Президент боламын десең, мемлекеттік тілді жетік біл

Сайлау – 2011

23 ақпанда Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуан­­дық Тұрғанқұловтың төр­аға­лық етуімен комиссияның кезекті отырысы өтті. Отырыста үш мәселе – Қазақстан Респуб­ли­ка­сының президенттігіне кан­дидаттар Құрманғазы Рахметов пен Жақсыбай Бәзіл­баевтың ел Конституциясында, сондай-ақ «ҚР сайлау туралы» Консти­туциялық заңда қойы­латын талаптарға сәй­кестігін анықтау туралы және Мей­рам­күл Қо­жа­ғұлованы Қазақстан Рес­пуб­ликасының президенттігіне кандидат етіп тіркеуден бас тарту туралы мәселелер қаралды. Орталық сайлау комиссия­сы­ның хатшысы Бақыт Мелде­шов­тің хабардар етуінше, президенттікке кандидаттар Құрманғазы Рахметов пен Жақсыбай Бәзіл­баев Конституция және «ҚР сайлау туралы» Конституциялық заң­да қойылатын талаптарға сәйкес деп анықталған. Өйткені, бұл кандидаттар жөніндегі негізгі құжаттар тиісті мемлекеттік органдардан келіп түсті. Сонымен қатар, үміткерлер 22 ақпанда Лингвистикалық комиссияның сынағынан ойдағыдай өтті. Олар­ға сайлаушылардан қол жинау үшін қол қою парақтары берілді. Ал Мейрамкүл Қожағұлова 18 ақпанда өзін-өзі ұсыну жолымен Орталық сайлау комиссиясына өтініш берген болатын. Әсілі, ол 22 ақпанда сағат 11.00-де Лин­гвистикалық комиссияға мемлекеттік тілді еркін меңгергендігі жөнінде сынақ тапсыруы тиіс еді. Өкінішке қарай, комиссия оты­ры­сына келмеді. Осыған бай­ла­ныс­ты Орталық сайлау комиссиясы Мейрамкүл Қожағұлованы Конс­титуцияның және «ҚР сайлау туралы» Конституциялық заңның талаптары бойынша мемлекеттік тілді еркін меңгергендігіне сәй­кес­тігі анықталмады деп тауып, оны Қазақстан Республикасының президенттігіне кандидат ретінде тіркеуден бас тарту туралы қаулы қабылдады. Орталық сайлау комиссия­сы­ның хатшысы Бақыт Мелд­ешов­тің отырыста мәлімдегеніндей, Ор­талық сайлау комиссиясы Мей­рамкүл Қожағұловаға Лин­гвис­тикалық комиссияның оты­ры­сына қашан келуі керектігі жө­нін­де алдын ала ресми хат та жіберіпті. Тіпті, облыстық сайлау ко­миссиясының мүшелері оны­мен жолығып, ескерткен де екен. Телефон арқылы хабарласыпты да. Ол сынақ тапсыратын күні те­ле­фонын өшіріп, үн-түнсіз жатып алған. *  *  * 23 ақпан, сәрсенбі күні Лин­гвистикалық комиссияға президенттікке өзін-өзі ұсынған үш кандидат, ретімен айтқанда, сағат 11.00-де Мұрат Телібеков, сағат 15.00-де Біржан Ділма­ғам­бет, сағат 17.00-де Серік Са­парғали сы­нақ тапсырулары тиіс еді. Өкініштісі сол, сағат 11.00-ге бел­гіленген Лингвис­ти­калық ко­мис­сияның оты­ры­сына Мұ­рат Те­лібеков келмеді, қара көр­сет­педі. Комиссия мү­ше­лері мен БАҚ өкілдері оны бір сағатқа жуық күтті. Еш­қан­дай хабар жоқ, ұялы телефоны өшірулі. Бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне сұхбат берген Лин­гвистикалық комиссияның төр­аға­сы Мырзатай Жолдасбеков үміт­кер Мұрат Телібековтің бұл әрекетін жауапсыздыққа балап, орынды реніш білдірді. Лингвистикалық комиссия­ның отырысына президенттікке кандидат Мұрат Телібеков келуі керек еді. Міне, оны бір сағаттай күттік, – деді комиссия төрағасы. – Ол келмеді. Сондықтан одан сынақ алу өткізілмейді. Орталық сайлау комиссиясының мүшелері бірнеше рет телефонына қоңырау шалып та көрді. Телефон өші­рулі, жауап жоқ. Әр азамат заңды сыйлауы, құрметтеуі керек. Ол осында қаншама адам күтіп отырғанын жақсы біледі. Ең болмаса, өзінің келе алмайтынын телефонмен айтуына болар еді ғой. Мұны жауапсыздық деп есептеймін. Президенттікке кандидаттық­қа өзін-өзі ұсынған Біржан Діл­мағамбеттің Лингвистикалық ко­мис­сияға сынақ тапсыруы тез әрі «қызық» болды. Сынақ қабыл­дайтын залға кіріп, орындыққа отырғанымен, ол өзінің сынақ тап­сырудан бас тартатынын мәлім­деп, орнынан тез көтерілді. Оның Лингвистикалық комиссия мүшелерінің бәріне өкпесі бар көрінеді. «Ол кісіні қазір мен сіздерге айта алмаймын, – деді Біржан