Қураған ағаш құлайды

Жетісу! Бұл өлкенің құнарлы топырағына қарап қайран қаласың. Кез келген талды шаншып қалсаң бірден тамыр жаяды. «Жер жәннаты» деген теңеу бекер айтылмаған. Иә, ағаш жердің көркі. Көшенің сәні. Бірақ, бір нәрсеге көңіл аудармайтын сияқтымыз. Ағаштар да қартаяды. Жасы жеткенде тамыры суалады. Шіріп, тозады. Ал қураған ағаштың бір күні құлайтыны рас. Біздің бүгінгі сөз еткелі отырған мәселеміз осыған келіп тіреледі. Сіз Жетісу аймағында бол­ды­ңыз ба? Болсаңыз, әсіресе, Ал­ма­ты – Қорғас, Алматы – Тал­ғар кү­ре жолдарының жиегінде өсіп тұр­ған ағаштарға назар са­лы­ңыз­шы. Бұлар сонау кеңес за­ма­ны­н­да отырғызылған екен. Олар­дың жасы жарты ғасыр, тіп­ті одан да асып кеткен шығар. Ата-ба­ба­ларымыздың: «Ағаш тамы­ры­мен мықты», деген сөзіне ден қойсақ, осыншама жыл өсіп тұр­ған олар әлі мықты деп айта ал­мас едік Ал биіктігі қандай дейсіз ғой, он бес метрге дейін барады. «Биік ағаш бұрын құлайды» деген сөз осын­дайда еске түседі. Құлап та жа­тыр. Айдың-күннің аманында адам­дарды жазым еткен оқиғалар да жоқ емес. Бір ғана Алматы шаһарындағы жағ­дайларға тоқталайық. Өткен жы­лы алматылық студент Мөлдір Ержанова біз айтқан халге ұшы­рады. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің студенті күн­делікті сабағынан шығып, аял­дамаға жете бергенде оқыс жағ­дай­ға тап болды. Төбесінде төніп тұр­ған теректің бір бұтағы шорт сынып, қыздың басына құлайды. Тапа тал түсте орын алған оқиға болғандықтан көшедегі жұрт бірден көмекке ұмтылады. Қатты жарақат алған Мөлдірді дереу жедел жәрдем көлігі ауруханаға алып ке­теді. Миы қатты шайқалған қыз бірнеше күн төсекке таңылып, жаны әрең қалады. Дәл осындай жағдай Алматы қа­ласының тұрғыны Элеонора Пак­тың да басынан өтті Ол туралы КТК телеарнасы хабарлады. Элеонора баласымен бірге кө­лі­гіне отыра бергенде емен аға­шы құлайды. Көлікті бір-ақ жапырып түс­кен. Құдай сақтағанда, адам шы­ғыны орын алмапты. Бі­рақ қат­ты жарақаттанған сәбиге бір­неше рет ота жасалған көрінеді. Өкініштісі, бұл екі оқиғаны да ешқандай мекеме өз мойындары­на алған жоқ. Бірі – ағаштың шірімегенін алға тартса, екіншісі – бұл ағаш ана мекемеге, мына мекемеге қарайды деп қашқақтаған. Ақыр аяғында іс «жабулы қазан» күй­ін­де қалған. Оны айтасыз, Талғар күре жо­лының жиегінде өсіп тұрған биік ағаштың құлауы адам өлі­мі­не соқтырды. Бұл оқиға жаз айы­ның соңына таман болды. Куә­гер­лердің айтуынша, сол күні қат­ты жаңбыр жауған, жел тұрған. Ойын­да ешнәрсе жоқ арыстай аза­мат өз көлігімен үйіне қарай ке­ле жатқан. Жол ашық. Ешқандай ке­дергі жоқ. Кенет қураған ағаш оның көлігіне қарай құлайды. Мұн­дайды күтпеген әлгі жігіт қа­шып та үлгере алмаған. Сол жерде тіл тартпай кеткен. Ағаштың ке­сі­рі­нен бір отбасы осылай қара жамыл­ды. Бұл жерде де кінәлі тағы ағаш болып қала берді. Қарап отырсақ, қураған ағаш­тан зардап шеккендер аз емес. Ен­­ді бұған қандай шара қолдану ке­рек? Әрине, біз жол бойындағы ағаш­­­тарды түгелдей