Қиындыққа қарсы тұрған «Қазақмыстың» қарышты қадамы

Биылғы жыл Қазақмыс үшін қалай болады, Қазақстандағы ең ірі компаниялардың қатарына кіретін алып кәсіпорынның дамуы мен өркендеуіне экономикалық дағдарыс әсер ете ме, бұған және басқа да көкейкесті мәселелерге байланысты қандай шаралар қабылданып жатқандығының жай-жапсарын білу мақсатында «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС басқарма төрағасы Бақтияр ҚЫРЫҚПЫШЕВПЕН жолығып, әңгімелесудің реті түсті. – Бақтияр Әбдірахманұлы, осы жақында ғана сіз «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС бас дирек­торының қызметін атқа­рып жүрген едіңіз, енді міне, басқарма төрағасы болып та­ғайындалдыңыз, бірақ бұрын­ғыдай, сіз, әрине корпорация құ­ра­мындағы кәсіпорындардың өндірістік үрдістерінің толық сақталып, қалыпты жұмыс істеуін жіті қадағалап отыратыныңыз да анық. Компания өткен 2015 жылды және биылғы жылдың бірінші тоқсанын қандай нәтижелермен аяқтады, осы туралы кеңірек баян­дап берсеңіз? – Былтыр компания өз мен­шігіндегі кеніштерден катодты эквиваленттегі 220 мың тоннадан астам мыс шығарды. Қазақмыс – әлемдегі ең ірі күміс өндіруші кәсіпорындардың бірі екендігі жалпақ жұртқа әбден мәлім. Мұнда өткен жылы 275 тонна тазартылған күміс өндірілді. Биылғы жылдың бірінші тоқ­санында біз катодты экви­ва­лент­тегі 55,5 мың тонна мыс бал­­­қы­тып, дайын өнімді тұты­нушы­ларға жөнелттік. Бұл көрсеткіш өткен жылғы ұқсас кезеңнен 4,1 мың тоннаға артық. Алтын құймасы өндірісі бойынша өткен жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда, көрсеткіш – 95%-ға артса, күміс өндіру 12% арты­ғымен орындалды. Үстіміздегі жылдың бірінші тоқсанында біздің байыту фабрикалары 7,4 миллион тонна кен өңдеді. Биыл «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС катодты эквиваленттегі 224,4 мың тонна мыс өндіруді жоспарлап отыр. Ең бастысы, бірінші тоқсанда біз кәсіпорындардағы еңбек және қауіпсіздік жағдайларын айтар­лықтай жақсартуға қол жеткіздік. Бұл мәселелер бұрынғыдай, корпорацияда басымды сала болып қала береді. Осы арада мынаны атап өткім келеді, еңбек ұжым­дары қиындықтарға мойымай өндірістік міндеттерін ойдағыдай орындап шықты. Компанияның барлық кәсіпорындары күрделі экономикалық жағдайға қарамастан, бүгінгі таңда тұрақты әрі ырғақты жұмыс істеуде. – Бүкіләлемдік экономикалық дағдарыс Қазақстанды да сырт айналып өткен жоқ. Жетекші әлемдік экономиканың өсу қар­қынының бәсеңдеуі шикізатқа және металға деген сұранысқа әсерін тигізгені рас. Жекелей алғанда, мыс бағасы ұзақ уа­қыт­тан бері өте төмен деңгейде қалып отыр, мұндай жағдай көптеген әлемдік компанияларға өнім өндірудің барынша тиімді жолдарын іздестіруді талап етіп отыр. Сондай-ақ, еңбек ұжым­дарын едәуір қысқартуға да әкеліп со­ғуда. Міне, осындай жағдай барысында Қазақмыс өзіндік құн мәселесін қалай шешпек? – 2015 жылы мыс бағасы мейлін­ше құлдырап ең төменгі деңгейге дейін жетті және де биыл жағдайды түбегейлі өзгертудің реті келмейтін түрі бар. Сондықтан да біз кірісі мол кәсіпорын болып қала беруге бірқатар шаралар қабылдадық. Өндіріс үрдістерін оңтайландыру бойынша бірнеше бағдарламаларды белсенді түрде жүргіземіз, шығыс­тардың барлық баптарын қайтадан қарастырып, жабдықтарды ең озық әрі тиімділеріне айырбастауды ұйғардық. Біз таяудағы уақытта кен орындарында мыстың ең төменгі құнына байланысты, өңдеу жүйесін де соған сәйкестендіріп өзгертуді жоспарға енгіздік. Қазіргі кезде кен орындарын игерудің камералық-бағаналық жүйесін пайдаланудамыз. Ол кеніштердегі кен қорының түгелдей дерлігін алуға толық мүм­кіндік береді. Сонымен бірге, бұл жүйенің арқасында жоғары өзіндік