Шарасыз шаруа шырылы

Газетіміздің 2016 жылғы 20 сәуірдегі №74 (28 802) санында «Араша» айдарымен «Субсидиядан қашанғы қағыламын?» деген мақала жарық көрген еді. Онда Елбасы саясатына иек артқан Жамбыл облысының Меркі ауданындағы Қостоған ауылының тұрғыны Несіпкүл Кезеңбаева өзінің ауданда әйелдер арасында бірінші болып «Дәурен» шаруа қожалығын құрып, егіншілікпен айналыса бастағанын, алайда, субсидия мәселесінде кедергілерге тап болып жүргендігін бүкпесіз жеткізген. Содан бері біраз уақыт өтсе де баяғы жартас – бір жартас күйінде қалып келеді. Қарапайым шаруа адамына ең бастысы мемлекеттік қолдау қажет. Тек сол кезде ғана шаруа егістік дақылына қажетті жағ­дай­лардың барлығын жасап, өнім алуға барын салады. Ал өнім шаруа­ларға ақша, тұтынушыларға азық емей немене. Барлық мәселе субсидияға тіреліп отырғандығын ескерсек, «Дәурен» шаруа қожа­лығының иесі Н.Кезеңбаева әлі күнге дейін өзіне тиесілі суб­сидияға қол жеткізе алмай дал. Жақында тағы телефон шал­дық. Шаруа анамыз өзінің егістік алқабында жүргендігін айтты. Қар­лығыңқы дауыспен биыл да қызылша екпегендерге субсидия беріл­мейтінін, қызылша егу үшін қант зауытымен келісімшарт жасас­қандығын, оны тиісті орын­дарға жеткізгендігін айтты. «Қант зауытына барсақ, былтырғы жарты миллион теңге мойнымда ілулі тұр. Сонда да кішкене тұқым бө­ліп берді. Қазір алқабымды жыр­­тып, қызылша ектіріп жатыр­мын. Қатты қиналып кеттік. Мен сияқ­­ты қиналып, жылап жүр­ген­дер қан­шама. Тыпырлап егістік алқа­­бы­ның басында жұмыс істеп жатыр­мын», деді Несіпкүл апамыз. Шаруа қожалығының иесі облыс әкімі орынбасарының қабыл­дауы­на кірмек те болыпты. Тараз қала­сына іздеп барғанымен екі күн жо­лын тосса да таба алмапты. Бір­де анда, бірде мында кетті деген ше­­неу­­нік ұстатпай-ақ қойған көрі­неді. Амал жоқ, айналып келіп, ауыл шаруа­­шылығы басқармасына жүгінген. Облыс әкімдігі Ауыл шаруа­шы­лығы басқармасының басшысы Н.Нұржігітов қабылдап, қажетті құжаттардың тапсырылғанын сұрап біліп, соның барлығын қай­та­дан жинап әкелуді міндеттеген. «Көктем болды ғой, қалай жұмыс істейсіз­дер дедім. Жанармай, күзет және тракторды жалға ал­ған­нан басқа қант зауыты тұқы­мына жарты миллион теңге қарыз­бын. Биылдыққа қарызым 1,5 миллион теңгеге жеткен болар. Департаменттің тракторды бер­меген қорлығын айтсаңызшы бәрі­нен де. Төрт ай жүгіртті ғой. Бар­л­ық жиырмаға тарта қағаздарын дайын­дап апарып бердім», деді ашын­ғанын жасыра алмаған шаруа анамыз. Н.Кезеңбаеваның айтуынша, техника береміз дегеннен кейін екі тракторшы мен механигін де ерте барыпты. Алайда, қант зауытымен жасасқан келісімшартыңыз жоқ деген сылтаумен шығарып салыпты. Оны да жеткізіп берген. Облыс әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Н.Нұр­жігітовке хабарласқанымда, ол «Дәурен» шаруа қожалығына был­­тыр субсидия берілмеуінің себе­­­бін былайша түсіндірді: «Біз­дің бас­­қармаға ондай акт түс­кен жоқ. Сондықтан, субсидия бере алма­­­дық. Аудан әкімі және оның ведомство­аралық комиссия­сы бар. Комис­сия мүшелері оның қызыл­шасы шық­­пады деді, олай болса, суб­си­­дия­­ны не үшін береміз. Комис­сия мүше­лерін де құқықтық органдар тек­се­ріп, жауапкершілікке тартады ғой». Сонда диқандарға дер кезін­де қажетті қаржысын бермей, еңбектерін еш еткен шенеу­нік­тер ешқандай да жауапқа шақы­рыл­май ма? Шаруа иесінің қызыл­ша алқабы жайын тексеру үшін аудан әкімдігінің арнайы комис­­сиясы келіп көріп, тиіс­ті қоры­тын­­дыларын да беріпті. Тіпті, Сарымолдаев ауылдық округі әкімі­­нің анықтамасы да бар. Солай бола тұра, неге әлгі комиссия қа­жет­ті актіні жасап, облыстық ауыл шаруа­шылығы басқармасына өткіз­беген­дігі әзірге белгісіз күйін­де қалып отыр. Меркі ауданы әкімінің ауыл шаруашылығын қадағалайтын орынбасары М.Өмірбековтің алдына бес рет барса да ешбір көмек болмаған. «Сізден басқа ешкім менен көмек сұрамайды, біз жай айтқанбыз», деп менің өзімді жазғырды. Сөйтіп, мемлекет сәуір айында бөлген заңды қаржыны дер кезінде ала алмай, арық тартуға, қызылша алқабын суаруға мүмкіндік болмай, қурап кеткен. Ол ол ма, былтыр желтоқсан айын­да ауыл шаруашылығы қыз­мет­керлері мерекесін өткізу кезін­де де бірқатар жөнсіздіктер орын алыпты. Малшылар мен диқан­дарға бағалы сыйлықтар берілуі тиіс болса, сол сыйлықтар ауыл шаруашылығына қатысы жоқ әкімдіктің жап-жас маман­дары­на, тіпті, С.Бұтабаев басқа­ра­тын бөлімнің еден жуушысына да берілгені белгілі болып отыр. «Біз де аң-таң болдық. Олар­­дың ауыл шаруашылығына қан­­дай еңбегі сіңді? Кабинетте оты­­рып, шаруаларды әуре-сар­саң­ға сал­ғаннан басқа не тындыр­ды? Әлде егіс алқабына келіп, көмек берді ме екен? Мемле­кет­тік қыз­меткерлердің Ар-намыс кодексі, ұяты, қызметтік сыпа­йылығы мен әдебі қайда қалды?», депті Н.Кезеңбаева өзінің арыз хатында. Шынында да, 66 жасқа келген шаруа әйелден кабинетте отырған жас шенеуніктердің бағасы артық па. Егістік алқабы қурап жатса, суб­с­и­дия ала алмаған қарапайым шаруа адамы емес, жергілікті жерде жұ­мысты дұрыс ұйымдастыра ал­ма­ған шенеуніктер кінәлі емес пе... Қалай болғанда да қолдау қар­жыны үлестіру жергілікті әкім­дік­тер құзырында. Тіпті, бар­лық мәселе ауданда құрылған ведомств­оаралық комиссия тарапынан шешілетінін айта кеткен орын­ды. Өкінішке қарай, кейбір өңір­лерде субсидия бөлінісі дұрыс жолға қойылмағандығын айта кеткен де артық болмас. Өткен жы­лы Алматы облысында 2228 заң бұ­зу­­шылыққа жол берілсе, одан ке­йінгі орында Жамбыл облысы тұр. Бас прокуратура 2013-2014 жыл­да­ры ауыл-аймаққа бөлінген қаржы­ның қайда жұмсалғанын тексеріп, осын­дай келеңсіздіктерді анықтап берген. Соңғы екі жылда жалпы елі­міздің ауыл шаруашылығын субси­дия­лауға қазынадан 82,2 мил­лиард теңге бөлінсе, ал жер­гілікті бюд­жеттерден қарал­ған қаржы 154,4 миллиард теңгеден астам. Қол­дау қаржыны үлестіру заң бойын­ша жергілікті әкімдіктер құзы­рында болса, көбіне субсидия беру тәртібі бұзылып, кәсіп­керлер құқы­ғы­ның шектелетіні анық­тал­ған. Мысалы, Меркі ауданы­­ның про­куратура­сы аудан­­дық ауыл шаруашылығы бөлі­­мі­нің бас­­­шысы С.