Ділмағамбет журналистерге. – Егер комиссия мүшелерінің құрамында өзгерістер болатын болса, сынақ тапсырудан бас тартпаймын». Кейін белгілі болғанындай, 50 жастағы үміткер Лингвисти­ка­лық комиссияның төрағасына «өк­пелі» екен. Осыған байла­ныс­ты комиссия төрағасы Мырзатай Жолдасбеков те мәлімдеме жа­са­ды. Оның мәлімдеуінше, осыдан 36 жыл бұрын «Пионер» жур­на­лында дүлдүл ақын Кенен Әзір­баевтың 90 жасқа толуына орай «Тоқсандағы тарлан» деген ма­қала жарияланыпты. Мақаланың қысқаша мазмұны мынадай: Кенен Әзірбаев 90 жасқа толғанда ақынды құттықтауға Алматы қа­ласынан бір топ пионер келеді. Олардың арасында президенттікке кандидат қазіргі Біржан Діл­мағамбет те бар екен. Қарт ақын балалармен емен-жарқын әңгі­мелесіп, ақ батасын беріпті. – «Сіз мынаның бәрін көп бала келді, батаны маған емес, ба­ла­ларға беріпті деп жазыпсыз», – деді Мырзатай Жолдасбеков үміткердің «өкпесі» жайында. – Өзім не үшін кінәлі болғанымды түсінбей қалдым. Бұл – біл­местіктің белгісі. Қайта ол: «Аға, мынаны 36 жылдан бері сақтап жүрмін, рахмет. Мені үлкен бір кейіпкер ретінде жазған екенсіз, ризамын. Көрдіңіз бе, 36 жылдан кейін алдыңызға емтихан тап­сыруға келіп отырмын» десе, жүрегім жылып қалар еді ғой. Комиссия төрағасының ай­ту­ын­­­ша, аталған мақаланың авторы өзі емес. Біржан баланың кім екенін білмейді. Мақаланы Жол­дасбековтің кітаптарын пайдалана отырып, журнал редакциясы жазуы мүмкін. Бұл тырнақ ас­тынан кір іздеудің бір түрі. Ал үшінші кандидат Серік Са­пар­ғали Лингвистикалық ко­мис­сия­ның сынағынан сәтті өтті. Осыған байланысты комиссия мүшелері президенттікке канди­дат­ты мемлекеттік тіл – қазақ тілін еркін мең­герген деген ұй­ғарым жасады. Комиссия төрағасының хабардар етуінше, Серік Сапарғали «Қыз өссе – елдің көркі» деген тақырыпта үш беттік шығарманы сауатты жазған. Емле қатесі жоқ, тыныс белгілерінен – екі, стильдік екі қате жіберген. Сондай-ақ, ол Жүсіпбек Аймауытовтың шы­ғармаларын өте жақсы оқыған. Ал «Саламатты өмір салты» та­қырыбында да еркін сөйлеп, өзі­нің өмірден көрген-түйгендері мол азамат екендігін көрсете білген. *  *  * Кеше Орталық сайлау ко­мис­сиясының төрағасы Қуан­дық Тұрғанқұловтың төраға­лық етуімен комиссияның кезекті отырысы өтті. Отырыста Мұрат Телібеков пен Біржан Ділмағамбетті президенттікке кандидат ретінде тіркеуден бас тарту туралы және президенттікке кандидат Серік Сапар­ға­лиды Конституцияда және «ҚР сайлау туралы» Консти­ту­ция­лық заңда қойылатын талап­тарға сәйкестігін анықтау ту­ралы мәселелер қаралды. Атал­ған мәселелер жөнінде Ор­талық сайлау комиссиясының хатшысы Бақыт Мелдешов баяндама жасады. ОСК хатшысының хабардар еткеніндей, үміткер Мұрат Телібеков 23 ақпанға белгіленген Лингвистикалық комиссияның оты­рысына келмеді. Біржан Діл­мағамбет комиссия отырысына келгенімен, сынақ тапсырудан бас тартты. Орталық сайлау ко­мис­сиясы М.Телібеков пен Б.Діл­мағамбетті Конституция мен «ҚР сайлау туралы» Конституциялық заңның мемлекеттік тілді еркін меңгергендігі бөлігіндегі талап­тарына сәйкестігі анықталмады деп тауып, оларды президенттікке кандидат ретінде тіркеуден бас тарту туралы, ал үміткер Серік Сапарға­лидың заңнамаларда қойы­латын та­лаптарға сәйкестігі анық­талған­ды­ғы туралы қаулылар қабылдады. Отырыс барысында Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық Тұрғанқұлов Лингвис­ти­ка­лық комиссияның отырыс­тарына себепсіз келмеген, келсе де сынақ тапсырудан бас тарт­қандардың іс-әрекеттері ОСК бюд­жетіне едәуір шығын келтіретіндігін, сондай-ақ ОСК мен Лин­гвистикалық комиссияның жұ­мыс­тарына нұқсан тигізетіндігін атап өтті. Оның айтуынша, қала­аралық телефон байланы­сына шығып, олармен хабар­ла­суға, бас­қа да қызмет түрлеріне қомақ­ты қаржы кетеді. Ал босқа кеткен сол қаражат салық төлеуші­лерден құралған. Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ.