Тәуелсіздіктің 25 жылы ішінде сырттағы көптеген қандастарымыз елге келіп қосылып, мерейімізді өсіріп, айбынымызды асқақтата түсті. Атажұртқа ат басын бұрған ағайынның көш-керуені алдағы уақытта да жалғаса бермекші.
Осы орайда, біз Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің төрағасы Ахмәди САРБАСОВҚА бірнеше сауал қойған
едік.
– Қазіргі таңда тәуелсіздігімізді алғалы бері өзге елдердегі 1 миллионға жуық қандасымыз атажұртына оралды деген мәлімет жиі айтылады. Осы көрсеткішті нақтылап берсеңіз.
– Нақтылай айтқанда, 1991 жылдан бастап 2016 жылғы 1 қазанға дейін 981 743 қандасымыз елімізге келіп, оралман мәртебесін алды. Бұл жалпы халқымыздың 5,5 пайызын құрайды. Осы арада сұрақ көрсеткіштердің нақтылығына байланысты болғандықтан айта кетейін, олардың 61,5 пайызы Өзбекстаннан, 11,6 пайызы Қытай Халық Республикасынан, 12,0 пайызы Моңғолиядан, 7,3 пайызы Түрікменстаннан, 3,9 пайызы Ресейден, 3,7 пайызы өзге елдерден келгендер.
– Өткен жылдың қараша айында Елбасы «Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне халықтың көші-қоны және жұмыспен қамтылуы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойған болатын. Осы Заңның ең маңызды тұстарына тоқтала кетсеңіз. Бұрынғы заңдардан айырмашылығы қандай?
– Заңда этностық қазақтарға қатысты атап айтарлықтай оңтайлы нормалар қарастырылған. Олардың негізгілеріне тоқталар болсақ, этностық қазақтарға қоныстанған өңіріне қарамастан, оралман мәртебесі беріледі. Бұрын оралман мәртебесі тек Үкімет айқындаған өңірлерге қоныстанған этностық қазақтарға берілетін. Бұдан бөлек, соңғы заңда оралмандардың тұрақты тұруға рұқсат алғаннан кейін бірден азаматтық алуға өтініш білдіру құқығы енгізілді. Бұған дейін оралмандар азаматтық алуға өтініш білдіру құқығына Қазақстанда 4 жыл тұрақты тұрғаннан кейін ғана ие болатын. Бұл ретте қазір оралмандар Қазақстан Республикасының азаматтығын жеңілдетілген тіркеу тәртібінде, яғни өтініш жасаған күнінен бастап 3 ай ішінде алады.
Сонымен бірге, Үкімет айқындаған өңірлерде оралмандарды қоныстандырудың өңірлік квотасы белгіленеді және квотаға енген оралмандар Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасына сәйкес, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына қатысушыларға көзделген мемлекеттік қолдау шараларымен қамтамасыз етіледі. Бұрын мұндай қолдау көрсетілмейтін.
Тағы бір айта кетер жайт, Үкімет белгілеген өңірден бес жыл ішінде ерікті түрде өз бетінше кеткен (көшкен), немесе Қазақстан Республикасының азаматтығын алудан бас тартқан жағдайда оралмандарға берілген мемлекеттік қолдауды қайтару жөнінде жауапкершілік белгіленген. Бұған дейінгі заңдарда бұл мәселе қаралмаған еді.
Бұларға қосымша айтарым, қызметтік пәтері немесе жекеменшік баспанасы болмаса оралмандар бейімдеу және кіріктіру орталықтарында, уақытша орналастыру орталықтарында бір жылға дейінгі мерзімге тіркеле алады. Бұл да бұрынғы заңдарда көзделмеген-ді. Тағы бір мәселе, қазір этностық қазақтар визалардың санатына қарамастан көші-қон полициясына жүгініп, тұрақты тұруға рұқсат ала алады. Ал бұрын тұрақты тұруға рұқсат алу үшін этностық қазақтардың тұрақты тұруға көшіп барады деген визасы болу керек болатын немесе шыққан елінің лауазымды органының басқа елде тұрақты тұруына қарсылығы жоқтығы туралы анықтамасы болу керек-тұғын. Міне, осы мәселелер қазіргі заңның тиімділігін көрсетеді.
– Бұрын сырт елдерден келген қандастарымыз әлеуметтік көмекке қол жеткізу үшін көп құжат жинап сабылатын. Қазір осы мәселеге қатысты нендей жеңілдіктер көзделген?
– Әлеуметтік көмектер оралмандарға Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей көрсетіледі. Сондықтан әлеуметтік көмек алу үшін жиналатын құжаттардың айырмашылығы жоқ.
– Соңғы екі-үш жылда қандастарымыздың елге оралу көрсеткіші төмендеп кетті деген сөз бар. Шынында солай болса, бұл түйткілге не себеп?
– 2013 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған заңға сәйкес оралман мәртебесін тек Үкімет айқындаған өңірлерге келген этностық қазақтар ала алғандығына және оралмандардың азаматтық алу құқығы тек тұрақты тұрғанына 4 жылдан асқан соң пайда болатынына байланысты көшу үрдісінің саябырланғаны рас. Мысалы 2013 жылы 33 952 адам қоныс аударған болса, 2014 жылы 8 247 адам, 2015 жылы 4882 этностық қазақ тарихи Отанына оралды. Ал 2015 жылғы заң қабылданған соң көрсеткіш өсіп, 2016 жылғы 9 айда елімізге 23 971 этностық қазақ (11 488 отбасы) қоныс аударды. Яғни, сырттағы қандастарымыздың елге оралуы қайтадан жанданды.
– Мемлекетіміздің ішкі көші-қон саясатында қандай шешімін күткен мәселелер бар? Оңтүстік өңірлер тұрғындарының солтүстікке көшу үдерісінде қандай жағымды көрсеткіштер байқалады? Бұл мәселеде сіздердің комитеттеріңіздің рөлі қандай?
– Елімізде ішкі көші-қон саясатын оңтайлы жүргізу бағыты «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасының үшінші бағыты «Аумақтық ұтқырлықты арттыру» шеңберінде іске асырылуда. Аталған бағытты іске асыруға 2016 жылы 4,1 миллиард теңге бөлініп, қазіргі кезде 1,8 миллиард теңге (43,9%) игерілді.
Бұл ретте ішкі көші-қон үдерісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 18 ақпандағы № 82 қаулысымен бекітілген қоныс аударушылардың өңірлік квотасы шеңберінде іске асырылуда. Дәлірегі, 2016 жылға квота Шығыс Қазақстан облысына 40 отбасына, Қостанай облысына 22 отбасына, Павлодар облысына 200 отбасына, Солтүстік Қазақстан облысына 201 отбасына белгіленген. Қазіргі кезде 119 отбасы аталған өңірлерге қоныс аударып «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасында қарастырылған көмектерді алды.
– Биыл қанша қандасымызды қабылдауға қаржы бөлініп отыр?
– Үкіметтің осы жылғы 18 ақпандағы № 82 қаулысымен 2016 жылға 1259 отбасына оралмандардың өңірлік квотасы бекітілген. Үкімет айқындаған өңірлерге келген және оралмандар мен қоныс аударушыларды қабылдаудың өңірлік квотасына енгізілген оралмандар мен қоныс аударушыларға көшуге субсидия және соған байланысты шығыстарға өтемақылар отағасына елу айлық есептік көрсеткіш, отбасының әрбір мүшесіне 35 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде беріледі. Аталған отбасыларын қабылдап алуға қажетті қаржы көзі «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде қарастырылған.
Әңгімелескен
Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»
Тәуелсіздіктің 25 жылы ішінде сырттағы көптеген қандастарымыз елге келіп қосылып, мерейімізді өсіріп, айбынымызды асқақтата түсті. Атажұртқа ат басын бұрған ағайынның көш-керуені алдағы уақытта да жалғаса бермекші.
