Өнерліні өрге сүйреген

«Еленбей жүрген бір есім», «ЕҚ», 03.12.2010 жыл Мен – Ақмола маңындағы Амангелді деген қазақ ауылында туып-өскен татардың қызымын. Ауыл тұрғындары негізінен қа­зақтар болатын, сондықтан бәрі­міз де қазақша таза сөйлейміз. Мектепте де қазақша оқыдық. Жасымнан өнерге құштар бол­дым. Алты жасар шамасында болсам керек, әлі есімде, бірде үйде жатқан ескі сырнайды қо­лыма ал­ып, көп әуреленіп, ақыры құла­ғым­да жүрген бір әуенге өз­ді­гімнен салдым. Менің қылы­ғым­ды жабық есіктің ар жағында әкем тыңдап, құлағын түріп тұр екен. Оны көрген соң ұялып, сыр­найды тастай салдым. Бірақ әкем­нің екі көзі қуаныштан бал-бұл жайнап, қатты риза кейіпте екені сезіліп тұрды. Сол көріністі өмір бойы ұмыта алмай келемін. Ол менің қасыма келіп, маң­дай­ымнан иіскеп, «Ойна, қызым, ойнай ғой, жақсы ойна­дың», деді. Сол сөздер маған ға­жай­ып өнер сандығының кілтін ұс­тат­қандай болды. Осы­дан әрі менің­ қолымнан ескі сыр­най түспейтін. Ұзамай әкем аудан орталығынан бір айлық жалақы­сының жар­ты­сынан астамын жұм­сап, әдемі сыр­най сатып әке­ліп берді. Үй­дегі 9 баласының аузы­нан жы­рып, өнерлі баласын өбек­теген қайран әкенің сол әрекетін қалай ұмытарсың... Өнер өріне ұмтылған өскелең үмітіме демеу берген екінші қа­дам аяулы ұстазым, мектеп ди­рек­торы Ақан Әубәкірұлының жаз­ған мінездемесі болды. Ол менің талабымның зор екенін айта келіп, мінездеменің соңында: «Үлкен искусство шебері болуы мүмкін», деген сөздер жазған екен. Осы сөздерді күні бүгінге дейін ұмыта алмаймын. Сегізінші сыныпты жаңа ғана бітірген жас қызға берілген осынау үлкен баға менің арманыма қанат бітірді. Өзімнің өнер адамы бола­ты­ны­ма деген сенімім беки түсті. Өнер жолындағы үшінші ұс­тазым білікті кәсіби шебер, ұт­ым­ды ұйымдастырушы, қайта­лан­бас қайырымды тұлға Сайлау Боранбаев ағамыз еді. «Егемен Қазақ­стан­ға» шыққан ол туралы жа­зыл­ған мақаланы («Еленбей жүрген бір есім», «ЕҚ», 03.12.2010 жыл) қайта-қайта оқ­ып, көзімізге жас алдық. Ол біз­дің білім берген ұс­тазымыз ғана емес, ата-ана­мыз­дай ақылшы­мыз, жанашыры­мыз, үлкен мәде­ни­етке үйретуші тәлім­ге­ріміз де еді. Оқудан тыс уақыт­тарда да ол біздің жағ­дайы­мызды бақылап, жаны қалмай жана­шыр­лық білдіріп жүретін. 1965 жылы Целиноградтағы С.Сейфуллин атындағы педа­го­ги­калық институтта ашылған му­зыка факультетінің іргетасын қа­лаған бірден-бір адам сол кісі бол­ға­нын жақсы білеміз. Ал бұ­ған дей­ін музыкалық жоғары білім бе­ретін оқу орны Ал­ма­ты­дағы Құр­манғазы атындағы консерватория ғана еді ғой. Онда ба­рып түсу солтүстіктік балаларға оңай бол­май­тындықтан өнерлі жастар му­зыка мектебі немесе училищемен (қазіргі колледждер) шектелетін. Осы күні өзіміз ұстаз бол­ған­да ол кісінің жанкештілігіне таң­қаламыз. Бұрын музыкалық білім беру дәстүрі болмаған ортада оқу бағдарламаларын