Мүйіз орындық

Облыстық тарихи-өлкетану музейінде аса сирек кездесетін бір қымбат жәдігер тұр. Этнография бөлімінің қызметкері Сағындық Салмұрзиннің айтуынша, Зеңгі бабаның арғы тұқымы саналатын турдың мүйіздерінен қию­ластырып жасалған мүлікті он саусағынан өнер тамған шебердің жасағаны бірден аңғарылады. Төрт сирағы, арқасы, шынтақ тіреулері терімен қапталып, қызыл барқытпен тысталған. Оны өткен ғасырдың жетпісінші жылдары Венера Купкина деген Петропавл қаласының тұрғыны тапсырған көрінеді. Бастапқыда «байдың тағы» деген деректен басқа мардымды ештеңе болмаса, кейін жан-жақты зерттеулердің арқасында Ідіріс Айдарбековтен қалған ескі көз екені анықталған. Мәліметтер бойынша орындық иесі 1849 жы­лы Құсмұрын дуаны Келтесор болысында (М. Жұмабаев ауданы Майбалық ауылы) туған. 60-қа таяған шағында қажылық міндетін өтеп қайтқан. Ол жетім-жақыбайларға үнемі көмектесіп, қайырымдылығымен аты шыққан. Көзі ашық, сауатты болыс ақтардың қолынан қазаға ұшырайды. Өлкетанушы Социал Жұма­баевтың жазуынша, әкелі-балалы Айдарбековтер Қызылжар өңірінде 1917 жылы шаңырақ көтерген «Үш жүз» ұлттық партиясын қолдап, демеушілік көрсеткен. Сәкен Сей­фуллиннің оларға іш тартып, «Үш жүз» газетін шығаратыны осы тұс. Әр санының бірінші бе­тіне «Жасасын түрік-татар баласы!» деген ұран басылып тұрған. Үшжүзшілер автономия тек қазақ­тар үшін мемлекет құру деген көз­қарас ұстанып, алаштықтармен жолдары екіге айрылған. Кеңес үкіметіне жан-тәнімен қызмет етке­ніне қарамастан Мәлік 1928 жылы Ақтөбеге жер аударылады. Сталинге хат жолдап, Го­лоще­киннің әпербақан саяса­тын қатаң айыптайды. Алай­да, әділдікке жете алмайды. Ре­волюциялық комитеттің төр­ағасы болғанына, бан­дылармен соғысқанына қара­мастан мал-мүлкі тәркіленіп, қуда­лауға ұшы­райды. Жазасын өтеген соң елге оралуға сескенген болу керек, Омбы облысындағы туыстарын паналайды. Үкіметтің құрығы ұзын деген рас-ау. 1937 жылы осы жерде тұтқынға алынып, «ха­лық жауы» ретінде ату жаза­сына кесіледі. 1958 жылы Омбы об­лыстық соты төралқасының ше­ші­мімен ақталады. ОГПУ-дың жер­гілікті бөлімшесі оған «Жасы 40-та. Николай заманында болыс бол­ған. Ірі саудагер. Мәскеумен, Пет­роград­пен сауда жасайды. Екі әйе­лі бар. Экономикалық, саяси ық­­палы өте зор» деген мінездеме берген. Міне, тарихи-өлкетану му­зейін­де сақтаулы тұрған құнды жәді­гердің иелері жайлы осындай дерек­тер бар. Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан» Петропавл