Жұртшылықты жігерлендіретін жолдау
Еліміз алған асулар Елбасының есімімен тығыз байланысты десек, биылғы Жолдау да, Үндеу де солай. Сол себепті де Жолдау мен Үндеуге байланысты ойларымызды Елбасы жайлы толғаныс-толғаумен бастағанды жөн көрдік. Өмір – өте күрделі. Оның қыры мен сырын, мұңы мен жырын бір білсе өмірде көп жайларды өз басынан өткеріп, көңіліне көп түйген ардагерлер біледі. Еліміздегі ақылман ағаларымыздың көшбасшысы Бәйкен Әшімов осыдан бірер жыл бұрын «Егемен Қазақстан» газетіне берген «Азаматтың тілеуін тілейік, ағайын» атты көлемді де көркем сұхбатында «алыстан сермеп, жүректен тербеп» толымды ойлар толғап еді. Сұхбаттасушы журналист Сауытбек Абдрахмановтың салмақты сауалдарына орай өзінің өмір жолына шолу жасай отырып, бүгіні бекем, келешегі кемел еліміз бен Елбасымыз жайлы ақылман ақсақалға тән салмақты, салиқалы ойлар өрбіткен аса қадірлі ағамыз былай деп еді: «Нұрсұлтан Әбішұлының Магниткада горновой бола жүріп, оттың ортасында шынығып, шыныққаны белгілі. Елбасымыз сонымен бірге сан түрлі адамдардың, сан түрлі ұлттардың басы тоғысқан жерде жұмыс істеу арқылы да ерекше шынықты. Екі қоғам, екі жүйе оны заманның көрігіне салып тағы шынықтырды. Осының арқасында біз қазір бүкіл әлем білетін, алыс та жақын мойындайтын, санасатын, сыйлайтын басшыға ие болып отырмыз».
«Ел аман болсын, Ел бағына туған Ер аман болсын» деп толғанған Бәйкен ағаның сұхбаттағы сөздері айдай анық, шығар күндей шын, шынайы сөз. Елбасымыздың ол кісі санамалаған «білім, білік, намыскерлік, күрескерлік, батылдық, табандылық, алғырлық, тереңдік, кеңдік...» атты асыл қасиеттерін бүгінде алыс, жақынның мойындағаны тағы рас. Біз ақиық ағамыз айтқан ақиқатты қуаттай отырып, өз тарапымыздан сол сөздерге дәлел ретінде соңғы жылдары Елбасы бастауымен жүзеге асқан ұлы істерді атап өтуді парыз санадық.
Ең алдымен ерекше атап айтарымыз, қайталап, қадап айтарымыз – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев мемлекет құрушы. Басқару жүйесі жолға қойылған баяғыдан бар бай мемлекетті басқару да оңай емес. Күл-талқаны шығып, қираған экономикасы қисайып қалған елде жаңадан мемлекет құру қияметтің қыл көпіріндей қиын екені анық. Сол қиындықтан қиялап шығып, тәуелсіз Қазақ мемлекетін құру – тақыр жерде тау тұрғызғанмен бірдей. Халықтың сеніміне ие болып, еліне арқа сүйеген Елбасының бұл тарихи ұлы ісін оның кемеңгерлігі мен ерлігі деп бағалау әділетті болмақ. Нұрсұлтан Әбішұлының кемеңгерлігі мен ерлігінің тағы бір айғағы – қиын кезде астананы Сарыарқаға көшіру, көшіріп қана қоймай он жылда жаңа қала салғаны. Астана сынды ғажайып қала салу ұлттың, оның көсемі Назарбаевтың ұлы ерлігі мен көрегендігі. Нұрекеңнің алдағыны анық көретін, алысты қапысыз болжайтын кемеңгерлігінің мыңнан бір мысалы сом аймағының темір құрсауында қалмай, төл теңгемізді жасау болса, екінші бір дәлелі – Ұлттық қор құруы. Сол Ұлттық қордың арқасы емес пе, дағдарыс кезінде де жасампаз істердің жалғасын тауып жатқаны. Алданған үлескерлерді қамқорлығына алып, мол қаржы берген, «Мәдени мұра» сынды ұлы жобаларды іске асырып жатқан Қазақстаннан басқа қай ел бар?! Президенттік биліктен, президенттік-парламенттік билікке көшіп, саяси реформаларды жемісті жүргізіп, әлем діндерін бір шаңырақтың астына жинап, әділ сөз айтып, ЕҚЫҰ-ға төраға болып, Саммит өткізіп, Астана Декларациясын қабылдаған да Қазақстан. Ядролық қарудан бас тартып, әлемге үлгі көрсеткен де, шекараны шегендеп, ұлттық алтын-валюта қорын алпыс миллиардқа жеткізген де Қазақстан. Мұның бәрін бәріміз де білеміз. Кәрі тарихтың өзі таңғалып, тамсанған осындай саналуан жетістіктеріміз жайлы айтып та, жазып та жүрміз.
