Қорытынды аттестаттау мен ҰБТ-ның айырмашылығы неде?

Биылғы Ұлттық бірың­ғай тестілеудің жаңа форматы туралы га­зетімізде жан-жақ­ты мағлұмат беріліп келеді. Бұл ҰБТ-ның­ бұрынғыдан ерек­шелігі – мектеп бітіру­ші­лерге арналған қоры­тынды аттестация мен жоғары оқу орында­рына түсушілерге ар­нал­ған ҰБТ ретінде екіге бөлінуі. Жуырда Астанадағы дарынды балаларға арналған №81 гимназияда «Ұлттық тестілеу орталығы» РМК директоры Рамазан Әлімқұлов мұғалімдермен жүздесіп, аталған мәселенің қыр-сы­рын баяндады. Қалың жұрт­шылыққа әсіресе, қо­рытынды аттестаттау мә­селесі түсініксіздеу болып тұр­ғаны рас. Ұлттық тестілеу ор­талығы басшысының айтуынша, мектеп бі­тірушілер орта білім беру дең­гейін мемлекеттік бітіру емтихандарынан тұратын (4 міндетті және 1 таңдау пәні) міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқтайды. Осы орайда емтихандардың ерекшелігін түсіндіре кет­кенді жөн санадық. Яғни, оқушы ана тілі және әде­биеттен үш тақырып­тың біреуін таңдап, 3 сағат ішінде жазбаша түрде 250-300 сөзден тұратын эссе жазады. Эсседе негіз­гі ойды анықтау, мәсе­лені тұжырымдау, дәлел мен эссенің жалпы қоры­тын­дысы жазылуы керек. Ал ал­гебра және анализ баста­маларына 5 са­ғат уақыт беріледі. Тапсырмалар жазбаша түрде орындалады. Бұл баланың математикалық фактілер, ұғымдар мен тәсілдерді, қолданбалы және логикалық есептерді шешу ептілігін меңгеру дәре­жесін анықтауға бағытталған. Қазақстан тарихы билетпен ауызша тапсырылады. Оған 20 минут уақыт беріледі. Әр билетте 3 сұрақтан, оның ішінде 2 тапсырма – материал теориясынан, 1 тапсырма шығармашылық сипатта (тарихи карталар, сызбанұсқалар, хронологиялық кестелер т.б. қолданылған тапсырмалар) болады. Сондай-ақ, қазақ тілі орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектептерде, ал орыс тілі қазақ тілінде оқытатын мектептерде тестілеу арқылы тапсырылып, оған 80 минут уақыт беріледі. Тестілеу тыңдалым (2 мәтіннен 10 тапсырма), оқылым (2 мәтіннен 10 тапсырма) және лексикалық-грамматикалық бөлім (20 тапсырма) блоктарынан тұрады. Ал физика, химия, биология, география, геометрия, дүние жүзі тарихы, әдебиет, информатика, шет тілі (ағылшын, француз, неміс) сынды таңдау пәндері тестілеу (оқу бейініне байланысты: қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық) түрінде тапсырылады. Оған 80 минут уақыт бөлінген. Тест 40 тапсырмадан тұрады, оның жартысында берілген жауаптан бір дұрыс 5 жауапты таңдау, қалған жартысында көптеген жауаптан бір немесе бірнеше дұрыс жауапты таңдау қарастырылған. Мектеп бітіру емтихандары мектеп базасында өтеді. Ауызша, жазбаша емтихандар мен тестілеудің жауаптарын жауаптар кодына сәйкес мектептердегі емтихан комиссиялары бағалайды. Енді Ұлттық бірыңғай тес­тілеуге келейік. ҰБТ-ға өтініш­терді қабылдау 10 наурыз бен 10 мамыр аралығында ҰБТ өткізу пункт­терінде жүргізіледі. Жаңа формат 5 пәннен тұрады. Оның ішінде 3 міндетті және таңдаған мамандыққа байланысты 2 бейінді пән бар. Атап айтқанда, Қазақстан тарихы, математикалық сауаттылық және оқу сауаттылығының әрқайсысына 20 тапсырмадан берілсе, 2 бейінді пән 30 тапсырмадан тұрады. Оның алғашқы 20 тапсырмасы бес жауап нұсқасынан бір дұрысын таңдау және қалған 10 тапсырмасында көптеген жауап нұсқасынан бір немесе бірнеше дұрыс жауапты таңдау ұсынылады. Мысалы, берілген 8 жауап нұсқасының екеуі немесе үшеуі дұрыс жауап. Мұндай тәсіл талапкердің тақырыпты қан­шалықты меңгергендігін нақты анықтауға