Осы орайда, біз Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің төрағасы Ахмәди САРБАСОВҚА бірнеше сауал қойған
едік.
– Қазіргі таңда тәуелсіздігімізді алғалы бері өзге елдердегі 1 миллионға жуық қандасымыз атажұртына оралды деген мәлімет жиі айтылады. Осы көрсеткішті нақтылап берсеңіз.
– Нақтылай айтқанда, 1991 жылдан бастап 2016 жылғы 1 қазанға дейін 981 743 қандасымыз елімізге келіп, оралман мәртебесін алды. Бұл жалпы халқымыздың 5,5 пайызын құрайды. Осы арада сұрақ көрсеткіштердің нақтылығына байланысты болғандықтан айта кетейін, олардың 61,5 пайызы Өзбекстаннан, 11,6 пайызы Қытай Халық Республикасынан, 12,0 пайызы Моңғолиядан, 7,3 пайызы Түрікменстаннан, 3,9 пайызы Ресейден, 3,7 пайызы өзге елдерден келгендер.
– Өткен жылдың қараша айында Елбасы «Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне халықтың көші-қоны және жұмыспен қамтылуы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойған болатын. Осы Заңның ең маңызды тұстарына тоқтала кетсеңіз. Бұрынғы заңдардан айырмашылығы қандай?
– Заңда этностық қазақтарға қатысты атап айтарлықтай оңтайлы нормалар қарастырылған. Олардың негізгілеріне тоқталар болсақ, этностық қазақтарға қоныстанған өңіріне қарамастан, оралман мәртебесі беріледі. Бұрын оралман мәртебесі тек Үкімет айқындаған өңірлерге қоныстанған этностық қазақтарға берілетін. Бұдан бөлек, соңғы заңда оралмандардың тұрақты тұруға рұқсат алғаннан кейін бірден азаматтық алуға өтініш білдіру құқығы енгізілді. Бұған дейін оралмандар азаматтық алуға өтініш білдіру құқығына Қазақстанда 4 жыл тұрақты тұрғаннан кейін ғана ие болатын. Бұл ретте қазір оралмандар Қазақстан Республикасының азаматтығын жеңілдетілген тіркеу тәртібінде, яғни өтініш жасаған күнінен бастап 3 ай ішінде алады.
Сонымен бірге, Үкімет айқындаған өңірлерде оралмандарды қоныстандырудың өңірлік квотасы белгіленеді және квотаға енген оралмандар Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасына сәйкес, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына қатысушыларға көзделген мемлекеттік қолдау шараларымен қамтамасыз етіледі. Бұрын мұндай қолдау көрсетілмейтін.
Тағы бір айта кетер жайт, Үкімет белгілеген өңірден бес жыл ішінде ерікті түрде өз бетінше кеткен (көшкен), немесе Қазақстан Республикасының азаматтығын алудан бас тартқан жағдайда оралмандарға берілген мемлекеттік қолдауды қайтару жөнінде жауапкершілік белгіленген. Бұған дейінгі заңдарда бұл мәселе қаралмаған еді.
Бұларға қосымша айтарым, қызметтік пәтері немесе жекеменшік баспанасы болмаса оралмандар бейімдеу және кіріктіру орталықтарында, уақытша орналастыру орталықтарында бір жылға дейінгі мерзімге тіркеле алады. Бұл да бұрынғы заңдарда көзделмеген-ді. Тағы бір мәселе, қазір этностық қазақтар визалардың санатына қарамастан көші-қон полициясына жүгініп, тұрақты тұруға рұқсат ала алады. Ал бұрын тұрақты тұруға рұқсат алу үшін этностық қазақтардың тұрақты тұруға көшіп барады деген визасы болу керек болатын немесе шыққан елінің лауазымды органының басқа елде тұрақты тұруына қарсылығы жоқтығы туралы анықтамасы болу керек-тұғын. Міне, осы мәселелер қазіргі заңның тиімділігін көрсетеді.
– Бұрын сырт елдерден келген қандастарымыз әлеуметтік көмекке қол жеткізу үшін көп құжат жинап сабылатын. Қазір осы мәселеге қатысты нендей жеңілдіктер көзделген?
– Әлеуметтік көмектер оралмандарға Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей көрсетіледі. Сондықтан әлеуметтік көмек алу үшін жиналатын құжаттардың айырмашылығы жоқ.
– Соңғы екі-үш жылда қандастарымыздың елге оралу көрсеткіші төмендеп кетті деген сөз бар. Шынында солай болса, бұл түйткілге не себеп?
– 2013 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған заңға сәйкес оралман мәртебесін тек Үкімет айқындаған өңірлерге келген этностық қазақтар ала алғандығына және оралмандардың азаматтық алу құқығы тек тұрақты тұрғанына 4 жылдан асқан соң пайда болатынына байланысты көшу үрдісінің саябырланғаны рас. Мысалы 2013 жылы 33 952 адам қоныс аударған болса, 2014 жылы 8 247 адам, 2015 жылы 4882 этностық қазақ тарихи Отанына оралды. Ал 2015 жылғы заң қабылданған соң көрсеткіш өсіп, 2016 жылғы 9 айда елімізге 23 971 этностық қазақ (11 488 отбасы) қоныс аударды. Яғни, сырттағы қандастарымыздың елге оралуы қайтадан жанданды.
– Мемлекетіміздің ішкі көші-қон саясатында қандай шешімін күткен мәселелер бар? Оңтүстік өңірлер тұрғындарының солтүстікке көшу үдерісінде қандай жағымды көрсеткіштер байқалады? Бұл мәселеде сіздердің комитеттеріңіздің рөлі қандай?
– Елімізде ішкі көші-қон саясатын оңтайлы жүргізу бағыты «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасының үшінші бағыты «Аумақтық ұтқырлықты арттыру» шеңберінде іске асырылуда. Аталған бағытты іске асыруға 2016 жылы 4,1 миллиард теңге бөлініп, қазіргі кезде 1,8 миллиард теңге (43,9%) игерілді.
Бұл ретте ішкі көші-қон үдерісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 18 ақпандағы № 82 қаулысымен бекітілген қоныс аударушылардың өңірлік квотасы шеңберінде іске асырылуда. Дәлірегі, 2016 жылға квота Шығыс Қазақстан облысына 40 отбасына, Қостанай облысына 22 отбасына, Павлодар облысына 200 отбасына, Солтүстік Қазақстан облысына 201 отбасына белгіленген. Қазіргі кезде 119 отбасы аталған өңірлерге қоныс аударып «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасында қарастырылған көмектерді алды.
– Биыл қанша қандасымызды қабылдауға қаржы бөлініп отыр?
– Үкіметтің осы жылғы 18 ақпандағы № 82 қаулысымен 2016 жылға 1259 отбасына оралмандардың өңірлік квотасы бекітілген. Үкімет айқындаған өңірлерге келген және оралмандар мен қоныс аударушыларды қабылдаудың өңірлік квотасына енгізілген оралмандар мен қоныс аударушыларға көшуге субсидия және соған байланысты шығыстарға өтемақылар отағасына елу айлық есептік көрсеткіш, отбасының әрбір мүшесіне 35 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде беріледі. Аталған отбасыларын қабылдап алуға қажетті қаржы көзі «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде қарастырылған.
Әңгімелескен
Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»
Соңғы жаңалықтар
Сізге сәлемдеме келді: Полиция алаяқтықтың жаңа түрі пайда болғанын ескертті
Қоғам • Бүгін, 00:23
Оралдық жасөспірім өз анасын өлтіргенін мойындады
Қылмыс • Кеше
