Мемлекет басшысының «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» Қазақстан халқына Жолдауында жария етілген еліміздің жаңа экономикалық саясатын іске асыру мақсатында «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасы қабылданғанын қазақстандықтар жақсы біледі. Бұл бағдарлама әлемдік экономиканың өсімі бәсеңдеген және экспортқа шығарылатын тауарлар мен шикізат түрлерінің құны төмендеген қазіргі жағдайда іскерлік белсенділікті арттырып, халықты жұмыспен қамтуға, сондай-ақ барлық саланың дамуына серпіліс беретін басты құрал болды.
«Нұрлы Жол» бағдарламасы елімізде тиімді инфрақұрылымдық қағидаттар негізінде макроөңірлік интеграциялау жолымен бірыңғай экономикалық нарық құруға бағытталған. Осыған байланысты алты макроөңір ретінде оңтүстік, орталық-шығыс, батыс, солтүстік және Астана мен Алматы қалалары айқындалды. Ұлттық және халықаралық деңгейдегі хабтар болып Алматы, Астана, Ақтөбе, Шымкент, Өскемен қалалары белгіленді. Бұл қалалар капиталдар мен ресурстар, озық технологиялар мен қызмет көрсетулер шоғырланатын орталықтар болуы тиіс. Осылайша, бір-бірімен септесіп, инфрақұрылымдар мен тұрғын үй құрылысы дамытылады, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласы жаңғыртылады, өзге де экономикалық мәселелер ретіне қарай шешімін табады.
Ал «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген экономикалық салаға қатысты жұмыстар қандай бағыттар бойынша жүзеге асырылады? Еліміздің Ұлттық экономика министрлігінің мәліметтеріне қарағанда, ол негізгі жеті бағытта іске асырылады. Бірінші – көліктік-логистикалық құрылымдарды «сәулелі» қағидат бойынша тиімді құру үшін коммуникацияның барлық түрі Астанадан еліміздің өзге макроөңірлеріне бағытталатын болады. Сондықтан Орталық – Оңтүстік, Орталық – Шығыс, Орталық – Батыс, Батыс Еуропа – Батыс Қытай және басқа да жобаларды жүзеге асыру жоспарланған еді.
Осыған байланысты 2015-2020 жылдары аралығында жалпы ұзындығы 6,7 мың шақырымнан асатын автомобиль жолы салынады және қайта жөндеуден өткізіледі. Бағдарламада, сондай-ақ темір жол желілерін төсеу және Құрық портына паром өткізу құрылысын жүргізу де қарастырылған. Құрық портына паром өткелін салу Қазақстан арқылы Иран, Қытай, Ресей және Еуропалық одақ елдеріне тасымалданатын транзиттік жүк көлемін арттырады.
Екінші бағыт – елімізде индустриялық және туристік инфрақұрылымды дамытуға қатысты. Онда макроөңірлерде арнайы экономикалық аймақтар құрылысын салу қарастырылған. Оның ішінде Атырау облысында бой көтеретін ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркінің және «Қорғас –Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағының құрылыс жұмыстары бар.
Үшінші бағыт аясында энергетикалық инфрақұрылымды нығайту көзделген. Ол үшін Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарын электр энергиясымен сенімді түрде қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ «Солтүстік – Оңтүстік» бағытында транзиттік жүк тасымалын арттыру үшін «KEGOC» акционерлік қоғамы «Солтүстік – Шығыс – Оңтүстік транзиті құрылысы» жобасын жүзеге асырады. Аталған жоба Қазақстанның «Солтүстік – Оңтүстік» бағыты бойынша энергия транзитін 1350 МВт-дан 2100 МВт-ға дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Төртінші бағыт ретінде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы инфрақұрылымдарын және жылумен, сумен қамту және су ағызу жүйелерін жаңғырту қарастырылып отыр. Оның ішінде қазіргі кезде қолданыстағы нысандарды қайта жөндеуден өткізу жұмыстары да бар. Бұған қоса, шамамен 1 мың шақырымдай болатын жылумен қамтамасыз ету және 6 мың шақырымға жуық сумен қамту, су ағызу жүйелерін жаңғырту жоспарланған. Бұлардың қатарына, сондай-ақ тозығы жеткен және апаттық жағдайдағы су құбырлары мен жылу жүйелері де кіреді. Себебі, еліміздің аумақтарында жөндеуді қажет ететін және апатты жағдайдағы су құбырлары мен жылу жүйелері баршылық. Соның салдарынан су да, жылу да босқа ысырап болып жататыны жасырын емес.
Қазіргі кезде тұрғын үйге деген сұраныс артып тұр. Оны қанағаттандыру мақсатында жалдық, несиелік және коммерциялық тұрғын үйлер салынып жатыр. «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасына сәйкес 2020 жылға қарай елімізде жалпы көлемі 4,5 миллион шаршы метрді құрайтын тұрғын үй пайдалануға беріледі. Бұл – мемлекеттік бағдарламада көзделген бесінші бағыт. Алтыншы бағыт негізінен білім беру саласының инфрақұрылымын дамытуға байланысты. Мұнда басымдық апатты жағдайдағы мектептер мен үш ауысымда оқытуды жоюға берілген. Осыған орай, аталған мерзім ішінде қажеттілік бойынша жалпы білім беретін жаңа мектептер салынады және пайдалануға беріледі.
Ал бағдарламада көзделген жетінші бағыт – кәсіпкерлікті қолдау. Мемлекет шағын және орта бизнесті дамытуға қаражат аяп жатқан жоқ. Жыл өткен сайын дәл осы саланы қолдауға қарастырылған қаржы көлемі артып келеді. Тіпті, әлемдік қаржы дағдарысы қыспаққа алған жылдардың өзінде кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған қаржы мөлшері бұрынғыдан еш төмендемеді. Өйткені, шағын және орта бизнестің ел экономикасын дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге және жұмыссыздықты жоюға қосатын үлесі жоғары, алатын орны ерекше.