Президент биылғы Жолдауында біз біле бермейтін талай табыстарымызды тағы тайға басқан таңбадай ап-анық айтып берді: «1994 жылы жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім жеті жүз доллардан сәл ғана асатын. 2011 жылдың 1 қарашасына қарай бұл көрсеткіш 12 еседен артық өсіп, 9 мың АҚШ долларынан асып түсті. Біз бұл деңгейге тек 2015 жылы ғана жетеміз деп есептеп едік. Әлемдік тәжірибе тәуелсіздіктің алғашқы 20 жылында мұндай нәтижеге ешқандай ел қол жеткізе алмағанын көрсетеді.
Мысалы, егемен дамудың алғашқы жиырма жылында жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім Оңтүстік Кореяда 3 есе, Малайзияда – 2 есе, Сингапурда – 4 есе, Венгрияда – 5 есе, Польшада 4 есе өскен. Елбасы сөзімен айтсақ, бұл «ел ілгерілеуінің шоғырланған көрсеткіштері ғана».
Елге баян етілген биылғы Жолдау бір жылдың емес, он жылдың аса ауқымды бағыт-бағдарын белгілеп берді. Бұл – бір. Екінші ерекшелік – биылғы Жолдау ел Тәуелсіздігінің жиырма жылдығымен орайлас жолданып отыр. Президент Жарлығымен «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігінің 20 жылдығы» деп жарияланып, «Бейбітшілік пен жасампаздықтың 20 жылы ұранымен өткізілетін» 2011 жылдың ерекшелігі жайында да көкірегіңе сақаға құйған қорғасындай қона кететін салмақты ойлар айтылған. Үшінші ерекшелік – әлеуметтік сала, соның ішінде ТКШ бұрынғыдай қалдық саясатына тәуелді болмай, арнайы инвестиция бөлу арқылы жаңғырып, жаңа қуатпен жарқырай түспек. Жаңа әлеуметтік саясат – әлеуметтік жаңғыру мен одан әрі жақсаруға – халықтың әл-ауқатын нығайтуға қуатты серпін бергелі тұр.
«Мен үш аса маңызды мемлекеттік бағдарламаларды – білім беру, денсаулық сақтау және тілдерді дамыту бағдарламаларын бекіттім, – деді Президент. – Үкіметке әкімдермен бірлесе отырып биылғы 1 мамырға дейін мынадай қағидатты түрде жаңа бағдарламаларды, яғни: жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясын; тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты жаңғырту; халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету бағдарламаларын жасап, қабылдауды тапсырамын.
Бұл бағдарламалар елдің миллиондаған қарапайым адамдарының күнбе-күнгі мәселелерін шешуге бағытталған. Олар қазақстандықтардың өмір сапасын жақсартады».
Бұдан кейін «жаңа әлеуметтік саясаттың басты аспектілеріне нақтырақ тоқталған Президент былай деп қадап айтты: «Бүгінде дамыған елдерде 1 миллион тұрғынға 1-ден 6 жоғары оқу орнына дейін келеді. Қазақстанда барлығы 149 жоғары оқу орны бар. 200 ғылыми кеңес кандидаттар мен докторларды қалыптан құйғандай етіп жасап шығарып жатыр. 60 кандидаттың 1-і және 37 доктордың 1-і ғана ғылымға барады. Осы жылдан бастап ол ғылыми кеңестердің жұмысы тоқтатылады. Бұдан былай магистрлар мен PhD докторлар дайындалатын болады. Біз университеттік білім беру мен ғылымды дамытудың жаңа деңгейін қамтамасыз етуге міндеттіміз».