Бұтабаев өзі­нің зайыбы бас­­қаратын «Бота­бай» шаруа қо­жа­­лығына 30 гектар үшін субсидия­ны заңсыз төлегенін анық­­тапты. Сондай-ақ, «Ақ арал» өн­­д­і­рістік кооперативіне атқарыл­ма­ған жұмыстар үшін 6,2 миллион тең­гені заңсыз бергені де белгілі болды. Бұл тек анықталғаны ғана. Мұн­дай заңсыздықтарға жол берген С.Бұтабаев әлі күнге дейін сол қыз­метінде жүрсе, ал аудан әкімінің орынбасары, субсидия бе­ретін комиссия төрағасы М.Өмірбеков қыл­мыстық жауапқа тартылмай, тек қатаң сөгіспен құтылғаны мәлім бо­лып отыр. Бұл өрескелдіктер 2015 жылдың 5 қазанында «Новый Регион.kz» сайтында жарық көрді де. Н.Кезеңбаева өзінің субсидия­дан заңсыз қағылғаны жөнінде елі­міз­­дің Бас прокуратурасына да ша­ғым­­даныпты. Олар шаруа иесі­нің ары­зын Меркі аудандық прокура­тура­сына жолдаған. Келген жауап­қа орай сөзінде Н.Кезеңбаева былай дейді: «Ал Меркі ауданының прокуроры С.Төлеуов маған берген жауабында менің өзімді кінәлапты, яғни мен субсидия сұраған арызымды қайта алыппын-мыс. Заң бойынша менің арызым ешқашан қайтарылмайды, тек оны қараусыз қалдыру туралы мен қосымша арыз жазуым керек. Бірақ мен ешқандай қосымша арыз жазған емеспін. Мемлекеттің бөлген заңды ақшасынан мен не үшін бас тартамын? Ешбір ақылға сыймайтын жауап қой. Ал мен жазған өзге мәселелерге ешбір жауап жоқ...». Ал Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігінің жауапты хатшысы Арман Евниев қандай да бір заң бұзушылыққа тап болсаңыздар, Ауыл шаруашылығы министрлігі оны қарауға дайын екенін, сол үшін сенім телефондары, министрдің блогы жұмыс істеп тұрғанын жеткізіпті. «Шаруа, мемлекет қаражат бөлмей жатыр, деп ойлайды. Ал бұл уақытта ай­мақтарда түрлі сылтаулармен құ­жат­тар сұралып, кәсіпкерлердің жұ­­мы­сын бөгейді. Немесе тиісті ақша мүлдем басқа азаматтарға бө­лі­­­ніп жатады», деп атап өткен ми­нистр­­­ліктің жауапты хатшысы. Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді субсидиялау жү­­­йе­сі өзгертілерін Ұлттық эко­но­­ми­­­ка министрінің орынбасары М.Құсайынов мәлімдеп, болашақта суб­­си­­дия дайын ауылшаруашылық өні­­мі­не ғана берілерін ерекше атап кеткен. Қорыта айтқанда, Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев ауыл шаруашылығын дамытуға ерекше көңіл бөліп келеді. Соның жарқын дәлелі «Агробизнес-2020» және өзге де бағдарламалардың іс жүзінде жүзеге асырылуы. Осы тұрғыдан келгенде, субсидиялау құралдарын Дүниежүзілік сауда ұйымы мен Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының талаптарына сай келтіру де ерекше маңызға ие. Осыны қаперге алсақ, әрбір шаруа адамының құқы аяқасты болмауы тиіс. Олай болса, шаруаларды шаршатқан субсидия мәселесінде тиісті орындар нақты жауабын береді деген сенімдеміз. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»