Мемлекеттік бағдарламада нақты көрсетілгендей, бұл жолы Ұлттық қордан бөлінетін жеңілдетілген несиелік қаражаттың айтарлықтай бөлігі қайта өңдеу өнеркәсібімен айналысатын ірі кәсіпкерлік, сондай-ақ шағын және орта бизнес субъектілеріне беріледі. Сонымен қатар, аталған қаржы инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға, бұрындары берілген займдарды қайта қаржылан_дыруға және айналымдағы қаражатты толықтыруға да бағытталады. Осы тұста атап өтетін мәселе, займды алушы төлейтін жылдық сыйақының мөлшері 6 пайызды құрайды. Займ 10 жыл мерзімге беріледі. Ұлттық экономика министрлігі 2020 жылға қарай бағдарламаны іске асыру барысында кәсіпкерлік субъектілер өндіретін өнім көлемі 1,5 триллион теңгені құрайды деген болжам жасап отыр.
«Нұрлы Жол» бағдарламасы аясында қолға алынатын жекелеген бағыттар да бар. Мысалы, экономиканың салалары – машина және вагон жасау, агроөнеркәсіп кешені, қайта өңдеу өнеркәсібінің басқа да секторларына қолдау көрсетіледі. Бұдан бөлек, бағдарламада экспорт көлемін арттыру үшін қаржы ресурстары да қарастырылмақ. Міне, осындай шаралар ағымдағы өндіріс көлемінің төмендемеуіне, қазіргі кезде бар жұмыс орындарының сақталуына ықпал ететін болады.
Мемлекеттік бағдарламада көрсетілген барлық бағыттар қалай қаржыландырылады деген мәселеге келсек, Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, оларды жүзеге асыруға 2015-2017 жылдары жыл сайын 3 миллиард АҚШ доллары бөлінді және бөлінеді. Сондай-ақ, халықаралық қаржы институттарынан 8,1 миллиард доллар, отандық ұлттық компаниялар мен даму институттарынан 254 миллиард теңге қаржы тарту көзделген. Жалпылай алғанда, бес жыл ішінде мемлекеттік бағдарламаны қаржыландыру көлемі 18 миллиард АҚШ долларын құрайды екен.
Өткен жылы және биылғы жылдың 8 айында «Нұрлы Жол» бағдарламасын жүзеге асыруда қандай нәтижелерге қол жеткізілді? Алдымен көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту жайына тоқталайық. Қазіргі кезде негізгі бағыттардың бірі саналатын «Орталық – Оңтүстік», «Орталық – Шығыс», «Орталық – Батыс» және басқа да республикалық маңызды автокөлік жолдарын салу жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр. Осы жылдың соңына дейін ұзындығы 774 шақырым болатын автокөлік жолын салу және қайта жөндеуден өткізу жоспарланып отыр.
Аталған уақыт аралығында өзге салалар бойынша атқарылған жұмыстар «Нұрлы Жол» бағдарламасының өз мерзімінде ойдағыдай орындалатынынан хабар беріп тұрғандай. Мәселен, әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға байланысты осы жылдың өзінде 41 білім беру нысаны пайдалануға берілді. Жыл соңына дейін тағы 8 мектеп пен 4 балалар бақшасы есігін айқара ашпақ. Сондай-ақ, ұзындығы 313 шақырымды қамтыған инженерлік жүйелер жаңадан салынды және күрделі жөндеуден өткізілді. Оның 175 шақырымы – жылу, 138 шақырымы – сумен қамтамасыз ету жүйелері.
Ал тұрғын үй құрылысында да ілгерілеушілік бар. Бағдарламаны іске асыру қолға алынғаннан бері 860 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілген. Бұл – 12300 пәтер. Жыл аяғына қарай тағы 488,7 мың шаршы метр тұрғын үй салынады. Жалпы, 2015-2017 жылдары «Нұрлы Жол» бағдарламасы бойынша 3,1 миллион шаршы метр тұрғын үйді (шамамен 53 мың пәтер) пайдалануға беру жоспарланған.
Еліміздің экономикасын дамытудағы тағы бір маңызды бағыттардың бірі – халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастықты нығайту. Өйткені, халықаралық қаржы ұйымдары, нақты айтқанда, Дүниежүзілік банк тобы, Еуропа Қайта құру және даму банкі, Азия Даму банкі және Ислам Даму банкі серіктестік туралы рамалық келісімге сәйкес, Қазақстанға қаржылық және техникалық қолдау көрсетіп тұрады. Серіктес қаржы ұйымдары тарапынан көрсетілетін қаржылай қолдау автокөлік жолдарын жөндеуден өткізуге, суармалы жер жағдайын жақсартуға, елді мекендер тұрғындарын таза ауыз сумен қамтамасыз етуге бағытталған. Бүгінгі күнге дейін халықаралық қаржы ұйымдарымен жалпы көлемі 1 миллиард АҚШ долларын құрайтын 18 келісімге қол қойылды. Жыл соңына дейін 500 миллион доллар болатын 9 келісімге қол қою күтіліп отыр.
«Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасы еліміздің экономикасын әрі қарай дамытатын және халықты жұмыспен қамтамасыз ететін негізгі локомотивтің бірі болды деп, нық сеніммен айта аламыз. Осы бағдарламаны жүзеге асыру арқылы біздің еліміз 2015-2016 жылдары экономиканың рецессиясына жол бермеген еді.
Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»