Бұл да көптің көкейіндегі көкейкесті мәселені дөп басқан сөз. Жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған саны көп, сапасы жоқ жоғары оқу орындарын, әсіресе, жеке меншік жоғары оқу орындарын қысқарту қажет-ақ. «Кандидаттар мен докторларды қалыптан құйғандай етіп жасап шығарып жатқан 200 ғылыми кеңестерден» бата алып, жеке басының қуанышын базарлап жатқандардың біразы биліктің биік баспалдағында жүргендер екендігі ешкімге жасырын сыр емес. Ғылымда ашқан жаңалығы тұрмақ айтар ойы жоқ сол солқылдақ, сұр толқында министрлер мен әртүрлі деңгейдегі әкімдер қатары енді олардың орынбасарларымен толассыз толығып жатқаны ашынып айтар ащы шындық. Президенттің дер кезінде айтылған сөзінен кейін қоғамды жайлап бара жатқан бұл «аурудан» айығармыз деген үміттеміз.
Президенттің 2015 жылға дейін жаңадан 400 мектеп салынады деген хабарына қуана, білім беруге қатысты ойларын толық қуаттай отырып өз тарапымыздан Білім және ғылым министрлігіне, оның жаңашыл, жаңа, іскер де білікті басшысы Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұловқа айтар тілек-талаптарымыз да бар. Олар: 1. Білімге мемлекет бөліп жатқан қыруар қаржының қайтарымы мол болсын десек бұрын 35 оқушыға бір компьютерден келетін көрсеткіш бүгінде 18 оқушыға бір компьютерден келетін жетістікпен шектеліп қалмай, 2 оқушыға бір компьютерден келетін биікке көтерілу қажет-ақ! 2. Батыс Еуропа елдерінде бюджет қаржысымен білім алатын студенттер саны он мың тұрғынға шаққанда 300, Ресейде – 200. Біздің елімізде бар болғаны 80 студент. Өркениет көшінде шаң қауып қалмау үшін осы цифрлар төңірегінде де ойланып, жедел шара қолдану шарт.
Нұрсұлтан Әбішұлы басымдылық берген «аса маңызды мемлекеттік үш бағдарламаның» екіншісі – денсаулық сақтау.
«Қазақстан үшін көліктік медицина өте көкейкесті, сондықтан біз оны дамытатын боламыз. Биылғы жылы тағы бір пойыз жіберілетін болады. Жұмылғыш медициналық кешендер-автоклиникалар санын 50 бірлікке дейін жеткізу қажет. Оларды шығару Қазақстанда жүзеге асырылуға тиіс. Үкіметке 2015 жылға дейін санитарлық авиация мұқтажы үшін кемінде 16 тікұшақ ұйымдастыруды қамтамасыз етуді тапсырамын. Сол сияқты жол бойындағы медициналық-құтқару пункттерін құру мәселесін жеделдете қарастыруды да тапсырамын. Оларды республикалық маңыздағы жолдардың апаттық қауіпті учаскелерінде орналастыру қажет», – деп атап көрсетті Елбасы. Көлік апаты орын алған кезде мыңдаған адамдардың «өмірін құтқарып қалатын көліктік медицина» мәселесінің де аса көкейкесті екендігі шығар күндей шындық. Сонымен бірге Жолдауда: «Ауыл тұрғындары үшін медициналық көмектің қолжетімділігін кеңейтуге айрықша назар аудару қажеттілігімен бірге «Қылмыстық атқару жүйесіндегі туберкулез бен ВИЧ аурулары және одан болатын адам өлімі деңгейін төмендетуге», 2015 жылға дейін бірыңғай денсаулық сақтау жүйесін толық аяқтауға көп көңіл бөлінгені де ел ойынан шығары хақ. Халықтың денсаулығы – мемлекеттің байлығы екендігін бір кісідей білетін Елбасы бұл орайда да көптеген аса құнды ойлар айтты.