мүмкіндік береді және жауаптарды «жаттау» арқылы болжап табуға кедергі болады. Барлығы 120 тапсырма бар. Мак­сималды балл – 140. Шекті деңгей – 50 балл. Тестілеу уақыты 3 сағат 50 минут (230 минут). Айта кетерлігі, биыл «Алтын белгі» иелері, халықаралық және республикалық олимпиадалар мен ғылыми байқаулардың, спорттық жарыстардың жеңімпаздары жал­пы­ға ортақ тәртіпте ҰБТ тапсырады. Олардың аталған жетістіктері басқа та­лап­керлермен балы бірдей болған жағдайда ғана ескеріледі. Жалпы, шет ел тәжірибесінде мұндай жүйе кеңінен қолда­нылады. Мәселен, Жапонияда жоғары оқу орындарына түсу үшін мектеп бітіруші екі емтихан кезеңінен өтеді. Бірінші кезең жоғары оқу орнына тапсырмастан жарты жыл бұрын өткізіледі. Оқушылар 12 пәннің ішінен бірнешеуін таңдап, тест тапсырады. Тест санын әрбір университет жеке анықтайды. Екінші кезеңде емтихандарды әр жоғары оқу орны жеке өткізеді. АҚШ-та бұл SAT және АСT тесттері деп аталады. Бұл емтихандар оқыту бағдарламаларымен байланысты емес. SAT – вербальды қабілеттері мен математикалық білімді тексерсе, АСT жеке пәндердің суб-тесттерінен тұрады. Ал Израильде жоғары оқу орнына түсу үшін талапкерлер психометриялық тест тапсырады. Бұл тесттің құрылымы сөздік (вербальды) ойлау, сандық (математикалық) ойлау және ағылшын тілінен тұрады. 2012 жылдан бері аталған емтиханға берілген тақырыпқа эссе жазу қосылған және оның бағасы сөздік ойлау бағасына қосылады. 20 жылға жуық осы салада еңбек етіп келе жатқан «Ұлттық тестілеу орталығы» директорының орынбасары Тұрақты Ынтымақов еліміздегі білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында ҰБТ жобасына өзгертулер енгізуге қоғамдағы мектеп пен ұстаз беделінің төмендеп кетуі себеп болғанын жеткізді. Сондай-ақ, бұл өзгерістерге мектептің бі­лім көрсеткішін ҰБТ-ның орташа нә­ти­жесімен белгілеуде кейбір қи­сын­сыз бағалаулардың орын алуы да ықпал етпей қоймаған. Мәсе­лен, осы көрсеткіш үшін был­тыр мектеп біті­рушілердің 25 пайыз­дайы ҰБТ-ға қатыса алмаған екен. – Биыл жағдай өзгерді. Алдымен қорытынды аттестаттауға мектеп бі­­тірушілер 100 пайыз қатысады. Қа­­тыспаса кәмелеттік аттестат ала ал­­майды. Екіншіден, жоғары оқу ор­нына түсуді қалаған мектеп біті­ру­­­­шілер ҰБТ-ға қатысады. Бұл ба­ла­лардың психологиялық жүгін сәл де болса жеңілдетті. Яғни, кімде-кім өзінің мүмкіншілігіне көз жеткізсе, әрі қарай ҰБТ тапсырады, – деді Тұрақты Жұмаділдәұлы. Осы орталықтың орта білім бе­ру­дегі тест тапсырмаларын құ­рас­­­ты­руды ұйымдастыру бас­қа­р­­ма­сы­ның басшысы Гүлжан Пірім­бе­тованың айтуынша, оқу­шылардың математикалық сауат­тылығын тек­се­руге арналған тест тапсырмала­рын тал­қылау барысында оның қиын­дық тудырмайтыны байқалған. Ал оқу­шы­лардың орындау барысында қи­на­луының негізгі себебі, тапсырмалар­ды мұқият оқы­мау­ында жатыр. Сон­дықтан тест тап­сыр­маларының мән-маңызы мен ойы­ның жүлгесін түсінудің маңызы үл­кен. – Бұл есептер баланың ойлау қа­білетін тексеруге бағытталған. Ма­те­матиканы қолдану арқылы түрлі дең­гейдегі есептерді шығара алады. Ал оқу сауаттылығына арналған тапсыр­малар мәтіндер арқылы берілетін бір­не­ше тапсырмадан тұрады. Мұнда да оқу­шы тапсырманы зер салып оқып шы­ғуы қажет. Мәтін бойынша ойын түйін­деуі, жалқылауы тиіс. Өйткені, мәтін ішіндегі сөздер салыстыруға берілгенде немесе мәтінді бір оймен жеткізуге берілген мақалды табу үшін оқушы өзіне керек нұсқаны ажырата алуы керек, – деді ол. Думан АНАШ, «Егемен Қазақстан»