ЭКСПО шежіресі: Сан-Антонио, 1968
Сан-Антонио қаласында 1968 жылы 6 сәуір мен 6 қазан аралығында өткен Бүкіләлемдік жетістіктер көрмесі АҚШ-тың оңтүстік-батыс өңірінде өткізілген алғашқы ірі оқиға болды. Ол Сан-Антонио қаласының іргетасы қаланғанына 250 жыл толу құрметіне арналды.
ЭКСПО шежіресі айдарымен берілген мақалаларымызда айтылғандай, Америка құрлығында алғаш рет Бүкіләлемдік әмбебап көрме 1876 жылы Филадельфия қаласында өткізілген болатын. Бұл әлемдік шара АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясының жарияланғанына 100 жыл толу мерекесіне арналды. Құрлықтағы алғашқы маңызды халықаралық шараны өткізу арқылы АҚШ билігі мемлекет жетістіктерін бүкіл әлемге паш етуді мақсат тұтқан еді. Көрме бұл міндетті ойдағыдай орындады. Содан бері АҚШ үкіметі елдің барлық өңірлерінде ЭКСПО көрмесін өткізуге құлшына кіріскен еді. Құрлықтағы алғашқы Филадельфия көрмесінен кейін ғасырға тарта уақыт өткенде, АҚШ үкіметі бұған дейін ешқандай ірі халықаралық шара өткізіліп көрмеген оңтүстік-батыс өңірде Бүкіләлемдік әмбебап көрмесінің жалауын көтеруді мақсат етті. Оған Техас өңіріндегі халық саны жағынан екінші орын алатын ірі мегаполис Сан-Антонио қаласының 250 жылдық айтулы датасы тұспа-тұс келді.
АҚШ-тың оңтүстік-батыс өңірінде өткізілген бұл көрмеге 30-дан астам мемлекет қатысты. Сан-Антонио қаласының шетінен көрме қалашығының құрылысын салу үшін 40 гектардан аса жер бөлінді. Бұл қала бұған дейін де туристер көп келетін орындардың бірі болатын. Қаладағы бірқатар тарихи ғимараттар, атап айтқанда атақты Аламо бекінісі туристерді өзіне магнитше тартатын еді. Аламо бекінісі Техас тәуелсіздігінің символы болып табылады. Сонымен бірге, бекініс маңайында осыдан бірнеше ғасыр бұрын өңірді алғаш жаулап алушылар салған баспаналар да сақталған болатын. Сан-Антонио қаласының басшылығы көрмені өткізу шарасына жан-жақты дайындалды.
Көрме қалашығында қала сәулетіне сән қосқан бірқатар ғимараттар тұрғызылды. Сан-Антонио қаласында өткен ЭКСПО көрмесінің даңқын паш еткен екі архитектуралық нысан әлі күнге дейін қала тұрғындары мен қонақтарының сүйікті орындарына айналған. Оның бірі – The Tower of the Americas атты мұнара.
Көрме қалашығында архитектор Форд О’Нейлдың жобасымен тұрғызылған бұл мұнара тек Сан-Антонио қаласының ғана мақтанышы емес, сонымен бірге бүкіл АҚШ-тың озық сәулет өнерінің үлгісі болып табылады. Бұл мұнараның биіктігі 227 метрден асады. Архитектор Форд О’Нейлдың тапқырлығы мен шеберлігінің арқасында бұл мұнара қаланың төрт құбыласынан түгел көрінеді. Мұнараның көру алаңына көтерілген адам Сан-Антонио қаласын алақанына салғандай тамашалайды. 1968 жылы салынған аталмыш мұнара осыдан 30 жыл уақыт өткенге дейін АҚШ еліндегі ең биік мұнара болып есептелініп келді. Тек 1996 жылы Лас-Вегаста «Стратосфера» мұнарасы салынып, «ең биік мұнара» атағын иеленді.
Сан-Антониода өткен ЭКСПО-68 Бүкіләлемдік көрмесінің құрметіне салынған тағы бір тарихи нысан – Хемисфайр саябағы болып саналады. Саябақтың төрт құбыласы түгел ашық, ешқандай қоршау тұрғызылмаған. Саябақ аумағында мұражай жәдігері ретінде ХІХ ғасырда салынған бірқатар тұрғын үйлер тұрғызылған. Жұрт серуендейтін жолдардың жиегіне ондаған жануарлар мүсіні салынған. Балалар үшін тамаша әрі кең ойын алаңы жасалған. The Tower of the Americas мұнарасына жақын маңайда саябақтың сәнін келтірген субұрқақтар каскады көз жауын алады. Сонымен бірге, саябақта серуендейтін адамдарға қажетті қызмет түрлерінің бәрі ойластырылған.
ЭКСПО-68 көрмесінің жалауы Сан-Антонио қаласында алты ай бойы желбіреді. Осы мерзім ішінде көрмені дүние жүзінен келген 6,5 миллион адам тамашалаған. Көрмеге әлемнің 30-дан астам мемлекеті өздерінің жәдігерлерін әкелген. Әсіресе, Канада, Мексика, Италия, Испания, Франция және Жапония мемлекеттерінің павильондарындағы сол уақыттың озық технологиялық жетістіктері көрмеге келушілерді тәнті етті. Ақиқатын айтқанда, алғашқы кезде көрмені ұйымдастырушылар оған қатысушы мемлекеттердің аз болғандығына біраз абыржушылық туғызды. Алайда, ұйымдастырушылар көрменің ашылуына бір ай уақыт мерзім қалғанда, демеуші меценаттардың қаржысына Құрама Штаттарға көрші қоныстанған Никарагуа, Гондурас, Гватемала, Сальвадор, Коста-Рика сияқты кедей мемлекеттердің көрмеге қатысуына жағдай жасады. Бұл мемлекеттерге бөлінген павильондарға қойылған жәдігерлер көрмені тамашалаушылардың ерекше қызығушылығын туғызды.
Сонымен бірге, ЭКСПО-68 көрмесінде ұйымдастырған мәдени бұқаралық шаралар да қонақтардың есінде қалды. Әсіресе, көрме шеңберінде балалар үшін ұйымдастырылған ойыншықтар көрмесі жоғары әсер қалдырды. Бұл көрмеге Латын Америкасы елдерінен әкелінген ойыншықтар үлгісі балаларды ұмытылмас әсерге бөледі.
Сан-Антонио қаласында 6 ай бойы желбіреген ЭКСПО-68 көрмесінің жалауы салтанатпен түсірілді. Ұйымдастырушылар Бүкіләлемдік көрменің сәтті де табысты өткендігін паш етті. Көрмені өткізу арқасында бұрын да туристер көп келетін орталық болып саналатын Сан-Антонионың беделі мен атағы арта түсті.
Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
