Жас буын және кәсіпкерлік менталитет

  Өткен жылдың соңында Үкімет 2017-2021 жылдарға арналған Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасын бекіткені белгілі. Бұл бағдарлама қаншалықты нәтиже бермек? Бұған дейінгі бағдарламалардан артықшылықтары қандай? Осы тектес сауалдарға жауап іздеп көрген едік. Кәсіпкерлердің мүд­десін қорғай­тын, халық­ты жұмыспен қамтуға бағыт­талған бағдарлама­лар бұған де­йін де бол­ған. Әңгімені жаңа бағ­дар­ламаның ерекшеліктері­нен бастайық. – Жаңа бағдарламада азаматтарға кәсіби және техникалық білім алуға, жұмысқа орналасуға мүм­кіндік бере­тін тетіктер қарас­тырылған. Бұл, әсіресе, ауылдық жерлердегі жастар үшін жақсы мүмкін­дік деп ойлаймын. Дұрыс жолға қойылған жағдайда халықты жұмыспен қамтуға да, кәсіпкерлікті дамыту­ға да жол ашылады. Жал­пы, кәсіпкерлік пен бизнес дегеніміз – қоғамның игілігі үшін қызмет ететін, сол арқылы өзі де табысқа кенелетін қоғамның бір категориясы. Ал мемлекет болса бизнес пен қоғамның арасын үйлестірумен айналысады. Әр тарап өзінің міндетін дұрыс атқарса, бұл барлығы үшін де тиімді болады. Біреуінің жұмысында кемшілік көп болса, жұмыс мүлде тежеліп қалуы ықтимал, – дейді кәсіпкер Данияр Тұяқбаев. Оның пайымдауынша, Қазақстан әлі жас мемлекет болғандықтан, бизнес жүр­гізу, оны мемлекет тарапы­­нан реттеу ісінде әлі де шешімін табуға тиісті мәселелер аз емес. Дамыған мем­лекет­тердің барлығы мұндай кезең­н­ен өткен, ұзақ мерзімді жоспар құр­ған. Кәсіпкер жаңа бағдарламаны тео­рия­лық жағынан мінсіз деп санайды. Мұндай ауқымды дүниені жасау үшін көптеген мамандар терең талдау жұ­мыс­тарын жүргізгені түсінікті. Егер жер­гілікті атқарушы органдар тиімді жолға қоя алса, ол жеміс беруге тиіс. – Жұмыс орындарын көбейту үшін бизнестің белсенділігін күшейтуге жағдай жасау керек. Мәселен, салық төлемдеріне қатысты жеңілдік­тер жасалса, бизнес­ті ынталандыру­ға бірша­ма ықпал етер еді. Соны­мен қатар, бағдарламаның орындалу барысы да жіті бақылануға тиіс. Атқарушы органдардың кеңестік кезеңдегідей жоспардың асыра орын­далғаны туралы жалған ақпар беруіне жол берілмеуі керек, – дейді Данияр Тұяқбаев. NID компаниясының бизнесті дамыту жөніндегі директоры, бизнес-тренер Айбек Сыдықовтың айтуынша, жаңа бағдарламаның бас­ты артықшылықтарының бірі – мамандарды оқыту және қайта оқыту­ға көңіл бөлінгені. Сонымен қатар, еңбек ресурсы көп шоғырланған өңір­лердің халқын басқа өңірлерге ерік­ті түрде көшіру мәселесін де атап өткен жөн. Қаржылай қолдау көр­сетуді қолға алу арқылы мемлекет кәсіпкерлікті дамытуға жаңа қарқын­мен кірісті деуге болады. – Жаңадан іс бастаған кәсіп­кер­­лерге, әсіресе, ауыл шаруашы­лы­ғы саласындағы жеке кәсіпкер­лер­ге ша­ғын несие беру идеясы бұл бағ­дар­ламаның басты артықшы­лықтарының бірі деп санаймын,– дейді ол. Жалпы, жаңа бағдарлама халық­тың барлығын бір­дей кәсіпкер етіп шығарады деуге болмайды. Бұл – қиял болар еді. Егер 100 адам­ның ішін­де үш-төртеуі жеке кәсібін дөң­гелетіп әкетсе, онда Қазақстанды әлем­дегі дамыған он елдің қатары­на қоса беруге болар еді. Бұл – әлемдік тәжі­ри­беден туын­даған мысал. – Қазақстанда шағын немесе ірі бизнес субъекті­ле­рінің мемлекеттен қолдау күтіп, қаржылай көмек сұрап отыруы әдетке айналған. Шындығында, мықты бизнес мемлекетке тәуелді болмауға тиіс. Мемлекеттің міндеті бизнестің жұмысын реттеп отыру, түрлі шаралармен қолдау екені түсінікті, әрине. Алайда, кәсіпкерлердің билікке қарап алақан жайып отыруы, жеке кәсібін бастай салысымен тапсырыс пен гранттан дәмеленгені дұрыс емес. Өкінішке қарай, біздің кәсіпкерлеріміздің көпшілігі өркениетті бизнес орта құрғысы келмейді, 5-10 жылдан кейін табыс әкелетін биз­неспен шұғылдануға ерінеді, әрі кетсе 1-2 жылда пай­даға кенелгісі келеді, – дейді Айбек Сидиқов. Оның айтуынша, кәсіпкерлер өздерінің атақ-беделін қалыптастыруға, бизнестің ережесі мен заң­ды­лықтарын қалыптастыруға мүдделі болуға тиіс. Бұл орайда, отандық кәсіпкерлерге шетелдік әріптестерінен көп нәрсе үйрену керек. Бизнес пен кәсіпкерлік дегеннің өзі дайын асқа тік қасық болу емес, тәуекелдерге дайын болуды талап етеді. Ал біздің халық көп қиналмай ақша табуға бейіл. Кә­сіп­кер атанып жүргендердің көпшілігі бұған дейін осы­лай жұмыс істеп келгенін де жасыруға болмайды. Алай­да, жаһандық экономикалық дағдарыс, ел эко­но­­микасында болып жатқан өзгерістер қазір ондай әре­к­етке мүмкіндік бермейді. – Халық қалғып-мүлгіген күйден оянып, енді еш нәрсе бұрынғыдай болмайтынын түсінуі керек. Жаңа дәуір келді, жаңа талаптар туындады. Еліміз жаһандық экономикамен ықпалдасқысы келсе, сол талаптарға жауап беруге тиіс. Яғни, оған отандық кәсіпкерлер де бейімделуге міндетті. Оған мемлекет те қолдау көрсетіп отыр, – дейді бизнес-тренер. Кәсіпкерлердің пайымдауынша, жаңа бағдарлама тиімді жүргізілген жағдайда елімізде тұтынушылық менталитет емес, кәсіпкерлік менталитет қалыптасып, жаңа көзқарастағы ұрпақ өсіп шығады. Осылайша, бірнеше жылдың ішінде бизнес пен кәсіпкерлік дамыған елге айналуға мүмкіндік туады. Сонда ғана қазақтың Джобс, Гейтстері пайда болуы мүмкін. Арнұр АСҚАР, «Егемен Қазақстан»