қопарып алып тас­тасын деп жатқан жоқ­пыз. Өйт­ке­ні, олар оттегі бө­ліп, ауаның та­­заруына үлес қо­са­ды. Авто­к­ө­лік­­терден шыққан кө­мір­қышқыл газының айналаға таралуына жол бер­мейді. Айтпағымыз, соларға жау­апты мекемелер қураған ағаш­тарды кесіп, тым биіктерін аласартып, бәрін адам өміріне қауіп төндірмейтіндей етіп реттесе деген ниет. Жалпы, қала болсын, дала болсын кез келген ағаштарды жол жиегіне өсіру дұрыс па? Жоқ әлде, табиғи құбылыстарға төзімді арнайы ағаш көшеттері бола ма? Шет ел­­дерде айналаны көгалдандыру мә­селесі қалай жүреді? Біз осы сұрақтарымызға техника ғы­лым­­дарының докторы, Қазақстан жол ғылыми-зерттеу институты оқу орталығының басшысы Әбді Қиял­баевтың пікірлерінен жауап тап­тық. «Дәл осындай дауыл Жапония­ның теңіз жағалауларында жиі бо­лып тұрады. Бірақ, онда қат­ты желден қала ағаштары құ­лап, кесапатқа ұшырамайды. Оның сыры неде дейсіз ғой? Бар­лығы мемлекет тарапынан заң­дас­тырылған, яғни әрбір талап стан­дарт негізінде жүзеге асыры­лады. Оларды күтудің өзіндік тәр­тібі бар. Ал бізде үйеңкі де, мо­рт сынғыш терек те, ретсіз иірі­лген қарағаш та қатар-қатар отырғызыла береді... Қысқасы, қолға не түссе, соны талғамсыз пайдалана береміз. Меніңше, жергілікті әкімшілік қала көшелері мен саябақтарға, гүлзарлар мен жол жиегіне, аялдамаларға ағаш отырғызғанда халықаралық тә­жі­рибелерге сүйенген жөн шығар деп ойлаймын. Сонда жоғарыда ай­тыл­ғандай оқиғалар орын алмас еді. Кейде біздер табиғатты қор­ғай­мыз деп жүріп, адам өмірінің қау­іп­сіздігін ұмытып кетеміз. Ал адам – экологиялық объектінің бір­ден-бір бағалы субъектісі», дей­ді. Иә, ғалым өте дұрыс айтады. Ең қымбат қазына адам емес пе. Ен­деше, аталған мәселеге сал­ғы­рт қарауға хақымыз жоқ. Сан соқ­тыратын өкініштердің қай­та­ланбауын тілейміз. Енді бір сәт қарапайым тұр­ғын­дардың пікіріне құлақ салып кө­ре­лік. –Жол бойындағы ағаштар қыс­ты күні одан да бетер қауіп төн­діреді. Күн сәулесін қалқалап, жал­тыраған мұздың еруіне кедергі кел­тіреді. Менің ойымша, сол ағаштарды алғаш отырғызғандар мәселеге тереңдеп мән бермеген сияқты. Егер олар жолдан бірнеше метр қашықтықта өсіп тұрғанда, бү­гін сіз бен біз бұл тақырыпта бұ­лай­ша пікір алмасып отырмас едік. Жаңадан салынып жатқан жол­дар­ға көз жүгіртіп қараңызшы. Жа­ғалауына ешқандай ағаштар отыр­ғызылмаған. Еуропалық стан­дарт солай болуы мүмкін. Есе­сіне айналадан төнетін қауіп жоқ. Сондықтан да ескі ағаштарды отай­тын уақыт жеткен сияқты, – дейді Талғар ауданындағы Тұз­дыбастау ауылының тұрғыны Әділет Темірбаев. Жол – бәріне ортақ. Онымен хан да, қара да жүреді. Ал, жол жиегіндегі қураған ағаш қашан, қай күні, кімнің басына құлайтынын да ешкім білмейді. Қазақта: «Сақ­тан­саң – сақтаймын», деген жақсы сөз бар. Ендеше, тағы кімнің басына құлар екен деп күтіп отырмай, тиісті орындар бұл жұмыстарды өз жауапкершілігіне алатын мезгіл жетті. Байқаңыз, басыңызға ағаш құлап кетпесін! Болат МӘЖИТ, журналист Алматы облысы