Осы тұста Денсаулық сақтау министрі Салидат Қайырбекованың құлағына алтын сырға жоралғысымен: Ең кедей мемлекеттердің бірі Кубадағы медицина Израильмен иықтасқан жоғары деңгейде әрі тегін екендігін айтып, қуатты, жасампаз Қазақстанның солардан кейін тұруы барды ұқсата алмаудың салдары болып табылатынын еске сала кетейік. Мемлекет басшысының қамқорлығымен қаржыдан кемдік көрмей отырған сала басшылары осы орынды сынды ескерер деп сенеміз.
Биылғы Жолдауға зер салған халық Елбасы бекіткен тілдерді дамыту бағдарламасына орай алда атқарылар істердің маңыздылығымен бірге аса ауқымдылығын бірауыздан қолдары сөзсіз. Кезінде: «Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін», деп қадап айтқан Елбасымыз ана тілінің қорғаушысы, қолдаушысы ғана емес қамқоршысы да. Нұрсұлтан Әбішұлы: «Қазақ тілі одан әрі дамуы үшін барлық күш-жігерімізді салуымыз керек», деген серттей берік сөзінен таймағанына Жолдаудағы тілге қатысты айтылған: «Біздің міндетіміз – 2017 жылға қарай мемлекеттік тілді білетін қазақстандықтар санын 80 пайызға дейін жеткізу. Ал 2020 жылға қарай олар кемінде 95 пайызды құрауы тиіс. Енді он жылдан кейін мектеп бітірушілердің 100 пайызы мемлекеттік тілді біліп шығатын болады. Ол үшін біз бәрін де жасап жатырмыз», – деген сөзі айқын айғақ.
Таяу онжылдықтағы стратегиялық жоспардың мақсаттарын саралай келіп, салмақты ой айтып, бағдаршам сынды бағдарлама жариялап, халықтың бағы үшін үкімет пен жергілікті билікке нақты тапсырмалар берген биылғы Жолдаудың айтары анық, бояуы қанық. Алда атқарылар жұмыстардың ауқымы аса кең. Ол «Кедейшілік проблемаларын мемлекеттік жәрдемақы арқылы жұмсарту емес, нақты шешумен», сапалы ауыз су мәселесін түпкілікті шешу үшін, «үкіметке жеке капиталды су шаруашылығы секторына барынша молынан тарту үшін ынталандырудың тиімді жолдарын қарастыруды тапсыруымен», «жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясын» белгілеуімен... ерекшеленіп, күрмеуі қатты күрделі өмірдің сан саласын қамтыды.
Президент «Азаматтардың өмір сапасының озық көрсеткіші – тұрғын үй жайлылығының деңгейі. Соңғы он жылда тұрғын үй қоры 30 миллион шаршы метрге ұлғайды. Бұл бүгінде бір миллионнан астам азамат жаңа пәтерлерде тұрады дегенді білдіреді. Бұл – біздің тұрғын үй саясатымыздың маңызды нәтижесі», – дей келіп: «Сумен, жылумен, электр және газбен қамтамасыз ету жүйелеріне кең ауқымда жаңғырту жүргізіп, сондай-ақ тұрғын үй қатынасының оңтайлы моделін құруды қамтамасыз ету қажет. Күрделі жөндеуді қажет ететін нысандардың үлесі 32 пайыздан 2015 жылға қарай 22 пайызға төмендеуі тиіс. Жаңғырылған жүйелердің ұзындығы 2015 жылға қарай ел бойынша тұтастай алғанда 31 мыңнан астам шақырымды құрайтын болады», деген сөздері қатты ұнады. Бұл міндеттер орындалғанда тозығы жеткен қазандықтар да жаңарып, халық қақаған қыста жарықсыз қалмасы анық.