жасау, керекті музыкалық жабдықтар табу, са­бақ өткізілетін орындар, студент­тер­дің толып жатқан проблема­ларын шешу оңай болмағаны ан­ық. Әрине, ол кейін жанына білікті оқытушыларды топтастыра алды, бірақ олар да мәселе ту­ындай қалса «Сайлау Боранбаевич қайда екен», десіп жүгіріп жүретін. Мен аталған оқу орнына 1969 жылы түстім. Бұл – еліміздің терістік өңірінің бәрінен жиылған өнерге жақын жастардың шын мәніндегі орталығы еді. Біз Сайлау ағаны институтта күнде кө­ретінбіз, кешке жатақханаға келсек, ол бізден бұрын осында жү­ретін. Таңертең тұрғысы келмей, жалқаулыққа салынып, керіліп-созылып жүрген студенттерді де таңғы жетіден сабаққа қуалап жүретін сол кісі еді. Барлық ба­лалардың басқа пәндердегі үлге­рімін де бақылап, оқудан шығып қалмауын қадағалап отыратын. Мә­селен, ауылдан келген кейбір қазақ балалары орыс тілінің ем­тиханынан құлап қалса, сол пән­нің мұғалімінің соңында студенті үшін Сайлау Боранбайұлы жүре­тін. Аман­жол деген бір баланы оқудан шығарайын деп тұрған жерінен ректордың алдына алып барып дом­­быра тартқызып, алып қалға­нын білеміз. Қазір сол жігіт Державиндегі музыка мектебінің директоры. Әрбір курста 25 студент бол­ды, сонда барлық төрт курста 100 шақты бала оқимыз. Сайлау аға соның әрқайсысын жақсы біліп, мүмкіндігі мен дарынына қарай болашағына болжам айтып оты­ратын. Мәселен, ақкөлдік Настя Максименко деген қызға: «Сен Ақкөлге барып, музыка мекте­бінің директоры боласың, сонда тұрмысқа шығасың», деген екен. Сол сөзі ақыры айдай келіп, қызымыз ұзақ жылдар Ақкөлдің музыка мектебінің директоры болды, сонда тұрмысқа шықты. Ол барлық студенттерінің бо­ла­шақтағы қызметін немесе өнер жолын осылай, көрегендікпен бол­­жап отыратын. Олардың институттан кейін музыкалық білім беретін орта жоқ ауылдық жерлерге барғанын қалайтын еді. Көп­теген студенттерінің жұмыс­қа орналас­қан соң да тұрмыстық пробле­ма­ларын шешуге арала­сып жүргенін еститінбіз. Мұндай қамқорлықты шын мәнінде үлкен жүректі адамдар ғана жасай ала­ды ғой. Біз 22 бала бітіріп шық­тық, қазір соның бәрі де музыка саласында еңбек етіп жүр және бәріміз де кездескен сайын Сайлау ағаны сағы­нышпен еске алып жатамыз. Ол талантты балалардан оркестр ұйымдастырып, жазғы дем­алысымызда тәжірибе болсын деп жақын аудандарға концерт апар­та­тын. Біздің үлкен өнердің есігін ашуымызға осындай концерт­тер­дің пайдасы көп болып еді. Ауыл адамдары да мәз болып, қиын жұ­мыстан бір сәт дем алып қалатын. Сайлау аға менің жеке басыма да үлкен қамқорлық жасаған-тын. Менің вокалдық мүмкін­діктерім жақсы еді. Оған өте жо­ға­ры баға берген мамандар да көп еді. Бірде Алматыдан атақты әншілер келе қалды, олардың ара­сында Бибігүл Төлегенова, Роза Жаманова, Сәу­ле Құрман­ға­лиева болды. Сайлау аға мені, жүрегімді дүрсілдетіп, Тыңгерлер сарайындағы со­лар­дың ортасына қолымнан жетектеп алып барып, дауысымды тыңдат­ты. Бәрі де риза болып, өте да­рынды екен, шақырту жібереміз, консерваторияға қабылда­та­мыз деп қалды. Бірақ, әрине, маған ешқандай шақырту келген жоқ... 1973 жылы институтты бітірген соң сонда оқытушылық жұ­мысқа қалдырылдым. Бірақ жо­ғары білім беруге білімімнің аздау екенін сезіп, консерва­то­рияға түсіп оқығым келді. Сайлау ағаға сол ойымды айтқан едім, ол екі сөзге келмей консерватория­ның ректо­ры, өзінің досы Ерке­ғали Рахмадиевке хат жазып берді. Онда біздің бір талантты қы­зымыз бара жатыр, мүмкіндігінше көмек­те­сіңіз деген сөздер жазыл­ған екен. Сөйтіп, 1974 жылы кон­сер­ва­торияға да Сайлау ағаның кө­мегінің арқасында түстім. Содан бес жыл консерватория­да оқып, одан кейін 31 жыл Ал­матының Чайковский атын­дағы музыкалық колледжінде мұғалім болдым. Ол кезде консерва­то­рия­ны бітірген өнерлі жас дайын, кәсіпқой әнші болып, әрқайсысы кемінде бес опералық партияны меңгеріп шығатын. Мен де солай, «Татьянаның әні», «Сараның ария­­сы» сияқты бес партияны мең­ге­ріп, опера театрына жолдама ал­ған едім, бірақ ол кезде аяғым ауыр болып, әншілікке бара алмай қалдым. Әйтеуір, қазір қы­зым Жәмила Жарқымбаева өне­рім­ді жалғастырып, Күләш Байсейітова атындағы опера және балет театрында әнші болып жүр. Алматыға кеткен соң мен Сайлау ағаны көрген емеспін. Ол кісінің қаралы хабарын естігенде қатты қайғырдым. 2000 жылы 70 жылдығы болғанда осындағы институтта сол кісіге арнап өзімнің жеке концертімді бердім. «Егеменге» шыққан мақала біз­дің Сайлау Боранбаев ағаны еске алуымызға қатты түрткі бол­ды. Ол кісінің бізбен оқыған шә­кірттері қазір бірігіп, ұстазымыз туралы естелік кітабын шығар­ғалы жатыр­мыз. Астанадағы №4 лицейдің дом­быра оркестрінің же­текшісі С.Ах­метжанов, Қор­ғал­жындағы, Ма­­­кин­­кадағы, Ер­ей­ментаудағы, Ас­тана­дағы му­зы­ка мектебі ди­рек­торлары Д.Ахметов, В.Романенко, Б.Зәкібаев, В.Канцеров жә­не т.б. естеліктерін жа­зып та қой­ды. Қазір Ресейдің Пенза қа­ласында тұратын Н.Настенко деген қызымыз да ұстазы туралы естелігін салып жіберіпті. Одан бас­қа университетімізде «С.Бо­ран­ба­ев­тың музыка­лық-ағарту­шы­лық жә­­не педагоги­калық қыз­меті және осы заманғы көр­кем­өнер білімін оқытудың проб­ле­ма­лары» деген та­қырыпта аймақ­тық ғылыми-прак­тикалық кон­фе­ренция да өт­кізейін деп жатыр­мыз. Оған Сайлау аға­ның шәкірт­тері ғана емес, Аста­на­дағы белгілі му­зыка маман­дары мен өнер­паздар қатысатын бола­ды. Ұй­ым­дастыру комитетіне департамент директор­лары Г. Хусаинова, Г.Әлпейісова сияқты мамандар енгізілген. Біз Сайлау Боранбаев аға­ның есімін жаңғыр­тумен қа­тар, оның жарқын есі­мінің ұмы­тыл­мауы тұрғысында шаралар жа­сауды жергілікті өкі­мет­тен өті­нетін боламыз. Халида АБЫЛХАНОВА, Қазақ ұлттық «Шабыт» өнер университеті вокалдық өнер департаментінің директоры. Астана.