құн мәселесін де шешуге болады. Осылайша барынша тиімді модель – камерааралық тұтас кесек­терді өңдеу үрдісіне ауысатын боламыз. Өйткені, осы тәсіл арқылы құрамында металдың бай қоспасы бар кенді айыруға қол жеткіземіз. Нәтижесінде біз тиімді тәсілмен жоғары сапалы катодты мыс алуға жол ашамыз. Бұдан басқа Елбасының және Үкіметтің қолдауымен, қабылданған кестеге сәйкес кен қоры таусылмаған кеніштер аумағынан жұмысшы кенттерінің тұрғындарын басқа мекендерге көшіріп жатырмыз. Өйткені, мұндай қадам Жезқазған өңіріндегі кен қорын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді. Себебі, халық тұратын жерлерде жоғарыда айтып өткенімдей, кен қорының әлі де пайдаланылмай тұрған бөліктері баршылық. Осы орайда, мынаны айрықша атап айтқым келеді, бұдан бұрынғы дағдарысты кезеңдерде де біз еңбек ұжымдарының мүшелерін жаппай қысқартқан жоқпыз, қазіргі жағдайда да қысқартпаймыз. Қыс­қарту мәселесі күн тәртібінде мүлдем тұрған жоқ. Иә, жасырып-жабудың қажеті шамалы, біз операциялық шығыстарды қысқарту бойынша белгілі бір шараларды қабылдаймыз. Ол негізінен әкімшілік персоналға қатысты болмақ. Дағ­дарыс жағдайында мұндай қадам жасаудың сыры мынада – далиған басқарушылық штат ешбір пайда әкелмейтіндігі айдан анық. Ал кеншілердің, байытушылардың және металлургтердің мәселесіне келетін болсақ, олардың бірде-біреуінің, яғни еңбек ұжымдарының қысқартылмайтындығына кепілдік береміз. Өйткені, корпорацияда ұзақ жылдар бойы ұрпақтар са­бақ­тастығы мен дәстүрі берік қа­лыптасқан. Бұл жоғары өндірістік көрсеткіштерге жету үшін маңызды әрі мықты іргетас болып саналады. Аталған бағыт бойынша бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін де артты­рып, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың өңдіріс саласы еңбеккерлерінің алдына қойған тапсырмаларына сәйкес, алдағы кездерде жұмыс ырғағын бәсеңдетпей, өндірістің өркендеуіне бар күш-жігерімізді саламыз. – Таяудағы жылдар ішінде компанияның инвестициялық саясаты қандай деңгейге көте­рілмек? – Төрткүл дүниеге белгілі эконо­микалық қиындықтарға қарамастан, оны еңсеру үшін біздің қарқынды даму жөнінде түзілген жоспарымыз бар. Алдағы кезде кеніштер мен өндірістік қуаттылықтарды жаңғырту бойынша белсенді жұмыс істеуді жалғастыра береміз. Біздің жоспарымызға Жезқазған алаңындағы Жыланды деп аталатын жаңа кеніштің жұмысын іске қосу міндеті де кіреді. Ол биыл өндірісін бастап, 2021 жылы толық қуатына жетеді. Жезқазғанға таяу жерде Жаман-Айбат 2 кен орны орналасқан. Аталған кен орны үстіміздегі жылы іске қосылады. Қарағанды алаңындағы Нұрқазған кен байыту комбинатында өндіріс көлемін жылына 3,3 миллион тоннаға жеткізіп, ал 2017 жылы 4 миллион тоннаға дейін ұлғайтуды жоспарлап отырмыз. Бұдан басқа корпорацияда геологиялық барлау мәселесіне де ерекше көңіл бөлінеді. Геологиялық-барлау жұмыстары жобаларының үстіңгі қабатын анықтау кезінде «Atlas Copco CS -3001» жоғары өнімді бұрғылау қондырғылары пай­даланылады. Олар 1200 метрге дейінгі тереңдікте ұңғымаларды бұрғылауға мүмкіндік береді. Жерасты кеніштерінде «Diamec 262» және «Sandvik DE 130» бұрғылау қондырғылары қолданылады. Бұл станоктарды пайдалану барлауына бағытталған, олардың әрқайсысының өнімділігі айына 700 қума метрге дейін жетеді. Компания заманауи жабдықтармен, озық құралдармен жан-жақты жарақтандырылған. Қарамағымыздағы қондырғылармен жыл сайын он миллион тоннаға жуық кен өндіруге қауқарлымыз. Бұған қоса геологиялық-бар­лау жұмыстарын стандартты жүргізуде инновациялық зерттеулерге сүйе­неміз. Кенді томографиялық іздес­тіруді 800 метр тереңдікте зондтау жолымен атқарамыз. Аталған жұмысты осындай бейіндегі жетекші компаниялардың бірі жүргізді. Қазіргі кезде кен аймақтарын анық­тау үшін микросейсмикалық зондтау жобасы қарастырылу үстінде. – Корпорацияда ұзақ уақыттан бері техника қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды күшейту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізіліп жатыр екен. Әсіресе, өндірістегі қауіпті әрі ауыр жұмыс үрдісін барынша жеңілдету мәселесі де күнделікті назарда тұрғаны қуантады. Дегенмен, аталған шаралардың түпкі нәтижесі тиімділігін бере ме? – Сонау 2012 жылы біз кәсіп­орындарда жарақат алуды төмендету бойынша 5 жылдық бағдарламаны бекіткен едік. Жыл сайын бұл мақсаттар үшін корпорация бас­шылығы қомақты инвестиция бөледі. Қаржы өндірісті жаңғыртуға, қауіпсіз жұмыс істеу жағдайын құруға, дербес қорғанышқа қажетті ең замануи құралдар сатып алуға, еңбекті қорғауға байланысты түрлі тәуекелдерді мейлінше төмендетуге жұмсалады. Біздің негізгі мақсатымыз өнер­­­кәсіптік қауіпсіздік бойынша көрсеткіштерді жақсарту болып отыр. Өндірісте өлім-жітім  көр­сеткішін мүлдем болдырмауға және жалпы жарақат алуды 40%-ға төмендетуге ұмтылып отырғанымыз тектен-тек емес. Сондай-ақ, «Бар­шаға арналған еңбек медицинасы» стратегиясы жасалып бекітілді. Ол кәсіптік аурулардың алдын алуға және емдеуге бағытталған. Қауіпсіз өндіріс – бұл, алдымен, қауіпті өндірістік нысандарда қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету. Корпорацияда «Өмір» бағ­дар­ламасын жүзеге асыру жүр­гізілуде. Оған компанияның кәсіпорындарында өнеркәсіптік қауіпсіздікті және еңбек қорғауды басқару құрылымын жетілдіру, жұмыс орындарын стандарттау, артықшылықты корпоративтік стандарттарды енгізу, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үрдісінде желілік және жұмысшы персоналды тарту, «қауіптіден» «қауіпсізге» өту сәтінде персоналдың мінез-құлқының өзгеруі тәрізді мәселелер де кіреді. – Әлбетте, Қазақмыстың қазақ­стандық үлестің дамуында өзіндік орны бар екендігі талассыз. Қазір бұл аспектіде жұмыс барысының жағдайы қалай болып тұр? – Қазақмыс импорт алмастыру бойынша кең ауқымды бағдарламаны жүзеге асыруды жалғастыруда және қазақстандық үлесті дамыту жөнінде отандық өн­дірісте көшбасшылық орнын сақтап тұр. Отандық тауар өндірушілерден алынған тауарлардың, сатып алу мен қызметтердің үлесі 70 пайыздан астам құрайды. Бұл өте жоғары көрсеткіш. Бізбен жұ­мыс істегісі келетін барша әріп­тестерімізге қойылатын басты өлшем – бұл өндірілетін тауарлар мен қызметтердің сапалы әрі бәсекелестікке қабілетті болуы жете ескеріледі. Қазіргі таңда біз 100 өңірлік отандық компаниямен белсенді ынтымақтастықта жұмыс істейміз. Онда 5 мыңға жуық адам еңбек етеді. Негізінен олар Жезқазған және Балқаш қалаларының тұрғындары. Сон­дықтан да олар Кәсіпкерлер және өндірісшілердің өңірлік қауым­­дастығының мүшелері. Қауымдастықтың негізгі қызметі отандық кәсіпорындардың бәсе­келестікке қабілеттілігін арт­тыруға және халықтың жұмыспен қам­тылуын ұлғайтуға бағытталған. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС «Даму» қорымен бірлесіп импорт алмастырудың ұзақ мерзімді және перспективалы жобасының шеңберінде бағдарламаны іске асырады. Қарағанды құю-машина жасау зауытының өндірісін техникалық қайта жарақтандыру жұмысымен де айналысып, оны мерзімінде аяқтап шығуға мүдделі. 2019 жылға қарай Қарағанды құю-машина жасау зауыты босалқы бөлшектерді, кен-металлургия өнеркәсібіне арналған жабдықты жасап шығарудың толық циклын ұйымдастыруды жолға қояды. Бұл зауытты 15 мың атау­лы технологиялық материалдар өндірісін жаңа деңгейге шығаруға мүмкіндік береді. – Сіз басқарып отырған компания құрамындағы кәсіпорындар қала құрушы ретінде халықтың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсартуға қаншалықты үлес қосып отыр. – Жезқазған мен Балқаш қала­ларының тыныс-тіршілігіне Қазақмыстың қосып отырған үлесі аса зор. Атап айтқанда кор­порацияның кәсіпорындары қала құрушы болып табылады. Міне, сондықтан да осы өңірдегі адамдардың өмір сүруі көбінесе кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуіне тікелей байланысты. Өйткені, тұрақты жұмыс істеудің нәтижесінде өмір сүру көрсеткіші де арта түсетіні белгілі. Осыған орай біздің әлеуметтік жобалар бірінші кезекте аталған өңірлерде жүзеге асырылады. Мәселен – ата-анасыз қалған балаларға, тұр­мысы төмен және асыраушысынан айырылған отбасыларына көмектесу біздің азаматтық парызымыз екендігін әрдайым естен шығармаймыз. Сонымен бірге, елді мекендерді абаттандыру бойынша жергілікті органдарға да жәрдемімізді аямаймыз. Компания өңір тұрғындарының саламатты өмір салтын ұстануын тұрақты назарда ұстайды. Тұрмыс көңілді болса, еңбек өнімді болатындығын қағидаға айналдырдық. Қазақмыс Жезқазған шаһарында ағаш отырғызу жөніндегі ауқымды жобаны 2015 жылы Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай іске қосқан еді. Тұңғыш құрылысшылар алаңындағы саябаққа қоса Кеңгір су қоймасының жағалауындағы Даңқ монументі аумағында тоғай пайда болды. «Жасыл желек» жобасы бірнеше кезеңнен тұрады. Ол 5 жылға есептелінген және Кеңгір су қоймасының бүкіл жағалауындағы 100 гектар аумақты көгалдандыруға бағытталып отыр. Бірінші кезеңде аумақтағы үш гектарға жуық жерге екі жарым мыңдай көшет отырғызылды. Былтырғы қазан айында ағаш отырғызудың екінші кезеңі өтіп, та­ғы да 2 мың 600 көшет бой кө­терді. Олар негізінен қарағаш, үйеңкі және терек тұқымдастар. Жасыл желектерді күтіп баптау­мен түрлі себептермен жеңіл жұмысқа ауыстырылған Солтүстік-Жезқазған, Шығыс-Жезқазған және Оңтүстік-Жезқазған кеніштерінің жұмыскерлері белсене атсалысты. Алдағы уақытта олар бұл игі істерін одан әрі жалғастыра беруді ұйғарып отыр. Биылғы көктем айында су қой­масының жағалауы қайта жарақ­тандырылып, жасыл желекке бөленді. Жезқазғанның нағыз көр­кіне айналды. Абаттандыру мен көріктендіру жұмыстары ал­дағы кезде де жүргізіле бермек. Өнеркәсіп орындары көп шоғырланған әрі табиғаты қатал өңірде мұндай жұмыстарды атқару әрине сауапты іс. Ағаш отырғызу жұмыстарын жүйелі түрде жүргізіп, өңірдің кел­бетін жақсарту бәрімізге бірдей ортақ міндет. Нәтижесінде бұл үде­ден шығатынымызға мен сенімдімін. – Табиғат қорғау тақырыбын біраз қозғадық, енді бұдан туындайтын келесі сұрақ мынадай: Кен-металлургия кешенінің кәсіпорындары үшін экология проблемалары қашанда өткір күйінде тұратыны белгілі. Мұндай мәселелер бірден шешілмейтіндігі де түсінікті. Бұған белгілі бір уақыт қажет. Қазір экологиялық проблемаларды шешу мәселесі қандай кезеңде тұр және Қазақмыстың қатысуындағы өңірлерде эколо­гиялық жағдайдың жақсаруы үшін сіздің компания қандай жолды таңдады? – Аталған мәселе компаниядағы өзекті бағыттардың бірі. Қазақ­мыстың қатысуындағы өңірлерде экологияны жақсартуға әркез ерекше назар аударылатын және де аударылып келген. Кәсіпорындар сыртқа шығарылатын газды та­зартудың заманауи жаб­дық­тарымен үнемі жарақ­тандырылады. Сүзгілер орнатылып, ауаны ластайтын шикізатты тазарту тәсілі кеңінен қолданылуда. «Жасыл экономикаға» кезең-кезеңмен өту жалғастырылуда. «Жасыл экономикаға» өтудің тұжы­рымдамасына алдымен мыналар кіреді – экологиялық заңнама талаптарын сақтау, қоршаған ортаға әсер етуді төмендету мен мейлінше азайту, қоршаған ортаға кәсіпорындар қызметінің әсер ету мониторингін жүргізу, жер қойнауын ұтымды пайдалану, табиғатты қорғау шараларын талдау және орындау. Міне, осылардың бәрі қоршаған ортаға келеңсіз әсер етуді төмендетуге бағытталған. Аталған іс-шараларды Қазақмыстың тиісті қызметтері белсенді түрде жүргізуде. Алдағы кезде де бұл бағытта ауқымды жұ­мыстар атқару міндеті тұр. Біз оны толықтай орындап шығуды мақсат еттік. Туған жердің бірегей табиғатын сақтап, экологиялық жағдайды айтарлықтай жақсартуға бар күшімізді жұмсаймыз. – Қазіргі кезде еліміздің көп­теген кәсіпорындары білікті жұмысшы кадрларының же­тіс­­пеушілігі түйткіліне тап ке­ліп отырғандығы жасырын емес. Жастар өкінішке қарай, жұ­мысшы мамандықтарын игеруге ынта танытпайды. Осындай жағдайда кеніштерде, зауыттар мен фабрикаларда жұмыс істеу үшін мамандарды қайдан іздестіресіздер? – Қазақстанда жұмыс істейтін барлық тау-кен компаниялары сияқты бізде кадрлар іздестіру түйткіліне тап келіп отырамыз. Біз кадрлық резервке ие болу үшін өз тарапымыздан білікті кадрларға деген сұранысты төмендетпеуге үнемі тырысамыз және де олардың біліктілігін арттыруға барлық мүмкіндікті жасаймыз. Бұл үшін «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-нің арқауында екі оқу орны құрылған. Оның біреуі Балқаш өңірінде, онда біз металлургия бағыты бойынша мамандар дайындаймыз. Ал екіншісінде – Жезқазған алаңында кен өндіру және байыту саласына мамандар оқытып шығарамыз. Оқу үрдісі үш жыл мерзімге созылады. Осы уақыт ішінде студенттер шәкіртақы алып білімдерін тереңдетеді. Оқуды аяқтағаннан кейін «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-да тұрақты жұмысқа орналасады. Атап айтарлығы, оқу корпорацияның есебінен толық төленеді. Біз сонымен бірге, Қазақстанның және таяу шетелдердің оқу орындарымен жоғары білікті басқару кадрларын іздестіру және дайындау үшін берік ынтымақтастық байланысын орнаттық. Мәселен, Санкт-Петербургтегі Тау-кен және Мәскеудегі «МИСиС» ұлттық технологиялық зерт­теу универ­сите­тімен тығыз қарым-қатынас жасай­мыз. Қызмет­керлерімізді осы оқу орындарына білімдерін терең­детуге жібереміз, сондай-ақ, түрлі компанияларға тәжірибе жинақтау үшін тағылым­дама алуға аттандырамыз. – Бақтияр Әбдірахманұлы, сізге компания басқармасы төр­ағасының жаңа лауазымы, әрине, қосымша жауапты міндеттер жүктейді. Жал­пы, енді сізге Қазақмыс атынан еліміздің Үкі­метімен және тұтас­тай алғанда, Қазақстанның мемлекеттік құры­лымдарымен белсенді ынты­мақтастықта қызмет іс­теу­ге тура келеді. Мұндай өзара әре­кет ету кор­порацияға қарасты кәсіп­орын­дардың ойдағыдай жұ­мыс ат­қаруына әсер ететін болар? – Біріншіден, Елбасына және республика Үкіметіне Қазақстанда кен-металлургия өнеркәсібін да­мытуға ерекше назар аударып отырғандары үшін корпорация атынан алғыс айтқым келеді. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС бас­қарма төрағасы лауазымындағы қызметімді Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей бастамасымен қабылданған не­гізгі бағдарламалық құжаттарға сәйкес атқарамын. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасын индус­триялық-инно­вациялық дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын, ел Пре­зидентінің Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» деп аталатын Жол­дауын және «Бес институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам» Ұлт Жоспары күнделікті жұмысымызда бағдар болып қала береді. Бұл құжаттардың бәрі – Қазақстанның саяси және экономикалық дамуы­ның айқын жоспары екендігі мәлім. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-нің еңбек ұжымдары оны ойдағыдай жүзеге асыру үшін барлық күш-қайратын жұмсайтын болады. Әңгімелескен Марат АҚҚҰЛ, «Егемен Қазақстан»