Президенттің үдемелі индустриялық-инновациялық жобаларды жүзеге асыру бағытында атқарылатын істер жайлы айтқандары да көкейге қонымды. Бір ғана мысал, 2014 жылға дейін 294 ірі өнеркәсіп орындары ашылып, 162 мың адам жұмыспен қамтылмақ. Оған мемлекет сегіз триллион теңге қаржы салуды жоспарлап отыр. Мені, әсіресе, үдемелі индустриялық-инновациялық бағдарлама жобаларының алтын бесік – ауылға қарай бет түзегені қатты қуантты.
«Аграрлық секторда ет беретін мал шаруашылығын дамытуда бұрын болмаған жоба іске асырылады. Біз сіздермен бірге ауыл шаруашылығы үшін көп нәрсе атқардық және соның арқасында құрғақшылық жылдарында да біздің астық алқаптарымыз өніммен қамтамасыз етеді», – деген Елбасы енді қазақ қазақ болғалы мал шаруашылығына зор мән берілетінін және ауылдағы жұмыссыздық жайына баса назар аударылатынын атап өтті. «Біздің жоспарда 2016 жылдың өзінде 4 миллион тонна астық экспортына тең келетін 60 мың тонна ет экспорттау көзделуде. Болашақта бұл сандар 180 мың тоннаға дейін артатын болады. Мемлекет бұған кредит қорларының 130 миллиард теңгесін бөледі. Бұл ауылдарда 20 мыңнан астам жұмыс орнын ашуға жағдай жасап, 1400 мыңнан астам ауыл халқы үшін табыс көзін береді», – деген Президент бұл шаралардың барлығы малдың барлық тұқымдарының басын көбейтуге себін тигізетінін атап өтті. Осының бәрі ауылшаруашылық мәшине жасау, химиялық, тамақ өнеркәсібінің, техникаларды жөндеу сияқты өндірістің аралас салаларының өсуіне мүмкіндік береді. «Міне, бұл ауылшаруашылығын индустрияландыру болып табылады. Үкімет пен барлық өңірдің әкімдері осы ауыл шаруашылығы саласын индустрияландыру мәселесімен айналысуы керек», – деді Елбасы.
Жасыратын не бар, бүгіндері ауыл шаруашылығы өнімі тоқсаныншы жылдармен салыстырғанда, екі жарым есе кеміді. Еліміздегі малдың сексен пайызы жеке меншікте тұрған қазіргі жағдайда мұндай аса ауқымды жоба ауыл шаруашылығының жедел өркендеуіне қуатты серпін берері айдан анық.
Бейнелеп айтсақ, мемлекет – алып бәйтерек, ауыл оның тамыры. Тамыры суалса бәйтерек құлап қалады. Ауыл мен ауыл шаруашылығы егіз. Бірінсіз бірі өмір сүре алмайтын бұл екеуінсіз мемлекет өсіп, өркендей алмайды. Жан-Жак Руссоның: «Единственное средство удержать государство – это сельское хозяйство. Обладай хоть всеми богатствами мира, если Вам нечем питаться – Вы зависите от других» деген есті сөзі бүгін де аса актуалды. Сол себепті де біз Нұрсұлтан Әбішұлының ауылға қатысты көреген саясатын қызу қолдай отырып, басшыға да, қосшыға да айтарымыз:
Жолдауда айтылған аса маңызды мәселенің бірі – сыбайлас жемқорлықпен күрес. Елбасының жемқорлыққа жол берген шенеуніктерді тізбелеп айтуы орынды дей отырып, солардың атын атап, түсін түстеуді республиканың Бас Прокуроры Қайрат Мәми, Қаржы полициясының бастығы Қайрат Қожамжаров, Ішкі істер министрі Серік Баймағамбетов, Жоғарғы Сот төрағасы Мұсабек Әлімбеков, «Нұр Отан» ХДП жанындағы жемқорлықпен күрес жөніндегі республикалық қоғамдық кеңестің төрағасы, сенатор Оралбай Әбдікәрімов сынды басшыларынан күтеміз. Құқық қорғау орындарының басшылары бірігіп, жемқорлыққа солқылдата соққы бермесе, дүниеге тоймайтын жемқорлардың байлығының есебі жоқ, адал жұмыс істеп жүрген еңбек адамының мінерге есегі жоқ дегеннің кебін киіп жүре береміз. Қоғамның өзегіне түскен бұл дертті жұлып тастамай білімі мен еңбегіне, талантына сенген жеке тұлғаның да, бүгінгіден де нұрлы болашаққа батыл қадам басып келе жатқан мемлекеттің де жұлдызы жанбайды.
