәрі бар.  Әңгімелескен Талғат СҮЙІНБАЙ, «Егемен Қазақстан» АЛМАТЫ