Тіркеу тұрақты жүргізілуде

Халық білуі тиіс мәселелер де жоқ емес Жұртқа мәлім, 2016 жылдың 22 желтоқсанында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан Республикасының экстремизм мен терроризмге қарсы күрес мәселелері туралы кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойған болатын. Ол бойынша, үй немесе пәтерді жалға беретін адамдарға ондағы азаматтарды тіркеу міндеттелді. Қазіргі уақытта азаматтарды уақытша тұрғылықты жері бойынша тіркеу жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр. Бүгінде 157 778 азамат тіркелген, олардың 79 412-сі тұрақты, ал 78 366-сы уақытша тұрғылықты жері бойынша тіркеліпті. Осы орайда кейбір заңдарға өзгерістер мен толықтырулар да енгізілуде. Сондықтан қазіргі кезде тіркелудің еш қиындығы жоқ. Ең бас­тысы, қажетті құжаттарды тіркеу орнына алып бару керек. Мәселен, ол үшін үй иесінің келісімі, үй иесінің жеке куәлігі, тіркелушінің жеке куәлігі және тіркелу үшін 227 теңге төлегені туралы түбіртек қажет. Сонымен қатар, тіркелетін үй иесінің өзі немесе нотариус куәландырған сенімхат қажет. Электронды цифрлық қол болған жағдайда азамат электронды үкімет арқылы тіркелуіне болады және тұрақты тіркелген жерінен тіркеуден шығу қажет те емес. Кейбіреулер әр тіркеушіге қанша шаршы метр тұрғын жер болуы керек деп сұрайды. Жалпы, белгіленген санитарлық талаптар бойынша, пәтерде әр тіркелушінің кемінде 15 шаршы метр тұрғын жері болуы керек. Әзірге бұл норма Алматыда енгізілген. Болашақта елдің барлық аймақтарында осындай талаптар қабылданатын болады. Тіркелген әр адамға пәтерден қанша тұрғын жер берілуі керектігі әр аймақта әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, Алматыда ғана 60 шаршы метрлік екі бөлмелі пәтерде төрт адамнан артық тіркеуге алуға болмайды. Ал, жалпы, осы заң бойынша, шаршы метр талабына байланысты еш шектеу қойылмаған. Басқа қалаға ұзақ уақытқа емделуге немесе ауруханаға жату үшін барған азаматтар да сол жерде тіркелуі тиіс. Ал басқа қалада жұмыс істейтін, бірақ қонақүйде тұратын адамдар қонақүйде тіркелуіне болады. Ал енді бұл заң талаптары бұ­зыл­ған жағдайда, яғни уақытша тұрып жатқан жерінде бір айдан аса уақыт тіркеусіз тұрғаны үшін 7 АЕК, яғни 16 мың теңге айыппұл салынады. Екінші тексеру кезінде заң бұзушылық анық­талса, айыппұл 13 АЕК, яғни 29 500 теңге болады. Пәтер жалдаушыларды тіркеуге қоймаған пәтер иелері болса, олар 10 АЕК, яғни 22 600 теңге айыппұл төлейді. Олар жеке тұлға емес, шағын кәсіпкерлер болса, айыппұл көлемі 15 АЕК немесе 34 000 теңге, ал ірі кәсіпкерлік субъектілері болса, 50 АЕК көрсеткіш, яғни 113 500 теңге. Алайда, заң күшіне енгенімен, айыппұлдар салу әлі де көптеген құжаттардың қабылдануын талап етеді. Сондықтан уақытша тіркеусіз азаматтарды анықтау ісі 2017 жылдың 1 ақпанында басталады. Осыны ұмытпаған жөн. Уақытша тіркеусіз адамдарды анықтау ісі бұған дейін де жүргізіліп келеді. Мысалы, өткен жылы 13 адам осы талапты орындамағаны үшін жауапқа тартылған болатын. Ағымдағы жылы Оңтүстік Қазақстан облысында «Мигрант» іс-шарасы аясында 1000-нан астам заң бұзу дерегі тіркелген. «Мигрант» шарасы 4 күнге созылды. Осы уақыт аралығында еліміздің көші-қон тәртібін бұзған 973 дерек анықталды. Оның ішінде 365-і шет ел азаматтары. 41 адам сот шешімімен өз еліне қайтарылса, 244 адамға құны екі миллионнан астам теңге айыппұл салынды. Жалпы, тәртіп сақшыларының қырағылығының арқасында 579 отандасымыз құжатсыз жүргені және тұрақты тіркеуге алынбағаны үшін тәртіптік жауапқа тартылған. Жеке куәлігі жоқ 26 тұрғын уақытша ұстау оқшаулағышына қамалды. Полиция қызметкерлерінің күшімен 40 адам шетелдік жұмыс күшін тартуда заң талаптарын өрескел бұзған деген айыппен әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Қазіргі уақытта елде тіркелмеген азаматтардың саны едәуір екені байқалуда. Сарапшылардың пікірі бойынша, қалалардағы халықтың 20-50 пайызы ресми статистикаға енгізілмеген. Мұндай жағдай азаматтардың әлеуметтік қолдауларға, бірінші кезекте, денсаулық сақтау және білім беру салаларындағы игіліктерге қолжетімділігін айтарлықтай шектейді. Тағы бір айтар жайт, тұрғын үйлердің меншік иелері көп жағдайда өздерінен мекенжайларды жалға алушыларды тіркемейді. Бұл олардың салықтардан жалтаруына, сөйтіп қолданыстағы заңнаманың бұзылуына жол ашады. Осыған байланысты, мемлекет енгізген шаралар негізді әрі оң сипатқа ие. Өйткені, «жасырын көші-қон» деп аталатын мәселе шешіледі және заңсыз пайда табушылардың әрекеттеріне тосқауыл қойылады. Өткен жылы Парламент Мәжілісінде тиісті жұмыс тобының жоғарыда аталған заңның ол кездегі жобасын талқылау үшін бірқатар отырыстар өтті. Оған белгілі құқық қорғаушылар, саясаткерлер, қоғам қайраткерлері қатысты. Олардың кейбіреулерінің пайымдауынша, қабылданып жатқан жаңа өзгерістер туралы халықты ақпараттандыру өз деңгейінде жүргізілмеген. Адамдар уа­қытша тіркелмесе, мемлекеттік қыз­мет­терді, медициналық қызмет көрсетулерді, басқалай әлеуметтік игілік­терді пайдалана ал­майды. Енді міндетті түрде тіркелуі тиіс. Ал тіркеусіз жүрген уақыты бір айдан аз болса, құқық бұзушыға ескерту жа­са­лады және тіркеуге тұруға мүмкін­дік беріледі. Сондай-ақ, маңызды жаңалықтың бірі – облыстық мәслихаттарға көші-қон үр­дістерін реттеу тәртібін бекіту құқы­ғы берілуі болды. Бұл сол және басқа өңір­дегі жағдайға байланысты тұрғылықты ме­кенжай бойынша жекелеген тіркелу ерек­шеліктерін бекітуге мүмкіндік бермек. Жалпы, уақытша тұрғылықты жері бойынша тіркелу кезінде Халыққа қызмет көрсету орталықтарындағы (ХҚО) тіркеуді ресімдеу уақыты 15-20 ми­нуттан аспайтын болуы қажет. Сон­дай-ақ, үстіміздегі жылдан бастап заң­сыз жалға беруші азаматтар 10 АЕК не­ме­се 22 600 теңге мөлшерінде және тіркел­меген тұрғындар 7 АЕК немесе 15 883 тең­ге мөлшерінде айыппұл түрінде әкім­шілік жауапкершілікке тартылатыны мәлім­делді. Сонымен қатар, азаматтар бірін­ші бұзушылық кезінде ескерту алады, тек қайтадан бұзушылық көрсетсе, белгі­ленген көлемде айыппұл төлейтін болады. Анар ЖОМАРТОВА, Ішкі істер министрлігі Көші-қон полициясы департаментінің аға инспекторы