Тыңдар құлақ, ұғар жүрек болса, Жолдауда айтылмаған сөз қалған жоқ. Елбасы атап айтқандай: «Енді барлығы Үкімет пен жергілікті билік органдарының бұл міндеттерді қалай орындайтынына, бұл жұмыстың қалай ұйымдастырылатынына байланысты болмақ».
Сөздің киесі мен жүйесін бір кісідей білетін Нұрсұлтан Әбішұлы биылғы Жолдауында: «Ырыс ынтымаққа жолығады, дәулет бірлікпен толығады», «Бақ берерде елге ырыс қонады, ұстанған жолы дұрыс болады» деп мақал да айтты.
«Отанды қалтқысыз сүю – оның суығына шыдап, ыстығына күюді талап етеді.
Менің ғұмырым ел тағдырымен еншілес.
Маған Сират көпіріндей қылпылдаған кезеңде тәуелсіздік алып, мемлекет құру ісі сеніп тапсырылды.
Сондықтан, мен сенімге серт беріп, бар жауапкершілікті мойныма алдым.
Күрмеуі қиын түрлі тағдырлы шешімдерді жүрегімнен өткізіп қабылдадым.
Мен 20 жылдан бері бар күш-жігерім мен білім, тәжірибемді аямай, халқыма қалтқысыз қызмет етіп келемін.
Осы жылдары мәртебемізді көтеріп, мерейімізді асырған барша жетістіктеріміз – біздің ортақ табысымыз.
Сондықтан, бастамашы азаматтар мен тілекші болған барша қазақстандықтарға ризашылық білдіремін!
Мен үшін қашанда мемлекет мүддесі мен ел игілігі жолында қызмет атқарудан артық бақыт болған емес.
Алдымызда атқарылар қыруар істер бар.
Бұл жолда біздің ең басты байлығымыз – берекелі бірлігіміз.
Мен ауызбіршілігі айнымайтын ақжүрек жұртымның қуатты ұлтқа, шуақты ұлысқа айналарына кәміл сенемін», – деп ақ жүректен ақтарылып, халқына жан сырын да сымбаты бөлек сұлу, іштен шыққан шыншыл, ішті сөзбен жайып салды.
Биылғы Жолдаудың тағы бір ерекшелігі, артықшылығы десек те жарасымды – дәстүрлі шыншылдығының ажарын аша түскен сырты нұрлы, іші сырлы осы сыршылдығы.
Бәйкен Әшімовтің сөзімен айтсақ: «Елбасымыздың бергені көп, берері одан да көп. Нұрсұлтан қазір нағыз кемеліне келді. Қай жағынан да. Қандай биіктен қарағанда да. Азаматтың тілеуін тілейік, ағайын! Тілеуін тілеу деген Елбасымыз бастаған ұлы іске тірек болудан, қолдау көрсетуден танылуы тиіс. Ежелден ерлікті қадірлеген халқымыздың мемлекет мұратын бәрінен жоғары қоятынына мен сенемін». Іштен шыққан осы ішті сөзге мен де қосыламын.
Өз сөзімен айтқанда: «ғұмыры ел тағдырымен еншілес», «қашанда мемлекет мүддесі мен ел игілігі жолындағы қызмет атқарудан артық бақыт болған емес» дейтін, «тағдырлы шешімдерді жүрегінен өткізіп», «сенімге серт беріп, бар жауапкершілікті мойнына алған», биліктің бағы үшін емес, халықтың қамы үшін асқан білгірлікпен жанкешті еңбек етіп жүрген кемел ойлы кемеңгер көсем – Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың биылғы Жолдаудағы: «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» деген сөзі жүректен шығып, жүрекке жетті.
Сәбит ДОСАНОВ, жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, М.Шолохов атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты.